فواید استرس خوب و تاثیر مثبت آن بر عملکرد انسان

فواید استرس موضوعی است که خیلی از ما از آن غافلیم. شاید اگر کسی به شما بگوید استرس برای سلامتی شما مفید است، به او بخندید یا پیشنهاد کنید مغز خود را معاینه کند. اما این ادعا کاملا معتبر است. باور کنید یا نه، مقداری استرس برای شما خوب است. بدن شما به طور طبیعی برای مقابله با استرس های معمولی روزمره طراحی شده است. در ادامه این مقاله ضمن آشنایی با انواع استرس به فواید استرس هم اشاره می کنیم.

استرس چیست؟

به احساس ناخوشایند نگرانی و ترس که فرد نسبت به وضعیت و موقعیت تهدید کننده از خود بروز می دهد، استرس اطلاق می گردد. «دانش آموزی که با اضطراب امتحان مواجه است را می توان به مانند فردی در نظر گرفت که مواد درسی خود را بلد است ولی اضطراب وی به حدی شدید است که نمی تواند در زمان امتحان به خوبی معلوماتش را نشان دهد.»

استرس، سبب ایجاد حالت ترس از موقعیت شده که ناپایدار است و می تواند تبدیل به اختلال هراس، در صورت تداوم این شرایط در دراز مدت و همچنین درگیر شدن فرد با ترس بیشتر گردد.

استرس اساساً نتیجه واکنش اولیه ای است که به عنوان جنگ یا گریز شناخته می شود. انسان ها از این واکنش برای مبارزه با یک خطر بالقوه یا فرار استفاده می کنند. مکانیسم های واکنش جنگ یا گریز به شرح زیر است:

1. یک رویداد استرس زا رخ می دهد و یک پاسخ فوری توسط سیستم عصبی خودمختار آغاز می شود.
2. پاسخ استرس سیستم عصبی سمپاتیک را فعال می کند و بدن را با هورمون هایی مانند کورتیزول و نوراپی نفرین پر می کند.
3. این هورمون ها حواس را تقویت می کنند، ضربان قلب را افزایش می دهند، فشار خون را بالا می برند و مغز را در حالت بیش آگاهی فرو می برند.
4. در این حالت بخشی از مغز که مسئول آرامش عاطفی و آرامش جسمی است، یعنی سیستم عصبی پاراسمپاتیک، تقریبا غیرفعال می گردد.
5. یک ترکیب عصبی از هورمون ها و فعال شدن بیش از حد نواحی مغز باعث انفجار انرژی و تمرکز، همراه با احساساتی مانند خشم، پرخاشگری و اضطراب می شود.
6. در خطر واقعی، این واکنش بسیار مفید است. یکی از فواید استرس در گذشته این بود که انسان های اولیه را از مرگ در آرواره های گربه های دندان شمشیر نجات می داد.

علائم استرس

عموماً از علائم استرس می توان به بی قراری، اختلال در خواب، هراس، تهوع، ضعف بدن و غش، خشکی دهان، تپش قلب، لرزش دست ها و تحرک بیش از حد اشاره کرد. در صورت دیده شدن این علائم حتما به «مشاوره اضطراب» مراجعه کنید.

برخی از محققان اظهار می کنند که استرس کوتاه مدت به آن اندازه که تصور می شود، بد نیست و فوایدی دارد. برخی از وقایع مهم زندگی از قبیل، بچه دار شدن، ازدواج کردن و غیره می تواند با هیجان و استرس زیادی همراه باشد. در ادامه به شرح فواید استرس خوب در زندگی خواهیم پرداخت.

فواید استرس

۱-آگاهی از شرایط موجود

یکی از کارکردها و فواید استرس این است که می تواند به عنوان یک عامل هشدار دهنده عمل کند. زمانی که استرس شما شدت می یابد، یعنی یک موضوع جدید پیش آمده است که می تواند باعث ایجاد نگرانی، چالش و حتی مشکلات جدی تر شود. به همین علت نسبت به شرایط موجود مطلع شده و اقدامات لازم را برای جلوگیری از ایجاد مشکلات جدی تر انجام خواهید داد.

۲-ریسک پذیر شدن

در شرایطی که استرس دارید و باید یکی از گزینه های پیش رو را انتخاب کنید؛ دست دست کردن را کنار گذاشته و ریسک پذیر خواهید شد. در نتیجه یکی از گزینه های موجود را انتخاب کرده و از عواقب آن هم نمی ترسید. این مورد از فواید استرس می تواند باعث حفظ فرصت های خوب زندگی شده و زمینه پیشرفت را فراهم کند.

۳-ایجاد هیجان در زندگی با وجود اندکی استرس

از دیگر فواید استرس، ایجاد هیجان در زندگیست. با این که استرس های بلند مدت می تواند بیماری هایی همچون زخم معده، بیماری قلبی، اختلال حافظه و چاقی معده را در پی داشته باشد، ولی لازم به ذکر است که در بعضی موارد، احساس مثبت و رضایت نیز با اندکی استرس در ما ایجاد خواهد شد.

برای مثال، هر چند پیشرفت شغلی یا ازدواج می تواند با استرس همراه باشد ولی استرس آن از نوع منفی نبوده، چرا که فرد تنها دچار اندکی ترس و استرس خواهد شد که هیجان آور نیز می باشد. این نوع استرس می تواند سبب امید بخشیدن به زندگی گردد.

۴-قدر زندگی را بیشتر دانستن

وقتی که با رویدادهای مختلف مواجه می شوید و استرس در وجودتان شدت می یابد، قدر آسایش و زندگی که دارید را بیشتر از قبل می دانید. این یکی از مهمترین فواید استرس است. پس از کاهش استرس سعی می کنید از داشته هایتان لذت برده و از زندگی رضایت داشته باشید. فراموش نکنید زندگی با وجود سختی ها و آسانی ها در کنار یکدیگر است که معنا پیدا می کند.

۵-بهبود حافظه از دیگر فواید استرس خوب

ترشح هورمون های کورتیزول با ایجاد اندکی استرس صورت می گیرد. محققان آلمانی اخیراً با انجام تحقیقاتی بر روی گروهی از داوطلبان به این نتیجه دست یافتند که حافظه افرادی که با افزایش تولید کورتیزول به دلیل استرس مواجه شده اند در مقایسه با سایر افراد، بهبود یافته است.

دکتر دانیلا کافر عصب شناس، استاد بخش زیست شناسی یکپارچه و سرپرست معاونت علوم زیستی در دانشگاه کالیفرنیا در برکلی می گوید: «حیوانی که با یک شکارچی روبرو می شود و فرار می کند، به خوبی به خاطر می سپارد که آن برخورد کجا و در چه زمانی اتفاق افتاده است تا بعدا دوباره با شکارچی رو به رو نشود».

انسان ها نیز همین مکانیسم را دارند، اگر در یک کوچه قدم می زنید و کسی شما را تهدید می کند، مهم است که دقیقاً به یاد داشته باشید که کجا بودید تا در آینده از رفتن به آن کوچه اجتناب کنید. پس منطقی است که قرار گرفتن در معرض استرس متوسط می تواند حافظه شما را از تقویت کند. مغز دائماً به استرس پاسخ می دهد.

دانیلا کافر در بیان فواید استرس می گوید: «از نظر بیولوژیکی، قرار گرفتن در معرض استرس متوسط باعث افزایش تولید سلول های تخصصی می شود که در به خاطر سپردن رویداد استرس زا شرکت می کنند».

۶-بهبود عملکرد مغز

مطالعه ای در دانشگاه کالیفرنیا برکلی نشان داد که مقداری استرس، شما را به سوی هوشیاری مطلوب و بهبود عملکرد شناختی سوق می دهد. استرس باعث شد سلول های بنیادی در افراد مورد آزمایش، سلول های عصبی جدیدی تشکیل دهند و باعث شوند مغز بهتر کار کند.

بنابراین، مقداری استرس در شغل شما می تواند بهره وری و خلاقیت را افزایش دهد. این به این دلیل است که استرس متوسط، ارتباط بین نورون های مغز را تقویت می کند، حافظه و دامنه توجه را بهبود می بخشد و به شما کمک می کند بهره وری بیشتری داشته باشید.

عملکرد بهتر مغز در این آزمایش، جواب این سوال را داد که چرا بسیاری از افراد، در هنگام استرس بهتر کار می کنند! به عنوان مثال، زمانی که وقت کمی برای امتحان داریم با سرعت بیشتری درس می خوانیم و تمرکز بهتری داریم. اگر به مزایای سلامتی استرس بر مغز خود شک دارید، به روزهایی که استرس بیشتری را در محل کار خود تجربه می کنید، دقت کرده و عملکرد خود را ارزیابی کنید. ممکن است متوجه شوید که تمرکز و بهره‌وری بیشتری نسبت به روزهای بدون استرس دارید.

۷-افزایش قدرت تمرکز و یادگیری از دیگر فواید استرس

موجی از انرژی که در طول استرس کوتاه مدت دریافت می کنید، برای کمک به تمرکز شما طراحی شده است. کاتلین گانترت، استاد روانشناسی در دانشگاه آمریکا به مجله تایم گفت: «سطح متوسط استرس می تواند انگیزه ما را افزایش دهد». این افزایش انگیزه که از آثار و  فواید استرس است به شما کمک می کند تا با تمرکز بیشتری مطالعه کنید و طبیعتا باعث می شود که بیشتر بیاموزید.

۸-اجتماعی تر شدن فرد

بر اساس مطالعات انجام شده توسط محققان آلمانی در سال ۲۰۱۲، افرادی که دچار استرس به جهت انجام تست ریاضی یا سخنرانی می شوند، در مقایسه با افرادی که در وضعیت های استرس زا واقع نشده اند، به شکل قابل توجهی رفتارهای اجتماعی مثبت تری از خود بروز می دهند. این افراد به سایرین اعتماد بیشتری کرده و عملکرد موفق تری در جلب اعتماد دیگران خواهند داشت.

۹-تقویت قدرت خلاقیت با اندکی استرس

از دیگر فواید استرس، تقویت خلاقیت فرد است. کمی استرس برای خلاقیت داشتن در هر کاری همچون سرودن شعر، نویسندگی یا یافتن راهبرد جدید کاری، نیاز است، چرا که این مسئله سبب تمرکز کامل فرد بر روی کارش خواهد شد.

۱۰-تقویت سیستم ایمنی بدن

بر اساس آزمایشات صورت گرفته بر روی نمونه های آزمایشگاهی، معلوم شد که در صورت قرارگیری موش ها در برابر استرس، فعالسازی انواع سلول های ایمنی در آنها رخ می دهد.

واکنش جنگ یا گریز که هنگام استرس احساس می کنید برای محافظت از شما طراحی شده است. نکته جالب در مورد دوزهای پایین هورمون استرس این است که از انسان در برابر عفونت ها محافظت می کند. این یکی از فواید استرس است. مطالعه ای در استنفورد نشان داد که استرس متوسط تولید اینترلوکین ها را تحریک می کند که سیستم ایمنی بدن شما را تقویت می نماید و به شما در مبارزه با بیماری ها کمک می کند. اما استرس مزمن، ایمنی را کاهش و التهاب را افزایش می دهد.

بنابراین، دفعه بعد که شرایط سختی را تجربه کردید و سطح استرس شما بالا رفت، این مزیت را به خاطر بسپارید. اگر ویروس یا سرماخوردگی در مدرسه یا محل کار شما شیوع پیدا کند، استرس “خوب” در زندگی شما ممکن است تنها دارویی باشد که برای سالم ماندن به آن نیاز دارید و یکی از بهترین فواید استرس همین مورد است.

۱۱-آگاه تر شدن فرد

به گفته متخصص روانشناسی بالینی، استرس را می توان واکنش هورمونی بدن در مقابل خطر دانست. به زبان ساده تر، استرس سبب ایجاد انرژی ذهنی و فیزیکی در ما شده تا قادر به کنار آمدن با هر نوع شرایط و موقعیتی باشیم. برای مثال، استرس سبب آگاه تر شدن فرد در مقابل تهدیدها شده یا می تواند جرأت بیشتری به فرد در زمان مصاحبه کاری بدهد.

۱۲-افزایش تاب آوری از فواید استرس

این جمله حقیقت دارد که هر چیزی تو را نکشد قویترت می کند. وقتی استرس متوسطی را با موفقیت کنترل می کنید، کنار آمدن با استرس خوب یا بد برای موقعیت های آینده آسانتر می شود. این به این دلیل است که شما به خودتان آموزش داده اید که چگونه عوامل استرس زا را مدیریت کنید. بنابراین نمی توان انکار کرد که چگونه گذر از یک موقعیت سخت باعث ایجاد تاب آوری می شود.

وقتی چیزی را برای اولین بار تجربه می کنید، ممکن است فکر کنید که بدترین موقعیت است و از بین نمی رود؛ زیرا نمی دانید چگونه با آن کنار بیایید. اما همانطور که با موقعیت های مختلف روبرو می شوید و بر مشکلات مختلف غلبه می کنید، خود را برای مقابله با حوادث مشابه در آینده آموزش می دهید.

ملانی گرینبرگ در توصیف فواید استرس نوشته است که تجربه استرس های قابل کنترل با بهبودی در این بین می تواند شما را از نظر ذهنی سخت تر کند. او نوشت که تجربه مقادیر اندک استرس می تواند ما را قویتر و بردبارتر ‌کند، بنابراین بهتر می توانیم مشکلات زندگی را تحمل کنیم و با آن سازگار شویم. در درازمدت این روند به سلامت روان ما کمک بسیاری خواهد کرد.

۱۳-رشد مغز با ایجاد استرس خوب

تا زمان استرس زا نبودن موضوعی، ما شاهد عملکرد قوی تری از مغز خواهیم بود و چنین شرایطی، کاهش اضطراب، شادتر شدن و از بین رفتن افسردگی را در ما به همراه خواهد داشت.

بر اساس تحقیقات علمی، کارکرد مغز با استرس کوتاه مدت بهبود می یابد. این نتایج بر مبنای آزمایشات انجام شده بر روی موش ها توسط دانشمندان حاصل شد. وقتی که موش ها تحت خطر و استرس، چند ساعتی را در قفس های خود سپری کردند، تولید سلول های جدید مغزی در آنها مشاهده گردید.

پس از آن، دانشمندان نتایج مشابهی را در مورد جوندگان نیز به دست آوردند. بر اساس اظهارات پروفسور دانیلا کوفر پیرامون فواید استرس: تصور ما این است که در رابطه با انسان ها نیز چنین نتایج مشابهی به وجود دارد. عملکرد بهتر و هوشیاری بیشتر، از نتایج استرس مدیریت شده محسوب می گردد.

۱۴بهبود فوری بیماری ها

یکی دیگر از فواید استرس، بهبود فوری بیماری هاست. بر طبق نتایج تحقیقات، بهبودی افرادی که با استرس های کوتاه مدت پس از عمل جراحی مواجه می شوند، در مقایسه با سایرین سریع تر اتفاق می افتد.

هر چند احتمال مریض شدن به دلیل استرس های طولانی مدت و مخرب وجود دارد، ولی مقاومت بیشتر در بدن با وجود استرس های خوب و کوتاه مدت قابل مشاهده است.

به گفته دکتر سرانی در این رابطه، استرس خوب می تواند سبب افزایش عملکرد سیستم ایمنی بدن گردد. بر اساس تحقیق انجام شده در دانشگاه استنفورد، سیستم ایمنی موش هایی که تحت استرس قرار داده شدند، در مقایسه با سایرین، مقاومت بیشتری در برابر بیماری ها از خود نشان دادند.

همچنین به اعتقاد دکتر فردوس بهار یکی از استادیاران روانشناسی دانشگاه استنفورد، همواره نیازی به قرار دادن سیستم ایمنی بدن در بالاترین سطح نیست. در حالت عادی، مغز به تنظیم هورمون های استرس در هنگام مواجهه با چالش ها می پردازد.

بر طبق تحقیقات، پیش از تزریق واکسن، وجود اندکی استرس سبب بیشتر شدن اثر واکسن نیز خواهد شد. آزمون دادن باعث ایجاد استرس در تمام افراد خواهد شد که امری طبیعی می باشد، ولی قرار دادن این اضطراب در مسیری صحیح می تواند کمک شایانی به افزایش راندمان افراد نماید.

۱۵-استرس رشد کودک را تقویت می کند

از فواید استرس این است که به شما در رشد کودک کمک می کند. شاید شما هم داستان‌ زنانی را شنیده یا خوانده باشید که در دوران بارداری خود با افسردگی و اضطراب شدیدی روبرو بوده اند، زایمان زودرس داشته‌ و یا نوزادانی با وزن کم هنگام تولد داشته اند. قطعا سطح استرس بالا می تواند تأثیر منفی بر مادر و نوزاد داشته باشد، به این ترتیب، اکثر مادران باردار هر کاری که ممکن است انجام می دهند تا سالم بمانند و استرس و اضطراب را در دوران بارداری به حداقل برسانند.

اگرچه استرس مزمن می تواند بر بارداری تاثیر منفی بگذارد، اما خبر خوب این است که سطوح متوسط استرس طبیعی در دوران بارداری به کودک آسیبی نمی رساند.

مطالعه جانز هاپکینز در سال ۲۰۰۶، ۱۳۷ زن را از اواسط بارداری تا دومین تولد فرزندانشان مورد بررسی قرار داد و به نتایج خوبی در مورد فواید استرس رسید. این مطالعه نشان داد که نوزادان متولد شده از زنانی که استرس خفیف تا متوسط را در دوران بارداری تجربه کرده اند، تا سن ۲ سالگی نسبت به نوزادانی که از مادران بدون استرس متولد می شوند، مهارت های رشد اولیه پیشرفته تری دارند.

طبق مطالعه دیگری که در سال ۲۰۱۷ صورت گرفت، مشخص شد که شرایط استرس کوتاه مدت تاثیر منفی بر رشد جنین ندارد. البته، این مطالعات پیشنهاد نمی کند که در دوران بارداری، خود را در معرض استرس قرار دهید. اما اگر با استرس های دوره ای روزمره سروکار دارید، وحشت نکنید و به فواید استرس فکر کنید؛ زیرا ممکن است به رشد کودک شما کمک کند.

ضرورت تحقیقات بیشتر پیرامون فواید استرس

تحقیقات بیشتر پیرامون فواید استرس و نیز تعریف ارتباط بین استرس، سلامت و بهزیستی عاطفی ضروری است. با این حال، با توجه به عوامل متعددی که بر نحوه تجربه، واکنش و مدیریت استرس فرد تاثیر می گذارد، بعید است که این تعریف واضح و آسان باشد. به عنوان مثال، به طور متوسط، زنان و مردان واکنش های ذهنی و فیزیکی متفاوتی نسبت به استرس دارند. برخی از گروه های مردم نیز ممکن است بیشتر از سایرین در معرض عوامل استرس زا قرار بگیرند.

مطالعه ای در سال ۲۰۲۰ نشان داد که در ایالات متحده، برخی از سیاهپوستان و اسپانیایی تبارها ممکن است میزان استرس بالاتری را نسبت به سفیدپوستان تجربه کنند که در درجه اول به دلیل عوامل اجتماعی و اقتصادی است. این یافته های جدید می تواند محققان بیشتری را تشویق کند تا به بررسی و درک بهتر فواید استرس و این که آیا کاهش استرس سلامتی را بهبود می بخشد یا خیر بپردازند.

قبل از این که مردم استرس را به عنوان یک رویداد مثبت ببینند، احتمالاً به تحقیقات حمایتی اساسی و همچنین تغییر کامل در نحوه نگرش جامعه و محققان به استرس نیاز باشد. با این حال، نویسنده ارشد دیوید ام. آلمیدا، استاد رشد انسانی و مطالعات خانواده در ایالت پن، می گوید که یافته های این تیم ممکن است بینش جدیدی در مورد نحوه تعامل و پردازش استرس ارائه دهد، که یک رویداد تا حد زیادی برای اکثر افراد اجتناب ناپذیر است. او خاطرنشان می کند که یافته ها نشان می دهند که ممکن است بهتر باشد واکنش به استرس را تغییر دهیم تا تلاش برای اجتناب از آن را…

عوامل استرس زا رویدادهایی هستند که در زندگی ما چالش هایی ایجاد می کنند. آلمیدا می گوید: «فکر می کنم تجربه عوامل استرس زا بخشی از زندگی همه ما است. به نظر من آنچه مهم است این است که مردم چگونه به عوامل استرس زا واکنش نشان می دهند».

جمع بندی

فواید استرس از موضوعاتی است که کمتر به آن توجه شده است. همه ما همواره در تلاش برای رهایی از استرس هستیم و از فواید استرس با بی توجهی عبور می کنیم. آگاهی از شرایط موجود، ریسک پذیر شدن، افزایش تاب آوری، رشد و بهبود عملکرد مغز و حافظه، از مهمترین فواید استرس است که نقشی مهم در روند زندگی انسان ایفا می کند.

منابع اقتباس: نیکداد؛ آرامیا