پاداش‌های دنیوی و اخروی زکات

اشاره:

زکات یکی از امور مهم در مناسک دین اسلام محسوب می‌گردد به طوری که همواره در کنار نماز از آن نام برده شده است. زکات به عنوان یکی از فروع دین در اسلام مطرح و با شرایط خاصی و رسیدن به حد نصاب در چند مورد بر مسلمانان واجب می گردد که در برخی موارد یک دهم و د برخی موارد دیگر بر طبق آنچه که در فقه بیان شده به فقرا بدهند.  در این مقاله به تبیین اثرات دنیوی و اخروی زکات پرداخته شده است.

الف. پاداش‌های دنیوی

برکت رزق:

بریدن شاخه‌های درخت انگور، در ظاهر کوتاه کردن درخت است، ولی در واقع سبب رشد آن می‌شود. در قرآن می‌خوانیم «یمحق‌الله الربا و یربی الصدقات» (بقره، ۲۷۶) (خداوند، ربا را نابود می‌کند؛ و صدقات را افزایش می‌دهد) در روایات زیادی می‌خوانیم که: «الزکاه تزید فی‌الرزق» (امامی طوسی ص ۲۹۶) (زکات روزی انسان را زیاد می‌کند).

«مثل‌الذین ینفقون اموالهم فی سبیل‌الله کمثل حبه أنبتت سبع سنابل فی کل سنبله مأه حبه والله یضاعف لمن یشاء» (بقره ۲۶۱) (کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند، همانند بذری هستند که هفت خوشه برویاند؛ که در هر خوشه، یکصد دانه باشد، و خداوند آن را برای هرکس بخواهد، دو یا چند برابر می‌کند). به راستی آیا کشاورزان به این باور رسیده‌اند که پرورش دهنده واقعی خداوند متعال است؟ که در  سوره واقعه با حالت سؤالی این واقعیت را گوشزد می‌کند «أأنتم تزرعونه ام نحن الزارعون» (واقعه ۶۴) (آیا شما آن را می‌رویانید یا ما می‌رویانیم)؟!

بیمه مال:

امام کاظم(علیه السلام) فرمود: «حصنو أموالکم بالزکاه» (کافی ج۴ ص۶۱) (اموال خود را از طریق زکات بیمه کنید).
دفع ترس و حزن: در قرآن یکی از عوامل دفع و حزن پرداخت زکات دانسته شده است (کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند و نماز را برپا داشتند و زکات را پرداختند، اجرشان نزد پروردگارشان است؛ و نه ترسی بر آنهاست، و نه غمگین می‌شوند) (بقره ۲۷۷)
حل مشکلات: گاهی برای ما مشکلاتی پیش می‌آید که در برطرف کردن آن دچار زحمت زیادی می‌گردیم و گاهی اصلا نمی‌توانیم آن را مرتفع نماییم، اما در انفاق ها و بخشش‌ها از آن‌جا که خداوند خریدار متاع ماست، مشکلات نیز آسان می‌گردد «فاما من اعطی و اتقی و صدق بالحسنی فسنیسره للیسری» (لیل ۵-۷) (اما آن کس که انفاق کند و پرهیزگاری پیش گیرد، و جزای نیک الهی را تصدیق کند، ما او را در مسیر آسانی قرار می‌دهیم).

رهایی از کیفر:

کفار، با توبه و نماز و زکات می‌توانند خود را از کیفر برهانند. قرآن می‌فرماید: «و ان تابوا و اقاموا الصلوه و آتوا الزکاه فخلوا سبیلهم». (توبه۵)
زندگی شیرین: امام صادق(علیه السلام) فرمود: اگر مردم حقوق خود را ادا کنند، قطعا در زندگی شیرینی به سر خواهند برد: «لوان الناس ادوا حقوقهم لکانوا عایشین بخیر» (تهذیب الاحکام ج۴ ص۴۹)

برادری در روابط اجتماعی:

قرآن در یک جا می‌فرماید: مؤمنان با یکدیگر برادرند: «انما المؤمنون اخوه» (حجرات ۹) و در جایی دیگر می‌فرماید: هرگاه مخالفان شما توبه کنند و نماز به پا دارند و زکات بپردازند، آنها هم برادر دینی شما می‌شوند «فان تابوا و اقامو الصلوه و اتوا الزکاه فاخوانکم فی‌الدین» (توبه ۱۱) بنابراین شرط برادری، در کنار توبه و نماز، پرداخت زکات است.

ایجاد یا تعمیق روابط:

در آداب دوستی، صدها روایت به چشم می‌خورد که آنچه سبب ایجاد دوستی یا تعمیق و توسعه آن می‌شود، خوش‌نیتی، خوش‌رفتاری، انصاف، کرم، ایثار، سخاوت، احسان، محبت، زهد صله‌رحم، هدیه و تفقد از یکدیگر می‌باشد که در پرداخت زکات همه آن آثار به روشنی نهفته است.
کینه‌زدایی: با پرداخت زکات، کینه محرومان برطرف و به محبت و دوستی تبدیل می‌شود و این محبت و دوستی در تعاون و یاری یکدیگر و تولید بهتر و بیشتر و حفاظت از دستاوردهای جامعه اسلامی نقش مهمی دارد.

به صحنه کشاندن واماندگان:

فقر و گرسنگی، انسان را به انزوا و گوشه‌گیری و بدبینی و ناامیدی و حقارت‌پذیری می‌کشاند، اما زمانی که با پرداخت خمس و زکات و سایر انفاقات مشکلات اقتصادی مردم حل شود، تلاش، نشاط، دلسوزی و حضور مردم در صحنه‌های مختلف بیشتر می‌شود.

ایجاد همدلی در جامعه:

پرداخت زکات، دل‌ها را به هم نزدیک می‌کند و جامعه را برای حل همه مشکلات آماده می‌سازد. اگر فقرا خود را در سود اغنیا شریک بدانند، در برابر نابسامانی‌ها و مشکلات و آفات با تمام توان به پا خواهند خاست و تا آنجا که بتوانند در حل مشکلات کوشش خواهند نمود.

فقرزدایی:

یکی از مسائل مهم جامعه، وجود فقر و گرسنگی و سایر کمبودهاست که یکی از راه‌های مبارزه با آن، توجه جدی به مسئله پرداخت خمس و زکات و انفاقات است. امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: «فما جاع فقیر الا بما منع غنی و الله سبحانه و تعالی سائلهم عن ذلک» (غررالحکم ص ۲۳۴) هیچ فقیری گرسنه نمی‌ماند مگر به خاطر آن‌که‌ثروتمندی حق خدا را نمی‌پردازد و خداوند در روز قیامت ثروتمند را به همین دلیل بازخواست خواهد کرد.

ایجاد اشتغال:

یکی از مسائل مهم جامعه، وجود بیکاری است که زمینه‌ساز انواع فسادهاست. اگر مردم خمس و زکات خود را بپردازند، چرخ‌های اقتصاد به گردش درمی‌آید و بخش مهمی از افراد بیکار شاغل خواهند شد.

همان‌گونه که از طریق مضاربه یا قرض‌الحسنه می‌توان ایجاد اشتغال کرد، از طریق پرداخت خمس و زکات و یا بخشش‌های بلاعوض و یا ایجاد زمینه‌های تحصیل برای بیسوادها و کم‌سوادها و آموزش فن و حرفه و تأسیس و توسعه مراکز فرهنگی و احداث جاده‌ها و پل‌ها و آبادانی‌های دیگر نیز می‌توان ایجاد اشتغال کرد. بنابراین در احیای خمس و زکات، حل مسئله اشتغال و توسعه اقتصادی و فرهنگی و پر کردن ایام فراغت و جلوگیری از مفاسدی که در اثر بیکاری به چشم می‌خورد، نهفته است.

پ.پاداش‌های اخروی

واژه زکات سی و دو مرتبه در قرآن‌کریم آمده است؛ که براساس آن پرداخت زکات، نشانه ایمان به خدا و روز قیامت است «من آمن بالله و الیوم‌الاخر و اقام‌الصلوه و آتی الزکاه» (توبه۱۸) اگر بدانیم دریافت کنندگان کمک‌های ما در ظاهر فقرا هستند، ولی در واقع خداوند است که صدقات را تحویل می‌گیرد، «یأخذ الصدقات» (توبه ۱۰۴)، به راحتی کمک می‌کنیم و همان‌گونه که در روایات آمده دست خود را نیز می‌بوسیم. در ذیل به برخی از پاداش دنیوی و اخروی زکات اشاره می‌گردد:

تقرب به خدا:

امام علی(علیه السلام) فرمودند: زکات به همراه نماز وسیله تقرب اهل اسلام است. (نهج‌البلاغه ۳۱۷)

تجارت پرسود:

«ان‌الذین یتلون کتاب‌الله و أقاموا الصلاه و أنفقوا مما رزقناهم سرا و علانیه یرجون تجاره لن تبور» (فاطر ۲۹) (کسانی که کتاب الهی را تلاوت می‌کنند و نماز را برپا می‌دارند و از آنچه به آنان روزی داده‌ایم پنهان و آشکار انفاق می‌کنند، تجارتی پرسود و بی‌زیان و خالی از کساد را امید دارند).

پذیرش توبه:

راه پذیرش توبه و آمرزش گناهان، اقامه نماز و ادای زکات است «فان تابوا و اقاموا الصلوه و آتوا الزکاه فاخوانکم فی‌الدین». (توبه۱۱)
عامل طهارت و تزکیه و دریافت سلام و صلوات پیامبر(ص): خداوند به پیامبرش می‌فرماید: زکات مردم را بگیر و آنان را پاک کن و بر آن‌ها درود بفرست. (توبه ۱۰۳)

رهایی از بخل:

پیامبر(ص) فرمود: «من ادی الزکاه… فقد وقی من‌الشح» (مستدرک الوسائل ج۷ ص۳۲) هرکس زکات مال خود را بپردازد، قطعا از بخل حفظ شده است.

دریافت رحمت خاص خداوند:

در قرآن می‌خوانیم: «و رحمتی وسعت کل شیء فساکتبها للذین یتقون و یؤتون الزکاه…» رحمت پروردگار بر هر چیزی گسترده است، ولی دریافت قطعی آن مخصوص کسانی است که اهل تقوی و زکات باشند.

خداوند می‌فرماید: «انی معکم لئن اقمتم الصلوه و آتیتم الزکاه و آمنتم برسلی» (مائده ۱۲) اگر شما نماز را به پا دارید و زکات را پرداخت کنید و به پیامبران من ایمان آورید، قطعا من با شما هستم.

کفاره گناهان:

حضرت علی(علیه السلام) می‌فرماید: «الله الله فی الزکاه، فانها تطفیء غضب ربکم» (تحف العقول ص ۱۹۸) شما را به خدا، شما را به خدا درباره زکات دقت کنید که همانا زکات غضب پروردگار را فرو می‌نشاند.

خداوند می‌فرماید: اگر نماز به پا دارید و زکات بپردازید، من بدی‌های شما را می‌پوشانم. (مائده ۱۲)

خدایی شدن انسان:

همان‌گونه که خداوند رحمت خود را بر همه گسترانده است، زکات‌دهنده لطف خود را بر فقرا سرازیر می‌کند و بدین گونه اخلاق خدایی را در خود شکوفا می‌کند و مظهر رحمانیت پروردگار می‌شود «الرحمن الرحیم». (فاتحه ۳)

قبولی نماز:

پیامبر(ص) فرمود: زکات اموال خود را بپردازید تا نمازتان قبول شود «زکوا اموالکم تقبل صلاتکم». (من لایحضره الفقیه ج۲ ص ۱۴)

جاودانگی اموال:

زکات در حقیقت ذخیره قیامت می‌شود، بنابراین مال فانی را جاودانه می‌کند. کامیابی‌های احتمالی و موقت و پردردسر دنیا را می‌توان از طریق پرداخت زکات به کامیابی‌های قطعی و دائمی و بی‌دردسر تبدیل نمود.

تقویت بنیه دینی مردم:

از محل زکات می‌توان مدارس، کتابخانه‌ها، مساجد و سایر مراکز دینی و فرهنگی را ایجاد نمود و یا آنچه را که قبلا احداث شده است، توسعه داد و با دعوت از کارشناسان دینی و علما و اساتید مناطق دیگر، پایگاه علمی و اعتقادی مردم را تقویت نمود.

تربیت نسل پاک:

در بسیاری از کتاب‌های تربیتی و روان‌شناسی، به هسته مرکزی تربیت که انتخاب همسر و لقمه حلال است، کمتر توجه شده است. اسلام برای تربیت نسل آینده، به مسئله انتخاب همسر و پس از آن به نقش لقمه حلال بسیار توجه و تاکید دارد. پرداخت زکات، سبب پاک و حلال شدن رزق است و لقمه‌ها را از حق محرومان پاک می‌کند و نقش لقمه پاک در جامعه و نسل آینده از طریق گرایش به خوبی‌ها و کمالات و تنفر از بدی‌ها بر کسی پوشیده نیست.

کم شدن مفاسد اجتماعی:

هم ازدیاد سرمایه زمینه‌ساز فساد است که با پرداخت خمس و زکات ثروت‌ها تعدیل و مفاسد مهار می‌شود و هم فقر ممکن است زمینه وقوع سرقت، دریافت رشوه، خیانت و امثال آن شود که دریافت خمس و زکات و… این زمینه را می‌خشکاند و از بین می‌برد. بنابراین پرداخت خمس و زکات، در مهار مفاسد اجتماعی نقش مهمی دارد. (خمس و زکات، محسن قرائتی ص ۱۲۰-۱۲۱)
جذب دیگران: اسلام، مصرف زکات را برای هشت گروه قرار داده است که یکی از آنها، سرشناسانی هستند که اگر حمایت‌های مالی از آنان به عمل آید، ابتدا خودشان و سپس قوم آنان به اسلام جذب می‌شود. البته این جذب، مقدمه گرایش‌های فکری، فرهنگی و اعتقادی است. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) سهمی از زکات را به رؤسای قبایل می‌داد و در هر زمان ولی‌امر مسلمین می‌تواند این کار را انجام دهد.

از همین سهم که به نام «المؤلفه قلوبهم» (توبه ۶۰) در قرآن مطرح شده است، می‌توان مقداری به مسلمانان ضعیف‌الایمانی پرداخت کرد که اگر به حال خود رها شوند، تبعات و وسوسه‌های دشمنان در آنان ایجاد شک می‌نماید. اسلام برای پایداری آنان در دین، مشکلات اقتصادی آنان را حل می‌کند و این کار مقدمه‌ای برای انس بیشتر با مکتب خواهد بود.

نویسنده: علی قنبریان

 منبع: کیهان