مکان متعدد خداوند در دیدگاه اهل سنت و جماعت

مکان متعدد خداوند چیزی است که در متون حدیثی اهل سنت منعکس شده است. بنا بر احادیثی که در کتاب های اهل سنت نقل شده است اهل سنت به مکان متعدد خداوند اعتقاد دارند.

آموزه های قرآن و اسلامی نه تنها مکان متعدد خداوند را بر نمی تابد حتی یک مکان را هم برای خداوند نمی پذیرد؛ زیرا خداوند نیازی به مکان ندارد و مکان از اوصاف ممکنات و موجودات مادی است. اگز خداوند در یک مکانی خاصی قرار بگیرد مانند اجسام مادی محدود می شود و وجودش در یک مکان دلیل بر این می شود که در مکان دیگری وجود نداشته باشد در حالی خداوند در قرآن کریم می فرماید: «وَ لِلهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللهِ إِنَّ أللهَ واسِعٌ عَلیمٌ[۱]؛ مشرق و مغرب، از آن خداست! پس به هر سو رو کنید، رو به خدا کرده‌ اید. خداوند داراى قدرت وسیع و [به همه چیز] داناست».

بر طبق این آیه شریفه اگر به هر سو رو کنیم خدا آنجاست، و توجه به قبله هرگز مفهومش محدود کردن ذات پاک خدا در سمت معینى نیست، بلکه از آنجا که انسان یک وجود مادى است و بالاخره باید به سویى نماز بخواند، دستور داده شده است که همه به یک سو نماز بخوانند تا وحدت و هماهنگى در صفوف مسلمین پیدا شود، و از هرج و مرج و پراکندگى جلوگیرى به عمل آید فکر کنید اگر هر کسى به سویى نماز مى‏ خواند و صفوف متفرق تشکیل مى ‏دادند چقدر زننده و ناجور بود؟[۲]

اما اهل سنت به مکان متعدد خداوند نه در آسمان بلکه در زمین عقیده دارند.

روایاتی در صحاح اهل سنت وجود دارد که برای خداوند مکان های مختلفی را مشخص کرده است و معنای آن این است که خدواند مانند موجودات مادی به مکان نیاز دارد و لازمه اش این است که خداوند العیاذ بالله جسم است. در صحیح بخاری آمده است: «إذا کان أحدکم یُصَلِّی فلا یَبْصُقُ قِبَلَ وَجْهِهِ فإن اللَّهَ قِبَلَ وَجْهِهِ إذا صلى»[۳]؛یعنی اگر یکی از شما نماز بخواند نباید رو به قبله آب دهانش را تف کند زیرا خداوند هنگام نماز در پیش او قرار دارد. یا در روایتی دیگر می گوید: «وقال إِنَّ أَحَدَکُمْ إذا قام فی صَلَاتِهِ فَإِنَّمَا یُنَاجِی رَبَّهُ أو رَبُّهُ بَیْنَهُ وَبَیْنَ قِبْلَتِهِ…»[۴] معنای این روایت این است که خداوند در هنگام نماز بین نمازگذار و قبله قرار می گیرد.

سوالات ما

۱. چرا خداوند در هنگام نماز پیش روی نماز گزار قرار می گیرد؟ آیا از دیدگاه اهل سنت بدون اینکه خدا در پیش روی نماز گزار قرار بگیرد عبادت نمی شود؟

۲. با پذیرش این احادیث این سوال متوجه اهل سنت می شود که آیا از نظر آنان خداوند نیازی به مکان دارد؟ و آیا خداوند مانند اجسام جایی را در فضا اشغال می کند؟ اگر پاسخ مثبت باشد آیا از این عقیده، تجسیم و تشبیه خدا به مخلوقات لازم نمی آید؟

۳. این احادیث که بر مکان متعدد خداوند دلالت دارد، آیا خداوند به اندازه نمازگزاران دارای مکان های بی شمار است؟

۴. با توجه به اینکه مسلمانان در اوقات نماز، به نماز می ایستند، آیا لازمه این که خداوند در هنگام نماز در پیش روی نماز گزار قرار می گیرد، این نیست که خداوند به تعداد نمازگزارن، متعدد می شود و در پیش هر نمازگزاری یک خدا قرار می گیرد؟

۵. اینکه خداوند در هنگام نماز میان نماز گزار و قبله قرار می گیرد، آیا مستلزم این نیست که خداوند باید همیشه بر روی زمین باشد؛ زیرا در تمام ۲۴ ساعت شب و روز در افق های مختلف کره زمین به صورت متناوب از سوی مسلمانان نماز اقامه می شود و اگر قرار باشد خداوند پیش روی نمازگزار قرار بگیرد باید همیشه بر روی زمین باشد؟

۶. مکان متعدد خداوند چگونه از نظر عقل قابل توجیه است به خصوص که در یک زمان در پیش هر نمازگزاری قرار بگیرد؟

۷. اگز خداوند در هنگام نماز، بین نماز گزار و قبله قرار می گیر و نباید به آن سو تف شود معنایش این است که خداوند در جاهای دیگر وجود ندارد آیا چنین ملازمه ای را اهل سنت می پذیرند؟

پی نوشت ها

[۱] . سوره بقره، آیه ۱۱۵.

[۲] . مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص ۴۱۵، تهران، دار الکتب الإسلامیه ، چ۱۰، ۱۳۷۱ ش.

[۳] . بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، ج ۱، ص ۱۵۹، دار ابن کثیر , الیمامه ، بیروت، ۱۴۰۷ق / ۱۹۸۷م، چ ۲، تحقیق: د. مصطفى دیب البغا.

[۴] . بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، ج ۱، ص ۱۶۱.