مصداق «اهل الذّکر» در روایات اهل بیت(علیه السلام)

اشاره:

اهل‌الذکر ترکیبی اضافی و مرکب از « اهل » و « ذکر » است. واژه أهل به معانی سزاوار و لایق به چیزی، مختار و منتخب، خاندان، خویشان، عیال و فرزندان، ملت و امت و… آمده است که قدر جامع همه آن‌ها تعلق، سنخیت، أنس و الفت داشتن با چیزی و اختصاص داشتن به آن است. البته هرچه تعلق چیزی به چیزی بیش‌تر باشد اختصاص بدان شدیدتر است و هر چه اختصاص شدیدتر باشد صدق عنوان «اهلیت» قوی‌تر خواهد بود..

با مراجعه به روایات اهل بیت(علیه السلام) پى مى بریم که مقصود از «اهل الذکر» در آیه «فَسئَلوا اَهلَ الذِکرِ اِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»، امامان معصوم از ذریّه رسول خدا(صلى الله علیه وآله) هستند. در اینجا به برخى از روایات اشاره مى کنیم:

۱ . کلینى(رحمه الله) به سندش از امام باقر(علیه السلام) نقل کرده که حضرت درباره قول خداوند . عزّ وجلّ . «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛اگر نمى دانید، از آگاهان بپرسید». از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نقل کرده که فرمود: «من «ذکر» هستم و امامان(علیه السلام) اهل ذکرند». و درباره قول خداوند . عزّ وجلّ . «وَإِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَلِقَوْمِکَ وَسَوْفَ تُسْئَلُونَ»(۱) امام باقر(علیه السلام) فرمود: «ما قوم او . پیامبر . هستیم و ما سؤال مى شویم.»(۲)

۲ . و نیز به سندش از وشاء نقل کرده که گفت: از امام رضا(علیه السلام) سؤال کرده، به او عرض کردم: فدایت گردم مقصود از آیه ( فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ) چیست؟ حضرت فرمود: «ما اهل ذکریم، و ما مورد سؤال قرار گرفته ایم.»(۳)

۳ . محمّد بن على بن بابویه به سندش از ریّان بن صلت نقل کرده که امام رضا(علیه السلام)در مجلسى ضمن سخنانش فرمود: «… ما اهل ذکریم که خداوند متعال در کتابش فرمود: ( فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ). علماى مجلس عرض کردند: مقصود خداوند از «اهل ذکر» یهود و نصارا هستند. حضرت(علیه السلام) فرمود: «سبحان الله! آیا چنین احتمالى جایز است؟ در این صورت آنان ما را به دین خود دعوت مى کنند و مى گویند: دینشان از دین اسلام افضل است. مأمون به امام گفت: آیا نزد شما شرحى براى آیه است که دلالت بر خلاف آنچه علما مى گویند، داشته باشد؟ حضرت فرمود: آرى. ذکر، رسول خدا(صلى الله علیه وآله) است، و ما اهل ذکریم. و این مطلب در کتاب خداوند آشکار است آنجا که در سوره طلاق مى فرماید: ( فَاتَّقُوا اللهَ یا أُولِی الاَْلْبابِ الَّذِینَ آمَنُوا قَدْ أَنْزَلَ اللهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً * رَسُولا یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِ اللهِ مُبَیِّنات).(۴) پس ذکر، رسول خدا(صلى الله علیه وآله)بوده و ما اهل ذکریم.»(۵)

۴ . سید هاشم بحرانى در تفسیر خود از برقى به سندش از عبدالکریم بن ابى دیلم و او از امام صادق(علیه السلام) نقل کرده که درباره قول خداوند . جلّ ذکره . ( فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ)فرمود: «کتاب (قرآن) همان ذکر است و اهل آن آل محمّد(علیه السلام) هستند. خداوند . عزّ وجلّ . امر به سؤال از آنان نموده است، و به سؤال از جهّال امر ننموده است. و خداوند . عزّ وجلّ . قرآن را «ذکر» نامیده، آنجا که فرمود: ( وَأَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ). و نیز فرمود: ( وَإِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَلِقَوْمِکَ وَسَوْفَ تُسْئَلُونَ)(۶).(۷)

پی نوشت:

۱ . سوره زخرف، آیه ۴۴.

۲ . کافى، ج ۱، ص ۲۱۰.

۳ . کافى، ج ۱، ص ۲۱۰.

۴ . سوره طلاق، آیه ۱۰ و ۱۱.

۵ . امالى صدوق، ص ۴۲۸، مجلس ۷۹.

۶ . تفسیر برهان، ذیل آیه.

۷ . على اصغر رضوانى، امام شناسى و پاسخ به شبهات (۱)، ص ۳۹۱.