پیمان اخوت بین مسلمانان در مدینه

پیمان اخوت میان مسلمانان (مهاجرین و انصار) در مدینه، به عنوان یکی از مهم‌ ترین و نخستین اقدامات سیاسی، اجتماعی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله)، پس از هجرت از مکه به مدینه است.

پیمان اخوت

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) براى تحقق عینى اصل پیمان، پیمان اخوت دو بار میان مسلمانان پیمان اخوت بست و این جلوه زیباى ایمانى را جلوه اجتماعى بخشید. بار نخست پیش از هجرت؛ میان مهاجران تا آنان را براى حرکتى بزرگ و سرنوشت ساز و سرفصلى جدید در تاریخ بشر آماده سازد. آنان در این حرکت با همه گونه سختى رو به‏ رو بودند و بالطبع نیازمند همراهى و همکارى و همیارى در برترین مرتبه آن بودند. آنان می ‏رفتند تا در محیطى جدید، جامعه ‏اى نو بنیاد گذارند، و می بایست خود ابتدا به درستى پیوند مى‏ خوردند و بر حق و مساوات نسبت به یکدیگر متعهد مى‏ شدند.[۱]

تمرکز مسلمانان، در مدینه فصل جدیدى در زندگانى پیامبر پدید آورد. او قبل از ورود به مدینه، فقط در صدد جلب قلب‏ ابن هشام ها و تبلیغ آیین خود بود، ولى از امروز باید بسان یک سیاست مدار پخته و کارآزموده موجودیت خود و هوادارانش را حفظ کرده و نگذارد دشمنان داخلى و خارجى در آن نفوذ کنند. در این میان، او با سه مشکل بزرگ رو به ‏رو گردید:

1. خطر قریش و عموم بت پرستان شبه جزیره عربستان.
2. یهودیان یثرب که در داخل و خارج شهر زندگى می کردند و ثروت و امکانات زیادى داشتند.
3. اختلافى که میان هواداران او و «اوس» و «خزرج» وجود داشت.

مهاجران و انصار، از آن‏جا که پرورش یافته دو محیط مختلف بودند، در طرز تفکر و معاشرت فاصله زیادى با هم داشتند. وانگهى اوسیان و خزرجیان که جمعیت انصار را تشکیل می ‏دادند، ۱۲۰ سال با هم نبرد کرده و دشمنان خونى یک‏دیگر به شمار می ‏رفتند و با این خطرها و اختلاف ‏ها ادامه حیات دینى و سیاسى به هیچ وجه امکان نداشت، ولى پیامبر تمام این مشکلات را به روشى خردمندانه از هم گشود. او درباره دو مشکل نخست، دست به کارهایى زد و مشکل اختلاف هواداران خود را با مهارت خاصى از بین برد.

وى از طرف خدا مأمور گشت که مهاجران و انصار را با یک‏دیگر برادر کند. روزى در یک انجمن عمومى، روبه هواداران خود کرد و فرمود: دو تا دو تا با یک دیگر برادر دینى شوید.[۲] تواریخ مسلمانان از آن جمله تاریخ «ابن هشام» مشخصات افرادى را که با یک دیگر برادر شدند ضبط کرده است.[۳]

او با این طرح، وحدت سیاسى و معنوى مسلمانان را حفظ کرد. این وحدت و پیوستگى باعث گردید که درباره دو مشکل اول نیز تصمیم گیرى کند.

دو منقبت بزرگ‏

اکثر مورّخان و محدثان شیعه و سنى، در این جا دو منقبت بزرگ را یادآور شده ‏اند:

پیامبر سیصد نفر از مهاجران و انصار را با یک دیگر برادر کرد و رو به مسلمانان کرد و گفت: فلانى! تو برادر فلانى هستى.

کار پیمان اخوت به پایان رسیده بود. ناگهان امام علی با چشم ‏هاى اشک بار عرض کرد: یاران خود را با یک دیگر برادر کردید، ولى عقد پیمان اخوت میان من و دیگرى برقرار نفرمودید؟[۴] در این هنگام پیامبر رو به امام علی کرد و گفت: تو در دنیا و آخرت برادر منى.[۵]

«قندوزى» حنفى، جریان را به طور کامل‏تر نقل کرده و می گوید: پیامبر در جواب سوال امام علی (علیه السلام) فرمود:

به خدایى که مرا براى هدایت مردم مبعوث فرموده سوگند! کار برادرى تو را براى این به عقب انداختم که مى‏ خواستم در پایان با تو برادر شوم. تو به من، مانند هارونى به موسى؛ جز این‏که پس از من پیامبرى نیست، تو برادر و وارث من هستى.[۶]

ابن کثیر،[۷] در صحت این جریان تشکیک کرده است. از آن‏جا که تشکیک‏ هاى وى، زاییده روحیات مخصوص او است و کمتر از اعتذارى نیست که از جانب معاویه و هواداران او خواست؛ از این‏رو از نقل و ردّ آن صرف نظر می ‏کنیم.

منقبت دیگر براى امام علی علیه السلام‏

ساختمان مسجد به پایان رسید. در اطراف مسجد، خانه ‏هاى پیامبر و اصحاب وى‏ قرار داشت و هر کدام از خانه ‏هاى خود درى به مسجد داشتند و از درهاى خصوصى وارد مسجد مى‏ گردیدند. ناگهان دستورى از طرف پروردگار جهان رسید که تمام درهاى خصوصى که از خانه‏ ها به مسجد باز مى‏ گردید، بسته شود جز در خانه امام علی (علیه السلام).

سبط ابن الجوزى مى نویسد:

این عمل سر و صدایى در میان برخى به وجود آورد و گمان کردند این استثنا جنبه عاطفى داشته است. رسول خدا براى روشن کردن اذهان مردم، خطبه ‏اى خواندند و در ضمن فرمود: من از جانب خود هرگز دستور بازماندن و بسته شدن درى را نداده ‏ام، بلکه دستورى بود از طرف خدا و من ناچار بودم که از آن پیروى کنم.[۸]

جمع بندی

از مهمترین دغدغه های پیامبر (صلی الله علیه و آله) چگونگی برقراری عدالت اجتماعی در میان همه مردم بوده است و لازمه پدیدار گشتن چنین عدالتی، از یک سو برافتادن تضادهای طبقاتی و از دیگر سو، ایجاد پیوندهای قرابت میان آحاد مردمان بوده است. به همین سبب پیامبر (صلی الله علیه و آله) پیوند برادری دینی را به عنوان راهکاری عملی برای شکل گیری برادری و برابری میان همه انسان ها برقرار ساخته است و همچنین پیامبر از طریق پیمان اخوت اسلامى، اختلاف چند ساله را که در میان افراد مومن وجود داشت از بین برد.

پی نوشت ها

[۱] . سیره نبوى«منطق عملى» ،ج‏۲،ص:۵۶۳

[۲] . تأخوا فی اللّه أخوین أخوین.

[۳] . سیره ابن هشام، ج ۲، ص ۱۲۳- ۱۲۶.

[۴] . اخیت بین أصحابک و لم تؤاخ بینی و بین أحد.

[۵] . أنت أخى فی الدّنیا و الآخره.

[۶] . ینابیع الموده، ص ۵۶.

[۷] . البدایه و النهایه، ج ۲، ص ۲۲۶.

[۸] . تذکره الخواص، ص ۴۶.

منابع

1. السیره النبویه( لابن هشام)، ابن هشام حمیرى معافرى، دار المعرفه، بیروت‏،
2. البدایه و النهایه، ابن کثیر دمشقى، دار الفکر، بیروت‏، بی تا.
   تذکره الخواص المعروف بتذکره خواص الأمه فی خصائص الأئمه، یوسف بن قزأوغلی ۵. أو قزغلی  ابن عبد الله، أبو المظفر، شمس الدین، سبط أبی الفرج ابن الجوزی(المتوفى، مکتبه الثقافه الدینیه، الأولى ۱۴۲۹ هـ – ۲۰۰۸ م.
3. ینابیع الموده لذو القربى، سلیمان بن ابراهیم القندوزی، دار الاسوه للطباعه والنشر، اسوه.
4. سیره نبوى« منطق عملى»، مصطفى دلشاد تهرانى‏، دریا، تهران‏، دوم، ۱۳۸۵ ش‏.