دلایل امامت امام باقر (علیه السلام) در احادیث

امامت امام باقر (علیه‌ السلام) با دلایل متعددی قابل اثبات است. احادیثی از  پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان پیشین در این رابطه نقل شده اند.

امام محمد باقر (علیه السلام)، روز جمعه اول ماه رجب سال ۵۷ هجرى قمرى، در شهر مدینه، چشم به جهان گشود.^[۱] در بعضى نقل‌ ها ولادتش، سوم ماه صفر سال ۵۶ نیز ذکر شده است.^[۲]

پدر امام محمد باقر (علیه السلام)، امام على بن حسین زین العابدین (علیه السلام) و مادر بزرگوارش، ام عبداللّه فاطمه، دختر امام حسن مجتبى (علیه السلام) است. از این جهت در میان اهل بیت (علیهم السلام) او نخستین کسى است که از نظر نسب پدرى و مادرى، علوى و فاطمى است و لذا به «علوى من علویین وهاشمى من هاشمیین» معروف است.^[۳]

کنیه امام محمد باقر، ابو جعفر و لقب معروفش «باقر» و یا «باقر العلوم» به معناى شکافند دانش ‌ها است که از سوى رسول خدا این لقب به او داده شده است. پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) به جابر بن عبداللّه انصارى فرمود: اى جابر تو زنده مى ‌مانى تا زمانى که فرزندم را از نسل حسین به نام محمد که شکافنده علم دین است ملاقات کنى، هرگاه وى را دیدى سلام من را به او برسان.^[۴]

او هنگام وفات پدر خود امام سجاد (علیه السلام) سى و هفت یا سى و هشت سال داشت. امام محمد باقر (علیه السلام) در سال ۱۱۴ هجرى  در شهر مدینه در ۵۷ سالگى به وسیله ابراهیم بن عبدالملک مسموم گردیده و به شهادت رسید^[۵] و در قبرستان بقیع، کنار قبر پدر و جدش، به خاک سپرده شد.^[۶]

دوران امامت امام باقر (علیه السلام) نوزده سال و همزمان با زمامدارى ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک، هشام بن عبدالملک، ولید بن یزید و ابراهیم بن ولید، از خلفاى بنى‌ امیه بود.^[۷]

دلایل روایی امامت امام باقر (ع)

روایاتى که بر امامت امام باقر (علیه السلام) دلالت دارد به چند دسته تقسیم مى ‌شود:

۱. دسته اول روایات متواترى است که امامت دوازده امام را ثابت مى‌ کند و در ضمن آن قطع به امامت امام باقر (علیه السلام) حاصل می گردد.^[۸]

این روایات از پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) با عناوین دوازده امام، دوازده خلیفه و دوازده امیر نقل شده است.

پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) فرمود: «الْأَئِمَّهُ بَعْدِی‏ اثْنَا عَشَرَ أَوَّلُهُمْ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ آخِرُهُمُ الْقَائِمُ هُمْ خُلَفَائِی وَ أَوْصِیائِی وَ أَوْلِیائِی وَ حُجَجُ اللَّهِ عَلَى أُمَّتِی بَعْدِی؛^[۹]امامان بعد از من دوازده نفرند اول آن ها علی بن ابی طالب و آخر شان قائم است. آن ها خلفا، اوصیا و اولیای من و حجت های خداوند پس از من بر امت من هستند».

در متون اهل سنت نقل شده که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «اسلام پیوسته با دوازده خلیفه که همگى آنان از قریش ‌اند عزیز خواهد بود»^[۱۰] در صحیح بخاری نیز نقل شده که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است: «بعد از من دوازده امیر خواهد آمد که همه آنان از قریش ‌اند».^[۱۱]

۲. در احادیث نبوی بر امامت امام باقر (علیه‌ السلام) در ضمن امامان دیگر تصریح شده است. از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) فرمود:

«فَکَانَ عَلِی ثُمَّ صَارَ مِنْ بَعْدِهِ الْحَسَنُ ثُمَّ مِنْ بَعْدِهِ الْحُسَینُ ثُمَّ مِنْ بَعْدِهِ عَلِی بْنُ الْحُسَینِ ثُمَّ مِنْ بَعْدِهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِی ثُمَّ هَکَذَا یکُونُ الْأَمْرُ إِنَّ الْأَرْضَ لَا تَصْلُحُ إِلَّا بِإِمَامٍ وَ مَنْ مَاتَ لَا یعْرِفُ إِمَامَهُ مَاتَ مِیتَهً جَاهِلِیه؛^[۱۲]

پس صاحب امر علی است سپس بعد از او حسن و بعد از او حسین و بعد از او علی بن حسین و پس از او محمد بن علی است و سپس امر امامت به همین روش ادامه دارد؛ زیرا زمین اصلاح نشود جز به امام و هر که بمیرد و امام خود را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است».

در این حدیث به صراحت از امامت امام باقر (علیه‌ السلام) در کنار سایر امامان سخن گفته شده است.

۳. در حدیث دیگری پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) در پاسخ یک یهودى درباره امامت امام باقر (علیه‌ السلام) فرمود: «هنگامى که مدت امامت على بن حسین تمام شود بعد از او پسرش محمد که باقر خوانده مى‌ شود عهده ‌دار امامت مى ‌گردد».^[۱۳]

۴. از پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) نقل شده است: «وَ یُخْرِجُ اللَّهُ مِنْ صُلْبِهِ وَلَداً سَمِیِّی وَ أَشْبَهَ‏ النَّاسِ‏ بِی‏ عِلْمُهُ عِلْمِی وَ حُکْمُهُ حُکْمِی هُوَ الْإِمَامُ وَ الْحُجَّهُ بَعْدَ أَبِیه^[۱۴]‏؛ از نسل على بن حسین، فرزندى متولد خواهد شد که هم نام من و شبیه‌ ترین مردم به من است، علم او علم و دانش من و حکم او حکم من است و او امام وحجت بعد از پدرش خواهد بود».

این حدیث نیز به وضوح بر امامت امام باقر (علیه‌ السلام) دلالت دارد.

۵. امام سجاد (علیه السلام) نیز در چندین مورد بر وصایت و امامت امام باقر (علیه‌ السلام) بعد از خود تصریح کرده است. جابر مى ‌گوید: بر امام على بن حسین (علیه السلام) وارد شدم، دیدم پسرى در کنارش حضور دارد، پرسیدم این پسر کیست‌؟ حضرت فرمود: «هَذَا ابْنِی‏ وَ صَاحِبُ‏ الْأَمْرِ بَعْدِی مُحَمَّدٌ الْبَاقِر؛^[۱۵] این فرزندم و امام بعد از من محمد باقر است»

اثبات امامت امام باقر (ع) از فضایل آن حضرت

فضایل امامان معصوم (علیهم السلام) بی شمار است در اینجا به فضایل امام محمد باقر (علیه‌ السلام) از زبان دیگران اشاره می شود:

۱. عبداللّه بن عطاء مکى، از دانشمندان بزرگ معاصر امام باقر (علیه السلام) در مورد عظمت شخصیت امام باقر (علیه السلام) مى ‌گوید: من هیچ کس را ندیدم که به اندازه ابى‌ جعفر باقر، علما و دانشمندان این‌ گونه در مقابل عظمت وى حقیر و کوچک شمرده شود، من دیدم شخصیت‌ هاى بزرگ علمى چون حکم بن عیینه را که همانند کودک نوآموز در برابر استادش در مقابل ابوجعفر، زانو زده است.^[۱۶]

۲. ابن خلکان، که از مشاهیر علماى اهل سنت است در مورد مقام علمى امام محمد باقر (علیه السلام) مى‌گوید: و کان الباقر عالماً سیداً کبیرا …؛ ابوجعفر باقر، عالم بزرگ و شخصیت سترگ بود وى را بدین جهت باقر مى‌ گفتند که عرصه ‌هاى علم و دانش را شکافته و علم را گسترش داد.^[۱۷]

۳. احمد بن حجر هیثمى مى‌ گوید: ابوجعفر باقر، امام و پیشواى بزرگى است که از نظر جلالت و فضل، همگان بر آن اتفاق نظر دارند، وى لایه‌ هاى پنهان معارف و حقایق احکام دین را آشکار نمود، به همین جهت وى به باقر العلوم و شکافنده دانش ‌ها شهرت یافت و از نظر صفاى قلب، ذکاوت علمى، طهارت نفس و شرافت خلق، سرآمد همگان بود.^[۱۸]

۴. عبدالله بن حجازى، مشهور به شرقاوى از علماى بزرگ الازهر مصر، مى ‌گوید: امام باقر (علیه السلام) داناترین شخص زمان خود بود و در فهم تفسیر قرآن و حدیث و فقه، احدى با او برابرى نمى‌ کرد. و نیز افرادى مثل احمد بن سنان دمشقى صاحب کتاب اخبار الدول، ابن العماد حنبلى مؤلف شذرات الذهب و… هر کدام به برترى مقام و فضل علمى امام باقر (علیه السلام) اعتراف کرده‌ اند.^[۱۹]

این فضایلی که بیان شد اختصاص به امام معصوم دارد و از این رو امامت امام باقر (علیه السلام) توسط ان ها مورد تایید قرار می گیرد.

نتیجه گیری

از آنچه بیان شد این نتیجه حاصل می گردد که امامت امام باقر (علیه‌ السلام) امام پنجم شیعیان در دوران خلفای اموی به مدت ۱۹سال بوده است. بر امامت امام باقر (علیه‌ السلام) دلایل متعددی از احادیث نبوی اقامه گردید و همچنین امام سجاد (علیه‌ السلام) بر امامت آن حضرت پس از خودش تصریح کرده است. فضایل علمی و تقوایی آن حضرت که از سوی علمای اهل سنت هم منعکس شده در کنار احادیثی که نقل شد امامت آن حضرت را به اثبات می رساند.

پی نوشت ها

[۱] . الارشاد، ص۱۵۸.

[۲] . مناقب آل ابى‌طالب، ج۲، ص۲۲۷.

[۳] . الارشاد، ص ۱۵۸.

[۴] . کشف الغمه فى معرفه الأئمّه، ج۲، ص۲۳۶.

[۵] . دلائل الامامه، ص ۲۱۵.

[۶] . الکافی، ج۱، ص۴۶۹.

[۷] . ‌سیره پیشوایان، ص ۳۱۵.

[۸] . الاقتصاد، ص ۲۳۵- ۲۳۶.

[۹] . عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، ج۱، ص۵۹.

[۱۰] . صحیح مسلم، ج۶، ص۳ – ۴،

[۱۱] .  صحیح بخارى، ج۸، ص ۱۲۷.

[۱۲] . الکافی، ج‏۲ ، ص۲۱.

[۱۳]. کفایه الأثر، ص۵۸.

[۱۴] . کفایه الأثر فی النص على الأئمه الإثنی عشر، ص۱۶۴.

[۱۵] . الأمالی، ص ۳۵۳.

[۱۶] . تاریخ دمشق، ج۵۴، ص۲۷۸.

[۱۷] . وفیات الأعیان، ج۳، ص۳۱۴.

[۱۸] . الصواعق المحرقه، ص ۱۲۴.

[۱۹]. شرح احقاق الحق، ج۱۲، ص۱۶۱.

منابع

۱. ابن بابویه، محمد بن علی، الأمالی، تهران، کتابچی، چ۶، ۱۳۷۶ش.

۲. ابن بابویه، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، محقق / مصحح: لاجوردى، مهدى‏، تهران، نشر جهان، چ۱، ۱۳۷۸ق.

۳. ابن خلکان، شمس‌الدین، وفیات الأعیان، تحقیق: احسان عباسى، بیروت، دارالثقافه.

۴. ابن شهر آشوب، ابوعبداللّه محمد بن على، مناقب آل ابى‌طالب، نجف، الحیدریه.

۵. ابن عساکر، على بن حسین، تاریخ دمشق، تحقیق: على شیرى، دارالفکر للطباعه والنشر، بیروت، لبنان، ۱۴۱۵ ق.

۶. اربلى، ابوالفتح، على بن عیسى، کشف الغمه فى معرفه الأئمّه، دارالاضواء، بیروت، لبنان، ۱۴۰۵ ق ۱۹۸۵م.

۷. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخارى، بیروت، دارالفکر للطباعه والنشر، ۱۴۰۱ ق.

۸. پیشوایی، مهدی، ‌سیره پیشوایان، قم، مؤسسه امام صادق (علیه السلام)، ۱۳۹۷ش.

۹. خزاز القمى، على بن محمد بن على، کفایه الأثر، تحقیق: سید عبداللطیف حسینى کوه ‌کمرى خوئى، قم، انتشارات بیدار، ۱۴۰۱ ق.

۱۰. طبرى، محمد بن جریر، دلائل الامامه، قم، مؤسسه البعثه، ۱۴۱۳ ق.