چرا نام علی (علیه السلام) در قرآن به صراحت ذکر نشده؟

قبل از این اینکه علت عدم ذکر نام علی در قرآن بیان گردد لازم است به توجه شود که امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) امام اول شیعیان، چهارمین خلیفه نزد اهل سنت، پسر عمو و داماد حضرت محمد (صلی الله علیه و آله)، همسر حضرت زهرا (سلام الله علیها) و پدر امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) است.

آن حضرت اولین مردی است که به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) ایمان آورد و همواره یار و یاور ایشان بود.

در مدت سه سالی که مسلمانان مکه تحت محاصره اقتصادی قریش بودند و در شعب ابی طالب اسکان داشتند، علی علیه السلام که نوجوان بود به فرمان پدرش ابو طالب در بستر پیامبر (صلی الله علیه و آله) می خوابید تا در صورت هجوم شبانه قریش پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله) آسیبی نبیند.

سال سوم بعثت با نزول آیه «وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ»؛ «و خویشان نزدیکت را بیم ده»، پیامبر خدا مأمور به ابلاغ رسالتش به خویشاوندان و نزدیکان خود شد. ایشان مجلسی با حضور فرزندان عبدالمطلب ترتیب داد و به ایشان فرمود: «اى بنى عبد المطلب! به خدا سوگند، هیچ جوانى را در عرب نمى شناسم که براى قومش چیزى بهتر از آنچه من براى شما آورده ام، آورده باشد. من خیر دنیا و آخرت را براى شما آورده ام و خداى متعال به من فرمان داده که شما را به آن فرا بخوانم. پس کدامتان مرا بر این امر، یارى مى دهد تا برادر و وصى و جانشین من در میان شما باشد؟».

جز علی بن ابی طالب (علیه السلام) کسی پاسخ مثبت نداد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) دست بر گردن (علی علیه السلام) انداخت و فرمود: «این، برادر و وصى و جانشینم در میان شماست. پس گوش به فرمان و مطیعش باشید»

رسول اکرم صلی الله علیه و آله در سال دهم هجری مسلمین را فرمان دادند تا همراه ایشان در آخرین حج رسول خدا شرکت کنند. در راه بازگشت در منطقه ای به نام غدیر (جایی که کاروانیان از هم جدا می شدند) آیه ای نازل شد: «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ».

رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمان توقف دادند و در آن جا خطبه معروف غدیر را قرائت فرمودند و حضرت (علی علیه السلام) را به عنوان خلیفه و جانشین خود معرفی نمودند.

پاسخ شبه نام علی(ع) در قرآن

امام خمینی (رحمه الله علیه) در کتاب وزین کشف الاسرار به صورت محققانه به شبهه نام علی در قرآن پاسخ می دهد که در این نوشتار به طور خلاصه به برخی از آن پاسخ ها اشاره می شود.

الف) بنا نیست قرآن کریم به همه مسائل بپردازد. آیا در قرآن کریم تعداد رکعات و نیز دفعات نماز و اجزاء و جزئیات و واجبات آن اشاره شده است؟

آیا قرآن کریم در باب صفات ذات حق و جزئیات عالم برزخ و قیامت به گونه ای سخن گفته است که هیچ گونه ابهام و اختلافی باقی نماند؟

می دانیم تنازعات سنگین و خونینی در باره برخی از صفات و افعال خدا در طول تاریخ میان مسلمین پیش آمده است مانند اینکه کلام خدا حادث است یا قدیم؟ قرآن حادث است یا قدیم؟ و یا مسئله جبر و اختیار و …

خلاصه اینکه اگر بنا بود که قرآن کریم به جزئیات اشاره کند، پس سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به خاطر چیست؟ اگر حجیت سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را همانند حجیت کتاب خدا پذیرفتیم چه فرق می کند که مسئله ای در کتاب خدا بیان شود یا در سنت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم).

ب ) اگر هم قرآن کریم به مسئله نام علی و ولایت آن حضرت اشاره می کرد، معلوم نبود که اختلاف و نزاع برداشته می شد بلکه ممکن بود که ریاست طلبان با ترفندهای مختلف به توجیهاتی دست بزنند؛

مثلا می گفتند کلمه ولایت یا امامت و امثال آن معانی مختلف دارد و معلوم نیست که مراد قرآن کدامیک از این معانی است چنانکه همین توجیه را در مورد حدیث غدیر مطرح کردند و گفتند کلمه مولا در عبارت « من کنت مولاه فهذا علی مولاه… » به معنای دوست می باشد نه اولی به تصرف.

مثلا در آیه ولایت یعنی آیه «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَ هُمْ رَاکِعُونَ»(مائده/۵۵) اگر هم خداوند به صراحت نام علی (علیه السلام) را می برد باز می گفتند منظور از ولایت در این آیه دوستی و مودت است و یا اینکه می گفتند این آیه با فلان آیه منسوخ شده است و یا اینکه حدیثی جعل می کردند و به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نسبت می دادند که در آخر عمر فرمود این آیه بعدا منسوخ واقع شد و خداوند کار خلافت را به شورا و اجماع و بیعت مردم واگذار کرده است چنانکه در قضیه فدک در برابر ادعای حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) حدیثی را به این مضمون جعل کردند که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده:

«انا معاشر الانبیاء لا نورّث درهما و لا دینار. …»

پاسخ دیگر

با توجّه به این که «على» فقط نام حضرت امیر المؤمنین علیه السلام نبوده، همان‏گونه که «ابو طالب» تنها کنیه پدر بزرگوارش نبوده است، بلکه نام و کنیه افراد متعدّدى در میان عرب «على» و «ابو طالب» بوده، بنابراین اگر نام «على» صریحاً هم در قرآن ذکر مى‏شد، بازهم کسانى که نمى‏خواستند این حقیقت را بپذیرند بهانه‏اى داشتند و آن را بر «على» دیگرى تطبیق مى‏کردند. بدین جهت بهتر همان‏ است که با ارائه ویژگى‏ها و صفات ممتاز و منحصر به فرد حضرت امیر المؤمنین علیه السلام به معرّفى او پرداخته شود، تا قابل تطبیق بر هیچ کس، جز وجود مقدّس آن حضرت نباشد. و لهذا خداوند در قرآن مجید، این راه را انتخاب کرده و با ذکر فضایل خاصّ آن حضرت، در آیاتى از قرآن مجید، او را به عنوان ولىّ مؤمنان و جانشین بلافصل پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم معرّفى کرده است، هر چند کسانى که در قلبشان مرض و انحراف وجود دارد، این آیات را به گونه دیگر تفسیر مى‏کنند.(آیات ولایت در قرآن، ص: ۳۰۳)

منبع: انجمن گفتگوی دینی

آیات ولایت در قرآن،  آیت الله مکارم شیرازى‏،  انتشارات نسل جوان‏، قم، سوم، ۱۳۸۶ ش‏