نشانه های حمله پانیک یا اختلال هراس و شیوه های درمان آن

اختلال و حمله پانیک نوعی اضطراب تشدید یافته و حمله هراس است. حمله پانیک یک نوع پاسخ به شرایط استرس زا می باشد. اختلال پانیک عبارت است از وجود حملات غیرمنتظره و عود‌کننده پانیک، که لااقل به دنبال یکی از این حملات علایمی نظیر: نگرانی دائم از وقوع حمله ای دیگر، نگرانی از نتایج ضمنی حمله یا عواقب آن، پیدایش تغییر چشمگیری در رفتار به دلیل حملات مزبور به وجود می آید.

حمله پانیک، یک نوع پاسخ به شرایط استرس زا می باشد. تفاوت آن با دیگر پاسخ های بدن نسبت به عوامل شروع کننده استرس، تنها در شدت و علائم آن می باشد. حمله پانیک یک دوره احساس ترس شدید است که به طور موقت، فعالیت های عادی فرد را مختل می سازد. شروع آن معمولاً ناگهانی و به دنبال یک عامل محیطی آزاردهنده یا دلهره آور است.

هر چند برای فرد اغلب احساس ترس و ناراحتی شدید را ایجاد می کند، مکانیزم آن در حقیقت یک واکنش تکاملی بدن است که به آن اصطلاحاً fight-or-flight response می گویند.

(این پاسخ، یک پاسخ حاد به استرس خوانده می شود که توسط والتر کانون در سال ۱۹۲۹ توصیف گردید. بر اساس این تئوری، حیوانات در مقابله با خطرات، یک سری شارژهای الکتریکی از دستگاه سمپاتیک خود صادر می کنند که آنها را برای فرار یا مبارزه آماده می سازد. این پاسخ، بعدها به عنوان اولین مرحله نشانگان تطابق عمومی که پاسخ های استرس در مهره‌داران را تنظیم می کند، شناخته شد).

نشانه های حمله پانیک

شامل لرزش، تنگی نفس، تپش قلب، درد سینه، تعریق، تهوع، سرگیجه، احساس سبکی در سر و احساس خفگی می باشد. در هنگام حمله پانیک مقادیر زیادی آدرنالین در خون ترشح می شود.

بسیاری از افراد که برای اولین بار دچار حمله پانیک می گردند، فکر می کنند که دچار حمله قلبی شده، در حال از دست دادن عقل خود هستند و یا دارند می میرند. بسیاری می گویند حمله پانیک، دلهره آورترین وقایع زندگی آنها بوده است. اگر حمله پانیک به صورت مکرر و غیر منتظره اتفاق افتد به عنوان بیماری پانیک تلقی خواهد شد، ولی حملات پانیک در جریان دیگر بیماری های اضطرابی نیز اتفاق می افتد.

به عنوان مثال کسانی که دچار فوبیا (ترس از مکان های سربسته، ارتفاع، جاهای پرازدحام و…) هستند، ممکن است حمله پانیک را با قرار گرفتن در شرایط اضطراب آور تجربه کنند. بیماران دچار حمله پانیک به خوبی با داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی درمان می شوند.

مشخصه اصلی اختلال و حمله پانیک، وقوع خود به خود و غیره منتظره حملات پانیک است که شامل حملات و دوره های مجزای ترس شدید هستند. فراوانی بروز حملات از چند نوبت در روز تا صرفا تعداد انگشت شماری حمله در یک سال فرق می کند. نخستین حمله پانیک اغلب کاملاً خود به خود است. اما گاه حمله پانیک به دنبال آشفتگی، فعالیت بدنی، فعالیت جنسی یا آسیب هیجانی متوسطی روی می دهد. وقتی حمله پانیک آغاز می شود، علایمش در عرض ده دقیقه به سرعت تشدید می شود.

علایم روانی عمده این بیماری عبارتند از، ترس مفرط و احساس قریب الوقوع بودن مرگ و نابودی. بیمار غالباً نمی تواند علت ترس خود را بیان کند. ممکن است دچار اغتشاش شعور شود و در تمرکز اشکال پیدا کند.

برخی نشانه های جسمی حمله پانیک عبارت است از افزایش ضربان قلب، احساس تپش قلب، تنگی نفس و تعریق. بیمار اغلب می کوشد محلی را که در آن قرار گرفته است ترک کند تا از کسی کمک بگیرد. حمله عموماً بیست دقیقه و ندرتاً بیش از یک ساعت طول می کشد.

علایم حمله پانیک ممکن است سریع یا به تدریج برطرف شود. گاه بیمار در فاصله حمله پانیک از ترس این که حمله دیگری به سراغش بیاید، دچار اضطراب انتظار می گردد. نگرانی جسمی از مرگ به دلیل مشکل قلبی یا تنفسی ممکن است کانون اصلی توجه بیمار در حین حلمه پانیک باشد. گاه بیمار فکر می کند تپش قلب و درد قفسه سینه اش نشانه آن است که دارد می میرد. حدود ۲۰% از بیماران در حین حمله دچار حلمه های افتش (سنکوپ) می شوند.

این بیماران افراد جوان ۲۰ تا ۳۰ ساله هستند که به بخش فوریت ها مراجعه می کنند و با این که از نظر جسمی سالم اند، اصرار می کنند که دچار حمله قلبی شده اند و دارند می میرند. اختلال پانیک اغلب با آگورافوبیا (گذرهراسی) همراه است. در آگورافوبیا، بیمار از هر موقعیتی که در آن دستیابی به کمک مشکل باشد، سرسختانه اجتناب می کند.

آنها دوست دارند در اماکنی مثل خیابان های شلوغ، مغازه های پرازدحام، فضاهای سربسته (مانند زیرپل و آسانسور) و وسایل نقلیه در بسته (مانند مترو، اتوبوس یا هواپیما) یکی از دوستان یا اعضای خانواده همراهیشان کنند.

حمله پانیک دوره ای از ترس یا ناراحتی شدید است که ابتدا و انتهای مشخصی دارد و طی آن حداقل ۴ تا از علائم ذیل به طور ناگهانی پیدا می شود و در عرض ۱۰ دقیقه به حداکثر شدت خود می رسد. این علائم عبارتند از: تپش قلب، تعریق، احساس لرزیدن، احساس کوتاه شدن تنفس، احساس خفه شدن، احساس ناراحتی یا درد در قفسه سینه، تهوع یا ناراحتی شکمی، احساس سرگیجه، تلوتلو خوردن، منگی یا ضعف، واقعیت زدودگی یا شخصیت باختگی، ترس از دست دادن تسلط بر خود، ترس از مردن، پارستزی (احساس کرختی یا سوزن سوزن شدن).

این بیماران اغلب نمی توانند علت ترس خود را بیان کنند. حمله پانیک ۳۰ – ۲۰ دقیقه و به ندرت بیش از یک ساعت به طول می انجامد. علائم ممکن است به سرعت یا به تدریج برطرف شود.

علائم جسمی حمله پانیک

لرزش – پرش عضلانی و احساس لرز، کمر درد، سردرد، تنش و گرفتگی عضلانی، تنگی نفس یا تندتند نفس کشیدن، خستگی پذیری، بی قراری و واکنش از جا پریدن، سرخ شدگی یا رنگ پریدگی، تعریق دست و پاهای سرد، اسهال، خشکی دهان، تکرر ادرار، گزگز دست و پا، اشکال در بلع.

نشانه های روانشناختی حمله پانیک

احساس وحشت و سراسیمگی، اشکال در تمرکز، گوش به زنگی، بی خوابی، کاهش میل جنسی، احساس گیر کردن لقمه در گلو، حملات پانیک یک نوع پاسخ به شرایط استرس زا می باشد.

تفاوت آن با دیگر پاسخ های بدن نسبت به عوامل شروع کننده استرس تنها در شدت و علائم آن می باشد. حمله پانیک، یک دوره احساس ترس شدید است که به طور موقت فعالیت های عادی فرد را مختل می سازد. شروع آن معمولاً ناگهانی و به دنبال یک عامل محیطی آزاردهنده یا دلهره آور است. نشانه ها شامل لرزش، تنگی نفس، تپش قلب، درد سینه، تعریق، تهوع، سرگیجه، احساس سبکی در سر و احساس خفگی می باشد.

در هنگام حمله پانیک مقادیر زیادی آدرنالین در خون ترشح می شود. بسیاری از افراد که برای اولین بار دچار این حملات می گردند، فکر می کنند که دچار حمله قلبی شده، در حال از دست دادن عقل خود هستند و یا دارند می میرند. مبتلایان می گویند این حملات دلهره آورترین وقایع زندگی آنها بوده است.

اگر این حملات به صورت مکرر و غیر منتظره اتفاق افتد به عنوان بیماری پانیک تلقی خواهد شد، ولی حملات پانیک در جریان دیگر بیماری های اضطرابی نیز اتفاق می افتد. به عنوان مثال کسانی که دچار فوبیا(ترس از مکان های سربسته، ارتفاع، جاهای پرازدحام و… ) هستند، ممکن است حملات پانیک را با قرار گرفتن در شرایط اضطراب آور تجربه کنند. مشخصه اصلی اختلال پانیک، وقوع خود به خود و غیره منتظره حملات پانیک است که شامل حملات و دوره های مجزای ترس شدید هستند.

فراوانی بروز حملات از چند نوبت در روز تا صرفا تعداد انگشت شماری حمله در یک سال فرق می کند. نخستین حمله پانیک اغلب کاملاً خود به خود است. اما گاه حمله های پانیک به دنبال آشفتگی، فعالیت بدنی، فعالیت جنسی یا آسیب هیجانی متوسطی روی می دهند.

وقتی حمله پانیک آغاز می شود، علایمش در عرض ده دقیقه به سرعت تشدید می شود. علایم روانی عمده این بیماری عبارتند از: ترس مفرط و احساس قریب الوقوع بودن مرگ و نابودی. بیمار غالباً نمی تواند علت ترس خود را بیان کند. ممکن است دچار اغتشاش شعور شود و در تمرکز اشکال پیدا کند.

برخی نشانه های جسمی حمله پانیک عبارت است از افزایش ضربان قلب، احساس تپش قلب، تنگی نفس و تعریق. بیمار اغلب می کوشد محلی را که در آن قرار گرفته است ترک کند تا از کسی کمک بگیرد. حمله عموماً بیست دقیقه و ندرتاً بیش از یک ساعت طول می کشد. بیمار ممکن است در حین حمله دچار مسخ شخصیت (depersonalization) یا مسخ واقعیت (derealization) شود.

علایم حمله پانیک ممکن است سریع یا به تدریج برطرف شود. گاه بیمار در فاصله حملات از ترس این که حمله دیگری به سراغش بیاید، دچار اضطراب انتظار می گردد. نگرانی جسمی از مرگ به دلیل مشکل قلبی یا تنفسی ممکن است کانون اصلی توجه بیمار در حین حلمه پانیک باشد. گاه بیمار فکر می کند تپش قلب و درد قفسه سینه اش نشانه آن است که دارد می میرد.

حدود ۲۰% از بیماران در حین حمله دچار حلمه های سنکوپ می شوند. این بیماران افراد جوان ۲۰ تا ۳۰ ساله هستند که به بخش اورزانس مراجعه می کنند و با این که از نظر جسمی سالم اند، اصرار می کنند که دچار حمله قلبی شده اند و دارند می میرند.

اختلال پانیک اغلب با آگورافوبیا (گذرهراسی) همراه است. در آگورافوبیا، بیمار از هر موقعیتی که در آن دستیابی به کمک مشکل باشد، سرسختانه اجتناب می کند. آنها دوست دارند در اماکنی مثل خیابان های شلوغ، مغازه های پرازدحام، فضاهای سربسته (مانند زیرپل و آسانسور) و وسایل نقلیه در بسته (مانند مترو، اتوبوس یا هواپیما) یکی از دوستان یا اعضای خانواده همراهیشان کنند. میانگین سنی تظاهر این اختلال ۲۵ سالگی است.

حمله پانیک حداقل با چهار علامت از نشانه های زیر همراه است:

۱-ترس از تنهایی
۲-ترس از، ازدست دادن کنترل در مکان های عمومی مثلا زمین خوردن در محل کار یا مدرسه و دانشگاه
۳-ترس از مکان هایی که خروج از آنها شاید دشوار باشد
۴-خانه نشین شدن برای مدت طولانی
۵-احساس جدایی و بیگانگی با دیگران
۶-احساس بیچارگی
۷-وابستگی به دیگران
۸-احساس غیرطبیعی بودن اندام بدن
۹-احساس غیر طبیعی بودن محیط
۱۰- پریشانی و اضطراب ناگهانی
۱۱- رفتار و مزاج غیر عادی، سراسیمگی، لرزش و تکان های ناگهانی

دیگر علائمی که ممکن است هنگام حمله پانیک رخ دهد:

۱-سرگیجه، حالتی شبیه غش کردن
۲-تعرق بیش از اندازه
۳-سرخ شدن پوست
۴-اختلال در تنفس
۵-احساس درد در قفسه سینه
۶-تپش قلب
۷-حالت تهوع و استفراغ
۸- کرخت شدن
۹- ناراحتی معده
۱۰- افکار مغشوش و آشفته
۱۱- ترس از دیوانه شدن
۱۲- ترس از مرگ قریب الوقوع

علاوه بر این نشانه ها، احساس هایی نیز بیمار را همراهی می کنند. احساس دیوانگی، از دست دادن کنترل و یا نزدیکی مرگ از جمله احساس های شایع بیماران است. در کنار این ها احساس غیر واقعی بودن محیط اطراف و یا جدا شدن از جسم هم می تواند در طول یک حمله پانیک اتفاق بیفتد. شایع ترین سن بین ۲۰ تا ۳۰ سالگی است

تقویت روحی بیمار در هنگام حمله پانیک

اکثر این بیماران با توجه به علائم که مربوط به قلب و تنفس می باشد به پزشکان متخصص قلب و ریه و مغز و اعصاب مراجعه می کنند و انواع آزمایشات و اقدامات پاراکلینیک را انجام می دهند (انواع عکسبرداری از سر و ریه – نوار مغز و….) اما در واقع دارو درمانی، مشاوره و شناخت درمانی و روان درمانی و آنالیز ریشه های خودآگاه و ناخودآگاه اضطراب و روش های آرام سازی (relaxation) است که می تواند به بیمار در کنترل این حملات کمک فراوانی کند.

نکات دیگری که می تواند آرامش بیشتری به فرد دچار حمله پانیک دهد شامل این موارد است: اطمینان دادن به بیمار و همراهیان مبنی بر این که این علایم مربوط به یک بیماری شناخته شده است و منشا جسمانی ندارد بلکه منشایی ذهنی و روانی دارد و باعث مرگ نخواهد شد، تشویق بیمار به تنفس آرام و عمیق در مواقع تنگی نفس، اجتناب از مصرف کافئین و نیکوتین.

در دارو درمانی، دوره درمان پس از بهبود اولیه که حدود یک ماه طول می کشد، در حدود ۸ تا ۱۲ ماه است؛ اما خبر خوب این که اختلال پانیک به هیپنوتیزم درمانی عالی جواب می دهد به خصوص وقتی با هیپنوآنالیز و جلسات شناخت درمانی همراه باشد که دوره درمان را بسیار کوتاه می نماید.

به بیمار اطمینان دهید که گرچه علائم بیماری شدید و ناراحت کننده است، ولی خطری او را تهدید نمی کند. دارو درمانی، درمان های شناختی – رفتاری (بیمار از نحوه ایجاد علائم آگاه شود، تمرینات تنفسی، مواجهه) از دیگر روش های درمانی است.

انواع درمان های حملات پانیک

انواع درمان های حملات پانیک شامل: دارو درمانی، توان بخشی و روش های آرام سازی (relaxation) است که می تواند به شما در کنترل این حملات کمک فراوانی کند.

نکات دیگری که می تواند آرامش بیشتری به فرد دچار حمله دهد شامل این موارد است: اطمینان دادن به بیمار مبنی بر این که این علایم مربوط به یک بیماری شناخته شده است و باعث مرگ نخواهد شد، تشویق بیمار به تنفس آرام و عمیق در مواقع تنگی نفس اجتناب از مصرف کافئین و نیکوتین. دارو درمانی آلپروزولام و پاروکستین SSRIs،TCAs، و… از داروهای مورد استفاده در درمان اختلال پانیک هستند.

درمان شناختی- رفتاری با گروه درمانی و خانواده درمانی به بیمار و خانواده اش کمک می کند که خود را با واقعیت وجود این اختلال در فرد بیمار و مشکلات روانی- اجتماعی ناشی از آن سازگار سازند. دوره درمان پس از بهبود اولیه که حدود یک ماه طول میکشد، در حدود ۸ تا ۱۲ ماه است.

وقتی ترس بیماری هراس می شود

با توجه به اینکه علت اصلی حمله پانیک ترس و هراس می باشد بجاست تا در این زمینه توضیحات تکمیلی ارائه شود:

ترس، یک واکنش طبیعی است اما وقتی که ترس آن قدر جدی شود که زندگی روزمره را مختل کند، به عنوان هراس (فوبیا) شناخته می شود. هنگامی که از بسیاری از مردم پرسیده می شود که در زندگیشان بیشتر از همه از چه می ترسند، معمولا از چیزهایی مانند مار، عنکبوت، صاعقه یا مرگ نام می برند.

طبق تعریف انجمن روانپزشکی آمریکا، هراس عبارت است از یک ترس نامعقول و بسیار شدید از یک شیء یا یک وضعیت. در اغلب موارد، هراس مستلزم حس به خطر افتادن یا ترس از آسیب‌دیدن است.

برای نمونه، کسانی که دارای هراس از مکان های باز هستند (اگورا فوبیا)، از گرفتار شدن و به دام افتادن در یک مکان یا وضعیت غیرقابل فرار و کلا از بودن در محیط‌های دربسته می ترسند.

نشانه های هراس

نشانه های هراس وقتی آشکار می شوند که شخص، در معرض شیء یا وضعیتی که از آن می ترسد، قرار ‌گیرد یا حتی گاهی وقتی که به آن فکر می کند، بروز می کند. نشانه های معمول این هراس ها عبارتند از:
– سرگیجه
– نفس‌تنگی
-تهوع
– ترس از مرگ آنی
– حس غیرواقعی بودن

در برخی موارد، این نشانه ها ممکن است آن قدر شدید باشد که به یک حمله جدی و تمام و کمال اضطراب بینجامد. در نتیجه این نشانه ها و حالت ها، برخی افراد به انزوا و گوشه گیری روی می آورند که این خود به مشکلات جدی در زندگی روزمره آنها می انجامد. در موارد دیگر، فرد ممکن است به خاطر توجه مداوم به مرگ قریب الوقوع یا بیماری های خیالی، به مراقبت پزشکی نیاز پیدا کند.

انواع هراس ها

هراس ها به سه رده کلی تقسیم می شوند:

الف) هراس اجتماعی: ترس از وضعیت های اجتماعی مثلا ترس از صحبت کردن در جمع؛
ب) هراس از مکان های باز: ترس از گرفتار شدن در یک مکان یا موقعیت غیرقابل فرار مثلا ترس از گرفتار شدن در آسانسور؛
ج) هراس های خاص: ترس از یک چیز خاص. هراس های خاص دارای چهار نوع عمده هستند:

۱- ترس از محیط و طبیعت: ترس از صاعقه، آب، توفان و…
۲- ترس از حیوانات: ترس از مار، عنکبوت، جوندگان و…
۳- ترس از عناصر مرتبط با پزشکی: ترس از دیدن خون، آمپول، ویزیت پزشک و…
۴- ترس از یک موقعیت خاص: ترس از راه رفتن روی پل عابر پیاده، تنها ماندن در خانه، ترس از رانندگی و…

شیوع انواع هراس

هراس ها، حالت بسیار شایعی هستند. برای نمونه، در آمریکا بیشتر از ۱۰درصد کل جمعیت، حداقل از یک حالت مشخص هراس دارند و در این کشور، هراس شایع ترین اختلال روانی است.

معمولا تعداد زنانی که گرفتار هراس هستند، بسیار بیشتر از مردان است. در بسیاری از موارد، مردم می توانند تشخیص دهند که ترسشان غیرمنطقی است و در نتیجه، برای غلبه بر هراس خود اقدام می کنند. طبق «راهنمای آماری اختلالات ذهنی»، تنها حدود ۱۰‌درصد هراس ها، در تمام طول عمر باقی می مانند.

درمان هراس‌

چند رویکرد مختلف برای درمان هراس ها وجود دارد. اثربخشی هر درمان، به خود فرد و نوع هراس بستگی دارد. در زیر، برخی از روش های درمان آورده شده اند:

در درمان های موسوم به درمان های مواجهه ای، به منظور کمک به بیمار برای غلبه بر ترسش، او را در معرض چیزی که از آن می ترسد، قرار می دهند. یک نوع از درمان مواجهه ای، غرق کردن یا غرقه سازی است که در آن، بیمار برای مدتی طولانی، بدون فرصت یا امکان فرار، با چیزی که از آن می ترسد، مواجه می شود. هدف از این روش، کمک به فرد در رو به رو شدن با آنچه از آن هراس دارد و درک این واقعیت که آسیبی از آن به او نمی رسد، است.

روش دیگری که غالبا برای درمان هراس به کار گرفته می شود، شرطی سازی متقابل یا تقابلی نام دارد. در این روش به بیمار یاد داده می شود که واکنش متفاوت و تازه ای نسبت به چیزی که از آن می ترسد، نشان دهد.

بیمار یاد می گیرد که به جای وحشت زده شدن در صورت مواجهه با شیء یا حالت مورد نظر، از روش های آرامش درمانی استفاده کند و آن را جایگزین اضطراب و ترس کند. این رفتار جدید با واکنش وحشت زده قبلی، ناسازگار است و در نتیجه، واکنش هراس به تدریج از بین می رود. شرطی سازی تقابلی معمولا در مورد بیمارانی به کار گرفته می شود که قادر نیستند درمان های مواجهه ای را تحمل کنند.

جمع بندی

اختلال پانیک یا حمله پانیک نوعی اضطراب تشدید یافته و حمله هراس بوده و نوعی پاسخ به شرایط استرس زاست. مهمترین علائم حمله پانیک عبارتند از لرزش، پرش یا گرفتگی عضلانی، سردرد، تنگی نفس یا تندتند نفس کشیدن، بی قراری و احساس خستگی. احساس وحشت و سراسیمگی و اشکال در تمرکز نیز از نشانه های روانشناختی حمله پانیک است. دارو درمانی، توان بخشی و روش های ریلکسیشن از مهمترین روش های درمان حمله پانیک و اختلال هراس است.

منبع اقتباس: میگنا (دانشنامه روانشناسی و علوم تربیتی)