خدای واجب الوجود از دیدگاه یهودیت

یکی از آموزه های مسلم ادیان ابراهیمی این است که خداوند واجب الوجود است. واجب الوجود که منحصر در یک فرد است در مقابل ممتنع الوجود؛ به این معنا است که واجب الوجود باید وجود داشته باشد و نمی شود نباشد. اما ممتنع الوجود نمی تواند وجود داشته باشد بلکه عدمش واجب است مانند خدای دیگر در کنار خداوند، خدا شدن انسان و امثال این امور که وجود آن ها محال عقلی است. در وسط واجب الوجود و ممتنع الوجود ممکن الوجود قرار دارد. ممکن الوجود نه وجودش واجب است و نه عدمش بلکه می تواند وجود داشته باشد و می تواند وجود نداشته باشد و همه هستی که از مخلوقات خداوند محسوب می گردد ممکن الوجود هستند.

پس هر چیزی غیر از خدا ممکن الوجود است و نمی تواند به واجب الوجود تبدیل گردد. به عبارت ساده تر هیچ موجودی نمی تواند به خدا تبدیل شود. خداوند یکتا دارای علم، قدرت و حیات مطلق است و هیچ موجودی در او اثر گذار نیست. بنابراین نه از چیزی منفعل می شود و نه تحت تاثیر چیزی قرار می گیرد.

خداوند با علم و حکمت خود حضرت آدم و حوا را خلق کرد همانگونه که سایر مخلوقات را خلق کرده است. تردیدی در این نیست که حضرت آدم و حوا (علیهما السلام)  ممکن الوجود بودند. در قرآن کریم داستان بیرون شدن حضرت آدم و حوا (علیهما السلام) از بهشت حالا بهشت موعود و یا باغی که در دنیا بوده است به وضوح بیان گردیده است.

خداوند می فرماید: «وَ یا آدَمُ اسْکُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُکَ الْجَنَّهَ فَکُلا مِنْ حَیثُ شِئْتُما وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَهَ فَتَکُونا مِنَ الظَّالِمِینَ»[۱] و اى آدم! تو و همسرت در آن باغ (بهشت گونه) ساکن شو و از (هرگونه و هرچه و) هرجا خواستید بخورید، و (لى) نزدیک این درخت نشوید که از ستمکاران (بر خویش) خواهید شد.

از دیدگاه قرآن اخراج از بهشت مجازات آدم برای عمل نکردن به تکلیف الهی بود. خداوند اراده کرده بود که انسان به عنوان خلیفه‏ او در روى زمین زندگى کند، «إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهً»[۲]و براى نشان دادن این شایستگى به دیگران، حقایقى را به انسان تعلیم داد، آنگاه دستور سجده بر او را داد و در بهشت قرارش داد و سپس اولین تکلیف را به او فرمان مى ‏‌دهد و موضوع تعهد و مسئولیت و اختیار شروع مى‏‌ شود و پس از آن مجازات تخلف از تکلیف و ورود به زمین و تلاش براى تکامل صورت مى‏‌ گیرد و همه‏ این مراحل بر پایه‏ علم الهى صورت گرفت، چنانکه حضرت على (علیه السلام) پس از بیان این مراحل و استقرار انسان در روى زمین مى ‌‏فرماید: علم خداوند در مورد او به وقوع پیوست.[۳]

اما در تورات موجود در دست یهودیان در این رابطه مطلبی وجود دارد که مخالف با آنچه است که در قرآن بیان شده است.  خداوند در کتاب تورات به صورت ضعیف ناقص ترسو، حسود و انسان واره توصیف شده است. به عنوان مثال: علت منع آدم و حوا از درخت ممنوعه و اخراج آن دو از بهشت آن بوده که خداوند ترسیده بود که آدم با خوردن از میوه درخت ممنوعه عارف به نیک و بد گردیده، از تمام جهات مثل خداوند گردند یعنی حیات ابدی پیدا کنند.[۴]

سوالات ما

۱. این آموزه که در کتاب تورات مکتوب است آیا با قدرت، علم و حکمت الهی و غنای ذاتی پروردگار در تعارض نیست؟ در حالی که عقل سلیم ساحت مقدس ربوبی را از نسبت های فوق مبرا و منزه می داند.

۲. چرا خداوند ترسیده که حضرت آدم و حوا (علیهما السلام) ممکن است مانند خود او شوند و حیات ابدی پیدا کنند؟ آیا خداوند نسبت به مخلوق خود علم نداشته که از ترس اینکه آنان به خدا تبدیل می شوند از بهشت بیرونش کردند؟

۳. آیا واقعا آدم و حوا (علیهما السلام) با خوردن از درخت ممنوعه به خدا تبدیل می شدند و حیات ابدی پیدا می کردند یا اینکه خداوند گمان کرده که چنین چیزی ممکن است اتفاق بیفتد؟

۴. همانگونه که بیان شد واجب الوجود منحصر در یک فرد است و آن خداوند متعال است، آیا چگونه ممکن است که ممکن الوجود تغییر ماهیت داده و به واجب الوجود تبدیل شود؟

نویسنده: حمیدالله رفیعی

پی نوشت ها

[۱]  سوره اعراف، آیه ۱۹.

[۲] . سوره بقره، آیه ۳۰.

[۳] . نهج‌‏البلاغه، خطبه ۹۱.

[۴] . کتاب مقدس عهد عتیق سفر پیدایش باب ۲: ۱۶ و ۲۵ باب ۳: ۳۴ـ۱.