بازگشت حضرت جعفر طیار (ذوالجناحین) از حبشه‏ به مدینه

جعفر طیار معروف به ذو الجناحین سومین فرزند ابو طالب، پسر عموی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)، برادر بزرگ‌ تر امام علی (علیه السلام)، دومین فرد مسلمان. پس از امام علی (علیه السلام) و صحابی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود.

جعفر طیار سرپرست مهاجران به حبشه

جعفر طیار فرزند ابیطالب ۲۰ سال بعد از عام الفیل[۱] در مکه به دنیا آمد. آن زمان که خشکسالی مکه بود، جعفر به دلیل معیشت سخت و تنگ پدرش، در خانه عمویش عباس[۲] بزرگ شد و همچنان نزد او ماند تا در سال اول بعثت پیغمبر اسلام، اندکی بعد از برادرش علی (علیه السلام) مسلمان شد و اسلام آورد.

در سال پنجم بعثت و به دنبال اذیت و آزار مسلمانان توسط مشرکان، گروهی از آنان به دستور پیامبر(صلی الله علیه و آله) از مکه به حبشه مهاجرت کردند که سرپرستی کاروان مهاجرین، بر عهده جعفر طیار فرزند ابی‌ طالب بود. گفته شده تعداد آنان ۸۲ مرد به غیر از زنان و کودکان بوده اند.[۳]

سخنان جعفر طیار نزد حاکم حبشه

وقتی مهاجرین مسلمان نزد نجاشی حاکم حبشه رفتند جعفر طیار شروع کرد به خواندن سوره مبارکه مریم(۳۰)و آیات آن را خواند تا رسید به این آیه مبارکه:

«و هزی الیک بجذع النخله تساقط علیک رطبا جنیا…»

نجاشی و حاضران که سر تا پا گوش شده بودند از شنیدن این آیات چنان تحت تاثیر قرار گرفتند که سیلاب اشکشان از چهره سرازیر گشت و قطرات اشک از محاسن انبوه نجاشی[۴] سرازیر شد و کشیشان نیز بقدری گریستند که اشک دیدگانشان روی صفحات انجیل هایی که در برابرشان باز بود بریخت.

زمانی که نمایندگان قریش خواستند با دادن هدایایی به پادشاه حبشه (نجاشی) نظر وی را برای بازگرداندن مسلمانان به مکه جلب کنند، جعفر با تبیین منطقی عقاید اسلام و مسلمانان و بیان دیدگاه اسلام در باره حضرت مسیح، موجب متقاعد شدن نجاشی و اطرافیانش شد؛ بدین ترتیب، نمایندگان قریش در اقدام خود ناکام ماندند.[۵]

سخنان جعفر طیار در حضور نجاشی و فرستادگان قریش: «ما مردمی نادان و بت‌ پرست بودیم و گوشت مردار می‌ خوردیم، خون می ‌ریختیم و مرتکب فحشا می‌ شدیم تا اینکه خداوند از میان ما پیامبری بر انگیخت که نژاد او را می‌ شناسیم و به راستگویی و امانتداری او ایمان داریم. او ما را به خداوند و توحید فرا خوانده و از سنگ ‌پرستی و بت‌ پرستی بازداشت، ما را به راستگویی و صله رحم و نیکی به همسایه فراخواند و از فحشا بازداشت، اما اینان با ما دشمنی کرده و می‌ خواهند ما را دو باره به بت‌ پرستی بر گردانند، بدین جهت ما به سر زمین تحت فرماندهی تو گریختیم و تو را بر دیگران ترجیج دادیم.»

نجاشی به مشرکان گفت: بروید، به خدا سوگند که هرگز ایشان را نزد شما نخواهم فرستاد و فرستادگان قریش با سر افکندگی بازگشتند.[۶]

بعدها پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، طی نامه ‌ای که با عمرو بن امیه ضَمری برای نجاشی فرستاد، از وی خواسته بود تا به اوضاع جعفر طیار و دیگر مسلمانان مهاجر رسیدگی کند.[۷]

خوشحالی پیامبر از بازگشت جعفر طیار

آمدن جعفر طیار از حبشه[۸] نزد پیامبر اسلام مصادف شد با فتح قلعه خیر[۹] و پیروزی مسلمانان بر یهود.

طبرانى نقل کرده است که رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله) فرمودند: نمى دانم به آمدن جعفر خوش حال باشم یا به فتح خیبر. (جعفر طیار برادر امیر المؤمنین (علیه السلام) طبق فرمان پیغمبر (صلى اللّه علیه و آله) به سرپرستى گروهى از مسلمین که در مکه زیر فشار شکنجه کفار بودند به حبشه مهاجرت کردند و مدتى مدید در آنجا ماندند و مراجعتش همزمان با فتح خیبر بود که پیغمبر (صلى اللّه علیه‏ و آله) در فتح خیبر وقتى با خبر شدند که جعفر از حبشه آمده این روایت را فرمودند.[۱۰]

آن گاه به جعفر نمازی آموخت که به نماز جعفر طیار و نماز تسبیح شهرت یافت.[۱۱]

شهادت جعفر طیار

جعفر در جنگ موته[۱۲] در جمادی الاولی سال هشتم هجری به شهادت رسید. ابوالفرج اصفهانی، اولین شهید از فرزندان ابوطالب در اسلام را، جعفر بن ابی طالب خوانده است[۱۳]

جعفر را مصداق برخی آیات قرآن معرفی کرده‌ اند. علی بن ابراهیم قمی در ذیل آیه «مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ  فَمِنْهُم مَّن قَضَی نَحْبَهُ وَ مِنْهُم مَّن ینتَظِرُ  وَ مَا بَدَّلُوا تَبْدِیلًا؛ از میان مومنان مردانی‌ اند که به آن چه با خدا عهد بستند صادقانه وفا کردند. برخی از آنان به شهادت رسیدند و برخی از آن ها در [همین] انتظارند و [هرگز عقیده خود را] تبدیل نکردند.)[۱۴]

پس از شهادت زید بن حارثه،  پرچم را به دست گرفت و پس از رشادت‌ هایی، در حالی که دو دستش قطع شده و زخم‌ های بسیاری برداشته بود، به شهادت رسید. به فرموده پیامبر (صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ و سلم)، خداوند به جای دو دست جعفر که در این نبرد قطع شد، به وی دو بال عطا کرد که با آن‌ ها در بهشت، هر جا که خواهد، پرواز کند. لقب طیار و ذو الجناحین برای جعفر، برگرفته از این سخن پیامبر (صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ و سلّم) است.[۱۵]

جمع بندی

جعفر طیار که به او ذو الجناحین هم می گویند، سومین نفر بعد از امام علی و خدیجه کبری (علیهما السلام) است که به دین اسلام مشرف گردید، او سرپرستی مهاجران را به حبشه به عهده داشت، در حضور حاکم حبشه آموزه های اسلام را به خوبی تبیین کرد و او را تحت تاثیر قرار داد. در سال فتح خیبر او به مدینه بازگشت و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از دیدار او بسیار خوشحال شد. جعفر طیار در جنگ موته به شهادت رسید.

پی نوشت ها

[۱] . «عام الفیل (سال فیل)، سال حمله ابرهه، پادشاه یمن، با لشکری معروف به اصحاب فیل به سمت مکه برای تخریب کعبه بود. به دلیل اینکه لشکر ابرهه در این حمله با خود فیل به همراه داشت، به این سال، عام  الفیل گفته‌ اند. قرآن کریم در سوره فیل به این واقعه اشاره کرده است. تاریخ‌ نگاران عام الفیل را سال ۵۷۰ میلادی حدس زده‌  اند. بنا بر قول مشهور، رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) در همین سال به دنیا آمد.»؛ مقدسی، آفرینش‏ و تاریخ، ۱۳۷۴ش، ج‏۱، ص۵۳۲

[۲] . «عباس عموی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بوده و در حوادثی که در مکه بر آن حضرت گذشت، در جمع بنی هاشم، از مدافعان رسول خدا (صلی‌ الل ه‌علیه‌ و آله) به شمار می‌رفت. پس از رحلت پیامبر نیز وفا دار به حضرت علی ماند. وی در چهاردهم رجب سال ۳۲ در عهد خلافت عثمان در سن ۸۹ سالگی چشم از جهان فرو بست و در بقیع دفن شد.»

[۳] . ابن‌ عنبه، عمده الطالب، ۱۳۸۰ق، ص۳۵.

[۴] . « نام پادشاه حبشه “اصحم” یا “اصحمه بن بحر” یا “اصحمه بن ابجر” بوده است. نجاشی در واقع عنوان پادشاهان حبشه بوده است. همان‌گونه که کسری عنوان پادشاهان ایران بوده است»؛ ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، اسد الغابه، ج۱، ص۷۶.

[۵] . ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۱، ص۳۳۵-۳۳۶.

[۶] . مقدسی، آفرینش و تاریخ، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۶۵۵.

[۷] . طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۲۹۴.

[۸] .« حبشه، سر زمینی کهن در مشرق قاره افریقا که مشتمل بر کشور های کنونی اتیوپی، اریتره، جیبوتی و سومالی می‌شد. در حال حاضر بزرگ‌ ترین بخش آن، کشور اتیوپی را تشکیل می‌ دهد.»؛ دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائره المعارف اسلامی    جلد : ۱  صفحه : ۵۷۷۷

[۹] . « خیبر منطقه‌ ای در عربستان که غزوه خیبر در آن روی داد. خیبر، در فاصله ۱۶۵ کیلو متری مدینه قرار دارد و مرکز آن شهر «الشُرَیْف» است. ساکنان خیبر در صدر اسلام یهودی بودند. به‌گزارش مورخان مسلمان، به‌ علت آنکه آن‌ ها سران مکه را برای حمله به مسلمانان تحریک می‌ کردند، پیامبر(صلی الله علیه و آله) با آن‌ها جنگید.»؛ ابن هشام، السیره النبویه، دارالمعرفه، ج۲، ص۳۳۷.

[۱۰] .  على و شکوه غدیر ،ص:۴۸۸

[۱۱] . المقنع، ص۱۳۹ – ۱۴۰.

[۱۲] . «جنگ موته (مُؤتَه) از بزرگترین سریه‌ های تاریخ صدر اسلام که در سال هشتم هجری بین سپاه اسلام و سپاه روم رخ داد. واقدی در مورد علت جنگ روایت می‌کند: رسول الله (صلی الله علیه و آله) نامه‌ ای را به وسیله حارث بن عمیر أزدی لهبی برای پادشاه بصری فرستاد. او در میانه راه وقتی به موته رسید، شرحبیل بن عمرو غسانی که حاکم آن جا بود، وی را به قتل رسانید و پیامبر اسلام از کشته شدن وی بسیار ناراحت شد و به این علت جنگ واقع شد.»؛ واقدی، المغازی،۱۴۰۵، ص۷۵۵ و ۷۵۶

[۱۳] . اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۳۸۵ق، ص۳.

[۱۴] . احزاب–۲۳.

[۱۵] . بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۴۳.

منابع

1. ابن‌عنبه، احمد، عمده الطالب، نجف، المطبعه الحیدریه، ۱۳۸۰ق.
2. اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، نجف، المکتبه الحیدریه، ۱۳۸۵ق.
3. طبری، ابى جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک للامام الجزء الثانی، منشورات موسسه الاعلمی للمطبوعات بیروت – لبنان .
4. بلاذری، أحمد بن یحیى بن جابر بن داود (المتوفى: ۲۷۹هـ)، جمل من انساب الاشراف، دار الفکر – بیروت، أول، ۱۴۱۷ هـ – ۱۹۹۶ م.
5. ابن هشام، السیره النبویه، دار المعرفه‌، بی تا
6. مقدسی، مطهر بن طاهر، آفرینش و تاریخ، ترجمه محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران، آگه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
7. ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر و دار احیا التراث العربی، ۱۴۰۵ق.، ج۴، ص۲۳۳۲.
8. ابن هشام، عبد الملک، السیره النبویه، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الابیاری و عبد الحفیظ شبلی، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
9. ابن الأثیر، أبو الحسن علی بن أبی الکرم محمد بن محمد بن عبد الکریم بن عبد الواحد الشیبانی الجزری، عز الدین (المتوفى: ۶۳۰هـ)، أسد الغابه، دار الفکر – بیروت، ۱۴۰۹هـ – ۱۹۸۹م