عدم صلاحیت عثمان بن عفان برای خلافت امت اسلامی

عثمان بن عفان خلیفه سوم بعد از عمر بن خطاب قدرت سیاسی امت اسلامی را به عنوان خلیفه مسلمانان به عهده گرفت. عثمان بن عفان به وسیله شورای شش نفره که عمر بن خطاب اعضای آن را تعیین کرده بود، با شگرد خاصی به عنوان خلیفه مسلمانان انتخاب گردید. اهل سنت عثمان بن عفان را خلیفه برحق پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و برتر از علی بن ابی طالب می دانند و حتی شیعیان را به دلیل اینکه می گویند عثمان بن عفان شایستگی خلافت امت اسلامی را نداشته تکفیر می کنند.

سوالات ما

سوالاتی در باره عثمان بن عفان به ذهن هر مسلمانی می آید که اگر پاسخ منطقی برای آن ها وجود نداشته باشد نه تنها عدم صلاحیت او برای خلافت ثابت می گردد بلکه خلافتش از ریشه باطل گردیده و طاغوت بودنش به اثبات می رسد.

۱. چرا عثمان بن عفان خلیفه سوم حدود الهی را نه تنها در مواردی نمی خواست جاری کند بلکه مانع از اجرای آن می شد از جمله در مورد عبد الله بن عمر بن خطاب قاتل هرمزان نگذاشت، قصاص اجرا شود و لذا مورد اعتراض امام علی (علیه السلام) قرار گرفت.[۱]

همچنین شراب خواری ولید بن عقبه استاندار کوفه با گواهی گواهان باید حد بر او جاری می گردید اما عثمان بن عفان نه تنها از اجرای حد بر او اباء ورزید بلکه برخی از شهود را تازیانه زد. و علی بن ابی طالب (علیه السلام) حد را بر او جاری کرد و عثمان را مورد سرزنش قرار داده و فرمود: «عطلت الحدود و ضربت قوما شهدوا علی اخیک … ، کسانی را که بر شراب خواری برادرت ولید، شهادت داده بودند دفع کرده و تازیانه زدی و حدود را تعطیل کردی.[۲]

۲. آیا تعطیل حدود الهی از سوی عثمان بن عفان توجیهی جز این دارد که از اقوامش جانب داری کرده است؟

۳. اسراف، اشرافیت، زر اندوزی، بخشش های بی دلیل آن هم از بیت المال به خاندان بنی امیه و همین طور بی توجهی خلیفه به ستمگری عمال خویش، انسان های مؤمن را وادار به اعتراض می نمود. یکی از این مردان راستگو ابوذر غفاری صحابه بزرگ رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بود که در برابر ظلم ها و اجحاف های عثمان بن عفان تاب نیارود و خلیفه مورد اعتراض خود قرار می داد.

عثمان بن عفان به جای اینکه خود را اصلاح کند ابوذر غفاری را سخت کتک زد و به ربذه تبعید کرد و در همانجا از دنیا رفت؛ در صورتی که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در حق او می فرماید:

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ): مَا أَقَلَّتِ الْغَبْرَاءُ وَ لَا أَظَلَّتِ الْخَضْرَاءُ عَلَى ذِی لَهْجَهٍ أَصْدَقَ مِنْ أَبِی ذَرٍّ.^[۳] یعنی زمین کسی را دربر نگرفت و آسمان بر کسی سایه نیفکند که راستگو تر از ابوذر باشد.

آیا این برخورد ظالمانه عثمان بن عفان با ابوذر در حقیقت تکذیب سخن رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره ابوذر نیست؟

۴. عمار یاسر یکی دیگر اصحاب گرانقدر پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) را که رسول خدا قاتلان او را از قبل فئه با غیه خوانده بود[۴] ، به جرم اعتراض هایش علیه عثمان، چنان مورد ضرب و شتم قرار گرفت که دچار فتق گردید.[۵] آیا این رفتار عثمان خلیفه سوم با عمار یاسر خلافت او را زیر سوال نمی برد و اگر عمار یاسر بالفرض با این ضرب و شتم کشته می شد آیا گروه باغی بر او صدق نمی کرد؟

۵. عبدالله بن مسعود صحابی بزرگ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، در تاریخ اسلام مقام بس بلند و ارجمندی دارد و در کتاب های مربوط به صحابه ترجمه هایی از او شده است که می‌تواند ما را به ایمان قوی و استوار وی و تلاشش در اشاعه معارف اسلامی‌از طریق آموزش قرآن رهبری کند.^[۶]

این شخصیت برجسته اسلام نیز از معترضین بر عثمان بود. امام عثمان او را از خزانه داری کوفه بر کنار کرد و به مدینه احضار نمود و وقتی که چشم عثمان به عبدالله بن مسعود افتاد رو به مردم کرد و گفت: مردم، هم اکنون حیوان ریز بد بویی بر شما وارد شد؛ جانداری که روی غذای خود راه می‌رود و قی می‌کند و آن را آلوده می ‌سازد.

عبدالله بن مسعود چون این را شنید در پاسخ آن گفت: من چنین نیستم. من صحابه پیامبر و رزمنده روز بدر و بیعت کننده در «بیعت الرضوان» هستم.

در این هنگام عایشه از حجره خود فریاد زد: عثمان! چرا صحابی پیامبر را چنین یاد می‌کنی؟ و کشمکش آغاز شد. برای رفع غائله ، عبدالله بن مسعود به امر خلیفه از مسجد اخراج شد. ابن زمعه او را به زمین زد. همچنین گفته شده که جحوم، غلام عثمان، او را بلند کرد و محکم به زمین کوبید به طوری که دنده های های او شکست. در این هنگام علی (علیه السلام) به اعتراض برخاست و گفت: با سخن چینی ولید بن عقبه صحابه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)را چنین شکنجه می‌دهی؟^[۷]

آیا با ین رفتار ناشایست و ظالمانه نسبت به  صحابی بزرگ پیامبر اسلام، چه دلیلی وجود دارد که صلاحیت عثمان بن عفان را برای خلافت ثابت کند؟

۶. در مجموع آیا این اعتراضات صحابه علیه عثمان صلاحیت او را برای خلافت نفی نمی کند؟ آیا همین اسراف در بیت المال مسلمین، افراط، خشونت و ظلم خلیفه به موارد که بیان شد جامعه مسلمین را به ابتذال اخلاقی ، فساد مالی آلوده نکردهو طمع عده ای را به تصاحب قدرت تحریک ننمود؟  آیا آن گونه که در نهج البلاغه بیان شده[۸]  پارتی بازی خویشاوندی، شکم پرستی و ظلم عثمان  باعث کشته شدن او نشد؟

نویسنده: حر

پی نوشت ها

[۱] . شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید،جزء ۳ ص ۵۹.

[۲] . الشریف، المرتضی، الشافی فی الامامه ج۴ ص ۲۵۳ ،اسماعلیان، چ۳، ۱۴۱۰ق؛ ری شهری ،محمد، موسوعه  الامام علی بن ابیطالب،ص ۱۴۴، دارالحدیث،۱۴۲۵ق؛ مروج الذهب ج ۲، ص ۶۹۳.

[۳] .  ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فى معرفه الأصحاب، ج۱، ص۱۸، تحقیق على محمد البجاوى، بیروت، دار الجیل، ط الأولى،  ۱۴۱۲/۱۹۹۲م؛ ابن اثیر، ابوالحسن علی بن محمد،  أسد الغابه فى معرفه الصحابه، ج۱، ص۳۵۷، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹/۱۹۸۹؛ طوسى، محمد بن الحسن، الأمالی (للطوسی) ، ص۵۳، قم، دارالثقافه، چ۱، ۱۴۱۴ق. محقق / مصحح: مؤسسه البعثه.

[۴] . ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق ج ۱۳، ص ۹،بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵.

[۵] . شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، جزء ۳ ص ۴۷.

[۶] . رک: ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی،  الإصابه فى تمییز الصحابه، ج۴، ص ۱۹۹، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و على محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، چ۱، ۱۴۱۵/۱۹۹۵.

[۷] . بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الأشراف، ج۵، ص۵۲۴، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت، دار الفکر، چ۱، ۱۴۱۷/۱۹۹۶.

[۸] . ر،ک : نهج البلاغه، خطبه ۳،ص ۶۴، خطبه۲۲، ص ۸۱، خطبه۳۰ ص ۱۰۵، خطبه ۱۶۳ ص ۵۲۵ (ترجمه وشرح فیض الاسلام ) بی نا ، بی نا.