جایگاه ماه رمضان و فلسفه روزه

اشاره

ماه رمضان، نهمین ماه از ماه های قمری و بهترین ماه سال است. واژه رمضان، از ریشه «رمض» و به معنای «شدت تابش خورشید بر سنگریزه» است. نقل است چون به هنگام نام گذاری ماه های عربی، این ماه در فصل گرمای تابستان قرار داشت، ماه رمضان نامیده شد. از دیگر سو، رمضان از اسماء الهی است. این ماه، ماه نزول قرآن و ماه خداوند است و شب های قدر در آن قرار دارد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در خطبه شعبانیه فرمود: «ای بندگان! ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به سوی شما روی آورده است؛ ماهی که نزد خدا بهترین ماه هاست؛ روز هایش بهترین روزها، شب هایش بهترین شب ها و ساعاتش بهترین ساعات است».۱

«رمضان، ماهی است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است؛ کتابی که مردم را راهنماست و دربردارنده نشانه های آشکار هدایت و میزان تشخیص حق از باطل است». (بقره: ۱۸۵)

«ای مؤمنان! روزه بر شما واجب شده است، چنان که بر پیشینیان شما واجب شده بود. شاید که پرهیزکار شوید!» ۲

پیامبر اکرم فرمود: «دعای روزه دار رد نمی شود».۳

مسلمانان، در ماه مبارک رمضان، پیش از طلوع تا غروب آفتاب، از خوردن و آشامیدن خودداری می کنند. در پایان این ماه، روز عید فطر قرار دارد که از اعیاد بزرگ اسلامی است و روزه گرفتن در آن روز، حرام است. در ماه رمضان، مسلمانان با خودداری از خوردن و آشامیدن، می کوشند با کنترل امیال نفسانی خود، تزکیه نفس را تمرین کنند. در روز عید فطر، مسلمانان به شکرانه موفقیت در یک ماه روزه داری، مقداری پول به نیازمند می دهند که «فطریه» نام دارد و فطریه هر نفر، ۳ کیلو گندم است.

فواید روزه داری

تقویت تقوا

نخستین فلسفه روزه، ایجاد و تقویت روحیه تقواگرایی و پرهیزکاری است. تقوا؛ یعنی پرهیز و احتیاط کاری های هشیارانه، بر اساس ایمان به خدا. ملاک پذیرفته شدن عبادت ها و اعمال حسنه ما در پیشگاه خداوند، تقواست، چنان که در قرآن آمده است: «إِنَّمَا یتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ؛ همانا خداوند، از پرهیزکاران می پذیرد». (مائده: ۲۷) همچنین، در آیه ای دیگر می خوانیم: «إِنّ أَکرَمَکمْ عِنْدَ اللّهِ أَتْقاکمْ؛ معیار برتری انسان ها بر یکدیگر، تقواست». (حجرات: ۱۳)

به فرموده امام صادق علیه السلام، «تقوا آب حیات بخشی است که از چشمه سار حکمت و آگاهی حقیقی می جوشد.»۴ روزه نیز یکی از راه های تقویت کننده تقواست. خداوند در قرآن می فرماید: «روزه برای شما مقرر گردید تا به تقوا دست یابید».۵

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «به روزه روی آورید که عامل تضعیف سلطه شهوت و مایه تقویت تقواست».۶

تقویت صبر و پایداری

اضطراب و نگرانی، از عوامل شکست در برابر دشواری هاست. برای مقابله با این عوامل که ناراحتی روحی و روانی در پی دارد، مقاومت روحی شدیدی لازم است که در پرتو نماز و روزه به وجود می آید. نقل است هرگاه پیامبر دچار حزن و اندوه می شد، به نماز می ایستاد یا روزه می گرفت.۷ امام صادق علیه السلام می فرماید: «روزه، اضطراب های درونی و تاریکی های دل را از بین می برد.»۸ در بیان آسمانی پروردگار نیز می خوانیم: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَهِ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، از صبر و نماز یاری بجویید!» (بقره: ۱۵۳) به عقیده مفسران، مراد از صبر در این آیه، روزه است.۹

همچنین، نقل است آنگاه که نوح پیامبر یاران خود را بر کشتی سوار می کرد، دستور داد روزه بگیرند؛ زیرا روزه، روح آدمی را تقویت می کند و به انسان تحمل حکیمانه می بخشد».۱۰

امام صادق علیه السلام می فرماید: «روزه داری که در محضر جمعیت روزه خوار، بر غذا صبر می کند، اعضا و جوارح او خدا را تسبیح می کنند و فرشتگان خدا او را درود و سلام می فرستند و درود فرشتگان خدا برای او آمرزش و استغفار است».۱۱

تزکیه و بلندهمتی

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «روزه، صورت شیطان را سیاه می کند و صدقه، کمرش را می شکند. دوستی در راه خدا و مبادرت به عمل صالح، دنباله و نسل شیطان را قطع می کند و از برای هر چیزی زکات است و زکات (تزکیه) بدن، روزه است».۱۲

رسول خدا صلی الله علیه و آله در کلامی دیگر می فرماید: «روزه ماه رمضان و سه روز در هر ماه، زنگار دل را از بین می برد.»۱۳ امام علی علیه السلام نیز فرموده است: «روزه، اضطراب و دلهره و زنگارهای دل را از بین می برد.»۱۴ در سخنی از امام رضا علیه السلام نیز می خوانیم: «راز وجوب روزه آن است که آدمی گرسنگی و تشنگی را بچشد و در پیشگاه خدا فروتن گردد، احساس نیاز کند و اجر خود را از خدا بخواهد، صبر پیشه سازد و با همت بر انجام همه این کارها در آخر، این نیاز، زمینه ساز توجه به نیازمندی های وی در قیامت شود».۱۵

تامین تندرستی

در اسلام، تندرستی و عافیت، ارزش و اهمیت بسیاری دارد و بر رعایت بهداشت تأکید فراوان شده است. روزه، امروزه به عنوان یکی از عوامل مهم تندرستی، توجه مجامع پزشکی جهان را به خود جلب کرده است و این، نتیجه رهنمود معروف رسول خداست که می فرمود: «صوموا تَصِحُّوا؛ روزه بگیرید، تا تندرست و سالم بمانید».۱۶

حضرت علی علیه السلام فرمود: «سه چیز عافیت می آورد و حافظه را قوی می سازد: مسواک زدن، روزه گرفتن و خواندن قرآن».۱۷

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز می فرماید: «هر چیزی زکاتی دارد و زکات بدن، روزه است.»۱۸ در کلامی دیگر از آن حضرت می خوانیم: «پرخوری، منشأ تمام دردها و ناراحتی هاست و دوری از پرخوری، عامل و سرچشمه تندرستی است».۱۹

تجلی خلوص و رسیدن به تعالی

روزه، امری پنهانی و تقویت کننده خلوص آدمی است. امام خمینی رحمه الله در این باره می فرماید: «انسان باید تکلیف خود را عمل کند، اگر بخواهد خودنمایی نماید، از اول شکست خورده است۲۰… باید به آنچه تکلیفمان است، عمل کنیم.۲۱. .. مهم است که مقصد، مقصد واحد باشد؛ هر چند از راه های مختلف به آن برسیم.۲۲. .. پیامبر فرمود: «معیار و ملاک اعمال انسان، نیت وی است»؛۲۳ یعنی عملی ارزشمند است که از روی اخلاص انجام شده باشد و برترین تجلی اخلاص را می توان در تقویت روحیه روزه داری یافت.

پیامدهای جسمی و روحی روزه داری

شفابخشی جسم و توان بخشی جان؛

مؤثر در ساختن فرد صالح و اجتماع بسامان؛

مؤثر در تهذیب و تزکیه نفس؛

بازدارنده گناه، تقویت کننده اراده و صفای باطن.

پیامدهای گرسنگی روزه دار

موجب صفا و رقت قلب می شود.

ذهن انسان محکم و پویا می شود.

از عبادت لذت می برد.

ذکر خدا وی را خوش حال می کند.

به فقرا رحیم تر می شود.

مانع طغیان می گردد.

امکان عبادت بیشتر می شود.

شهوت ها را از بین می برد.

خواب را دور می کند.

ایثار و کم خرجی بیشتر می شود.

سبب تندرستی و دفع بیماری هاست.

فرد از کالبد انسانی فراتر می رود و از اعمال حیوانی، به روح عبادت پیوند می خورد.

رمضان، همت و تلاش

بیایید در این ماه، بکوشیم روزه داری مخلص باشیم تا سعادتمند شویم که علی علیه السلام می فرماید: «نشانه سعادتمندی، اخلاص در کار است».۲۴

تصمیم بگیریم در این رمضان، توشه ای نیک برگیریم که علی علیه السلام می فرماید: «توشه ای سودمندتر از کار نیک نیست».۲۵

بیایید در این رمضان، با همت و تلاش برای خدا و آخرت، رستگاری را از خدا طلب کنیم که علی علیه السلام فرمود: «نیل به رستگاری، در گرو کوشش برای آخرت است».۲۶

بیایید در این رمضان، با کار و تلاش، جهاد کنیم که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «کسی که برای تأمین معاش خانواده اش بکوشد، مانند مجاهد در راه خداست».۲۷

بکوشیم در این رمضان، با کار و همت خود، موقعیت اجتماعی خود را تثبیت کنیم؛ زیرا خداوند می فرماید: «برای انسان، بهره ای جز کار و کوشش او نیست». (نجم: ۳۹)

بیایید در این رمضان، از کم کاری و سستی دور شویم تا از غم و اندوه رهایی یابیم که علی علیه السلام فرمود: «کسی که در عمل کوتاهی کند، به غم و اندوه مبتلا می شود».۲۸

بکوشیم در این رمضان، با همت و تلاش عبادت کنیم که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: «عبادت هفتاد جزء دارد و بهترین آن طلب روزی حلال است».۲۹

بکوشیم در این رمضان، بزرگوار باشیم و با همت و کار بیشتر، بزرگوارتر شویم که حضرت علی علیه السلام می فرماید: «از جمله نشانه های بزرگواری انسان ها آن است که بیش از حد توان خود، برای خدا کار کنند».۳۰

بیایید در این رمضان، چنان کار کنیم که دستانمان از آتش دوزخ دور شود که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بر دستان کارگر بوسه زد و تضمین داد که دستان کارگر از آتش دوزخ به دور است.۳۱

دعای رسول خدا صلی الله علیه و آله هنگام دیدن هلال ماه مبارک رمضان

«پروردگارا! این ماه را بر ما نو گردان، به امن و امان و سلامت دین و اسلام و تن درستی شایان شکر و روزی فراخ و برطرف ساختن دردها و ناملایمات. پروردگارا! در این ماه روزه و قیام برای عبادت و تلاوت قرآن را روزی ما قرار ده و این ماه را برای ما سالم و تمام گردان و او را از ما سالم بدار و ما را در این ماه، سالم و تن درست فرما!» (مفاتیح الجنان، ورودی ماه رمضان.)

دعای امام سجاد علیه السلام هنگام حلول ماه رمضان

«سپاس خدایی را سزاست که ماه خود رمضان را، میان صیام و روزه و ماه اسلام و ماه تزکیه و ماه تصفیه و پاک کردن از گناهان هر ماه قیام و ایستادن برای نماز در شب ها یا به پا خاستن در احیای اسلام و جهاد در راه خدا را یکی از آن راه های احسان قرار داد. چنان ماهی که قرآن در آن فرو فرستاده شد، در حالی که برای مردم راهنما از گمراهی و نشانه های آشکار رهبری و جداکننده میان حق و باطل است».۳۲

نام گذاری رمضان

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «به راستی که رمضان نامیده شد؛ زیرا گناهان را از بین می برد».۳۳

حضرت علی علیه السلام نیز می فرماید: «رمضان، رمضان نامیده شد؛ زیرا گناه را می سوزاند.۳۴. ..نگویید رمضان رفت یا آمد؛ زیرا رمضان نامی از اسماء خداست که نمی رود و نمی آید. رمضان، نام خداوند و ماه رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده و خداوند، آن را مثل وعده و وعید قرار داده است».۳۵

فلسفه روزه

امام رضا علیه السلام درباره فلسفه روزه فرمود: «اگر پرسیدند چرا روزه واجب شده است، پاسخ آن است که درد گرسنگی و تشنگی را بدانید و از این راه، به فقر و بی زاد و توشگی آخرت پی ببرید. از آنجا که روزه دار بر اثر گرسنگی پیش آمده، فروتنی می کند و نیاز نشان می دهد و مقاومت می کند، پس مستحق اجر است. [شما روزه داران،] با جلوگیری از طغیان شهوت های نفسانی، عبرت می گیرید و با تمرین، به انجام تکالیف الهی می رسید و برای جهان دیگر راهنمایی می گیرید و وقتی شدت مشکلات فقرا و بینوایان را درک کردید، به مساکین و تهیدستان، حق واجب را ادا می کنید».۳۶

حضرت زهرا علیها السلام نیز در این باره می فرماید: «خداوند، روزه را برای تثبیت اخلاص واجب کرد».۳۷

پاداش روزه داری

از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز درباره پاداش روزه نقل شده است: «خداوند هفت ویژگی را بر فرد روزه دار واجب می کند: حرام را از بدنش می زداید؛ او را به رحمت خدا نزدیک می کند؛ گناه و اشتباه پدرش و حضرت آدم را می پوشاند؛ سکرات مرگ را بر او آسان می کند؛ او را از گرسنگی و تشنگی روز قیامت در امان می دارد؛ به او برائت از آتش دوزخ را عطا می کند و بر او از نعمت های پاک بهشت می خوراند».۳۸

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: «اگر بدانید در رمضان چه اموری برای شما تقدیر شده است، سپاس خود را برای خدا افزون می کنید».۳۹

«در نخستین شب از رمضان، درهای آسمان باز می شود و تا شب آخر بسته نمی شود».۴۰

«چون هلال ماه رمضان برآید، درهای دوزخ بسته و درهای بهشت باز می گردد و شیاطین در بند می شوند».۴۱

«به امت من در ماه رمضان، پنج چیز عطا شده که به امت هیچ پیامبری پیش از من داده نشده است؛ شب اول رمضان، خداوند به سوی بندگان نظر می کند و کسی که خدا به او نظر کرده است، تا ابد عذاب نمی شود؛ بوی بد دهان در شب زنده داری، خوش بوتر از مشک می شود؛ فرشتگان بر آنها (روزه داران) شب و روز استغفار می کنند؛ خداوند به بهشت خویش امر می کند استغفار کند و برای بندگانی که به زودی از سختی های دنیا رها می شوند و به کرامت می رسند، آراسته شود؛ هرگاه شب آخر فرا رسد، خداوند همه بندگان را می آمرزد».۴۲

امام رضا علیه السلام فرمود: «کارهای نیک در ماه رمضان، مقبول است و گناهان آمرزیده می شود. تلاوت یک آیه قرآن در این ماه، مانند یک ختم قرآن در غیر ماه رمضان است. شاد کردن دل برادر ایمانی در این ماه، موجب می شود فرد، در آخرت با شادمانی وارد بهشت شود و خداوند در آن روزی که همه پاها می لغزند، او را در عبور از پل صراط کمک می کند. آن که خشم و غضبش را نگاه دارد، خداوند نیز در قیامت خشم خود را از وی نگاه می دارد و اگر کسی بیچاره ای را دریابد، خداوند از فزع اکبر او را در امان می دارد و اگر کسی به ستمدیده ای یاری رساند، خدا در دنیا از شر دشمنان محفوظ و در قیامت، هنگام حساب و میزان، یاری اش می کند».۴۳

امام باقر علیه السلام می فرماید: «کسی که در ماه رمضان داخل شود و روزهایش را روزه بدارد و شب هایش را به دعا و نیایش سپری کند و نفس سرکش را از شهوت و زبانش را از محارم حفظ کند و چشمش را از حرام ببندد و آزارش را از مردم بازدارد، از گناه خارج می شود، مانند روزی که از مادر متولد شده است و هیچ گناهی ندارد».۴۴

حضرت علی علیه السلام: «پروردگارا! خیر و خوبی در این ماه را از تو می خواهم و نیز فتح و پیروزی [بر شیطان] و نورانیت و یاری [بر روزه داری] و برکت و طهارت و روزی این ماه را از تو می طلبم و از تو خیر آنچه را در این ماه و پس از آن است، درخواست می کنم و به تو پناه می آورم از شر و بدی آنچه در این ماه و آنچه پس از آن است. بار پروردگارا! این ماه را با امن و امان و ایمان به تو و سلامت نفس و نعمت اسلام، و برکت و تقوا و توفیق یافتن به آنچه تو دوست داری و راضی می گردی، بر ما وارد گردان [تا از همه ویژگی های شایسته این ماه بهره مند شویم]».۴۵

فضیلت و اهمیت ماه رمضان در آیینه کلام امامان معصوم علیهم السلام و بزرگان دین

رسول اکرم صلی الله علیه و آله، واسطه خیر و برکت برای ما مسلمونا، در خطبه ای درباره فضلیت ماه رمضان می فرماید: «ای مردم! به تحقیق، ماهی شما را فرا گرفت که در آن ماه، شبی است که بهتر از هزار ماه است و این ماه، ماه رمضان است. خداوند در این ماه، روزه را واجب کرده و پاداش قیام برای نماز مستحبی در شبی از این ماه را به اندازه نماز مستحبی هفتاد شب در غیر این ماه، قرار داده است».۴۶

از خدا می خوایم توفیق روزه گرفتن و نماز شب خواندن رو در این ماه پرخیر و برکت نصیبمون کنه!

حضرت علی علیه السلام فرموده است: «برشما باد به روزه ماه رمضان؛ زیرا روزه این ماه، سپر نگهدارنده از آتش دوزخ است».۴۷

سالکان طریق الی اللَّه، این ماه مبارک رو فرصتی استثنایی می دونستن و اون رو آغاز سال خودشون قرار می دادن. از ابن طاووس نقل شده است: «عده ای اول سالشان، اول فروردین است؛ مثل یک نوجوان که تلاش می کند، اول فروردین لباس نو در بر کند. درخت ها هم اول سالشان فروردین است که لباس های نو و تازه در بر می کنند. یک کشاورز، اول سالش، اول پاییز است که درآمد مزرعه را حساب می کند. تاجری که کارگاه تولیدی دارد هم، اول سالی را برای خود تعیین می کند، اما آنها که اهل سیر و سلوک اند، اول سالشان، ماه مبارک رمضان است و حساب ها را از ماه مبارک تا ماه مبارک بعدی بررسی می کنند».۴۸

نام های ماه رمضان

تا حالا فکر کردید چرا به ماه رمضان، ماه خدا گفته می شه؟ درسته که همه هستی متعلق به خدای یگانه است، ولی برخی چیزها به دلیل عظمت و اهمیتی که دارن، به خدا نسبت داده می شوند، مثل خانه خدا، کتاب خدا و ماه خدا. پیامبر اسلام دراین باره می فرماید: «خداوند از میان آفریده هایش، برگزیده هایی دارد و ماه های برگزیده اش عبارتند از: رجب، شعبان و رمضان».

روزه داران! مؤمنین آماده! من ماه خدایم

ماه روزه، ماه قرآن، ماه تسبیح و دعایم

ماه حق، ماه نبی، ماه علی مرتضایم

ماه خیل انبیا و اتقیا و اوصیایم

تا رساند بر همه عالم پیامم را محمد صلی الله علیه و آله

خوانده از آغاز، «شهر الله» نامم را محمد صلی الله علیه و آله

همون طور که می دونین، ماه رمضان ماه اسلام نامیده شده است، چون مؤمنان سعی می کنن در این ماه از پروردگارشون اطاعت کنن و هیچ کار نادرست و گناهی رو انجام ندهند و از سوی دیگر طبق فرمایش امام صادق علیه السلام یکی از پایه های اسلام روزه گرفتن است.

امام صادق علیه السلام فرمود: «اسلام بر پنج پایه بنا گذاشته شده است: نماز، زکات، حج، روزه و ولایت و در اسلام نسبت به چیزی در سطح ولایت صحبت نشده است».۴۹

یکی دیگر از نام های مبارک ماه رمضان شهر القیام یعنی ماه قیام است، توفیق قیام در ماه مبارک رمضان خواسته معصومین علیهم السلام است و شیعیان رو هم به چنین امری فراخواندند.

پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله هنگام ورود ماه رمضان می فرماید: «حمد و ستایش خدایی را سزاست که ما را به وسیله تو ای ماه مبارک گرامی داشت، بار خدایا ما را به روزه و قیام در این ماه، نیرومند و توانا بگردان».۵۰

همچنین امام زین العابدین علیه السلام فرمود: «خدایا روزه داری در این ماه رسیدن به آرزوی قیام در این ماه را نصیب من بگردان».۵۱

ماه رمضان، فرصتی برای جبران

ماه رمضان، ماه پرهیزکاریه. خدا تو این ماه، یه فرصت به همه ما می ده؛ به همه ماهایی که خودمون رو گم کردیم؛ ماهایی که پشت سر کسی غیبت کردیم یا به کسی تهمت ناروا زدیم. خدای بزرگ به همه ما آدما یه فرصت دوباره می ده، یه فرصت برا جبران همه اشتباه ها و گناهانمون، یه فرصت برا برگشتن دوباره به سمت خودش.

شایدم برای کسایی که از یاد خدا غافل بودن، این ماه فرصتیه برا آشتی دوباره با خدا.

خدایا! تو این ماه عزیز، با قلبی پر از اخلاص از تو می خوایم، هیچ وقت هیچ مسلمونی رو اسیر غفلت نکنی!

ماه رمضان پر از لحظه های زیباست، لحظه هایی که درک کردنی است، توصیف کردنی نیست. باید این لحظه های خوب و زیبا رو تجربه کرد تا به عظمت این ماه پی برد. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «اگر بنده خدا می دانست که در ماه رمضان [چه برکتی وجود دارد]، دوست می داشت تمام سال، ماه رمضان باشد.»۵۲ ای کاش همه ما بتونیم عظمت این ماه عزیز رو درک کنیم!

خوشا به حال کسانی که تو این ماه عزیز، شب زنده داری می کنن و به عبادت خدا برمی خیزن و با محبوب راز و نیاز می کنن!

خوشا به حال کسانی که تو این ماه عزیز، هر شب سحر از خواب بیدار می شن، وضو می گیرن و تا اذان صبح قرآن می خونن!

خوشا به حال کسانی که تو این ماه عزیز، از هر کار بد و ناروایی پرهیز می کنن و در حد توان، به یاد و ذکر پروردگار مشغول می شن!

خوشا به حال کسانی که تو این ماه عزیز، با گفتار و رفتارشون، به بندگان خدا محبت می ورزن و گره از کار بنده های خدا باز می کنن!

این ماه، ماه به دست آوردن ثواب و پاداشه. بیاید از همدیگه سبقت بگیریم و آخرتمون رو هرچه زیباتر بسازیم.

خواسته ها و نیازهای روزه داران در ماه رمضان، برگرفته از فاهیم دعاهای ماه رمضان

درخواست بخشش

هم میهنان عزیز! بیایید در این ماه مبارک، اندیشه و احساساتمون رو پاک کنیم و به گناه آلوده نسازیم. ماه، ماه رحمت و آمرزش بندگان است. بیاید از خداوند بخوایم گناهانمون رو ببخشه و درهای توبه و بازگشت رو به رومون باز کنه!

مبادا این ماه سپری بشه و ما از لطف و بخشش پروردگارمون بی بهره باشیم.

«خداوندا! پناه می برم به جلال و عظمت ذات گرامیت که نگذرد از من ماه رمضان یا فجر طلوع کند در این شب و در نزد تو از من، گناه یا جرمی باشد که تو مرا بر آن عذاب کنی!»۵۳

درخواست زائر خانه دوست شدن

در این ماه مبارک، می تونیم توفیق زیارت خانه خدا و حرم پیامبر رو از خداوند درخواست کنیم.

در دعای هر شب ماه رمضان، این حاجت رو زمزمه می کنیم: «اللهم ارزقنی حجّ بیتک الحرام؛ خداوندا! حج خانه ات، بیت الحرام را روزی من گردان، در امسال و هر سال، مادامی که زنده ام».۵۴

همچنین، در دعای هر شب (پس از دعای افتتاح، دعای سیزدهم) می خوانیم: «…أن تَکتُبَنی مِن حُجّاج بَیتک الحرامِ المَبرورُ حَجُّهم؛ خدایا! از تو درخواست می کنم که بنویسی مرا از حاجیان خانه ات که حجشان نیکو و سعی شان مورد تقدیر است…».۵۵

شب های قدر، شب رقم خوردن سرنوشت و تقدیر انسان هاست. برای زائر خانه دوست شدن، در شب نوزدهم ماه رمضان نیز این گونه خداوند را می خوانیم: «اَللّهمَ اجْعَل فیما تَقْضی و تقدّرُ مِن الأمرِ المَحْتومِ…».۵۶

انشاءالله که همه مؤمنان، زائر خانه دوست شوند!

درخواست شهید شدن در راه خدا

خدایا! از تو می خوایم لیاقت بهترین مرگ؛ یعنی شهید شدن در راه حق رو به ما عطا کنی.

در دعای دوازدهم از اعمال شب های ماه رمضان، پس از دعای افتتاح می خوانیم: «وَقَتْلاً فی سَبیلِک فَوِفِّق لَنا…؛ خدایا! برای کشته شدن در راهت، ما را موفق بدار!»۵۷.

درخواست رهایی از آتش دوزخ

پروردگارا! تو این ماه عزیز، از تو می خوایم ما رو هدایت کنی و از آتش دوزخ نجاتمون بدی و به بهشت واردمون کنی!

در دعای پس از افتتاح می خوانیم: «وَ اِذا جَمَعْتَ الاَوّلینَ والآخرینَ یوْمَ الْقِیامَهِ فَارْحَمْنا و برائهً مِنَ النّار فَاکتُبْ لَنا وَ فی جَهَنَّمَ فَلا تَغُلَّنا و من ثمار مِنَ النّارِ فاکتُبْ لَنا وَ فی جَهنَّم فلا تَغُلَّنا…؛ آنگاه که همه در روز قیامت جمع شوند پس به ما رحم فرما و بیزاری از آتش دوزخ را برای ما بنویس و در دوزخ، ما را در غل و زنجیر مکن!»۵۸ در دعای پس از ابوحمزه ثمالی نیز (یا عُدَّتی فی شِدَّتی…) این درخواست مطرح می شود.

دعای هر روز ماه رمضان و درخواست های دنیوی

هر روز ماه رمضان، پس از هر نماز، نیازها و خواسته های دنیوی مون رو با خدا مطرح می کنیم: خدایا! بر اهل قبور نشاط و سرور عطا کن! خدایا! هر فقیری رو بی نیاز گردان! خدایا! هر گرسنه ای رو سیر کن! خدایا! هر برهنه ای رو لباس بپوشان! خدایا! دِین هر مدیونی رو ادا بفرما. خدایا! دل هر غمگینی رو شاد کن! خدایا! هر غریبی رو به وطنش برگردون! خدایا! هر اسیری رو آزاد کن! خدایا! مفاسد امور مسلمانان رو اصلاح فرما! خدایا! هر بیماری رو شفا بده! خدایا! با بی نیازی خودت، ما رو بی نیاز کن و نذار فقیر بشیم! خدایا! بدی های حال ما رو به خوبی صفات خودت تغییر بده! خدایا! دین ما رو ادا بفرما و فقر ما رو به بی نیازی تبدیل کن! همانا که تو بر هر چیز توانایی!۵۹

پیامد خواندن دعاها در ماه رمضان

در دعاهایی که تو این ماه می خونیم، با اوصاف خدا هر چه بیشتر و بهتر آشنا می شیم. دعای جوشن کبیر، سراسر، نام های پروردگار و اوصاف اوست. دعای افتتاح، دعای ابوحمزه ثمالی، دعای سحرهای ماه رمضان «اللهُم إنّی اَسْئَلُک مِنْ بَهائِک…»۶۰ و «الهی لا تُؤدِّبنْی بِعُقُوبَتِک…»،۶۱ دعای هر روز و پس از هر نماز «یا علی یا عظیم…» و ده ها دعای دیگر، همه بیانگر اوصاف خداست و این دعاها، راه بهتر شناختن خداوند رو به ما می آموزه.

با خوندن دعاها در ماه رمضان، می تونیم خدمت اهل بیت علیهم السلام عرض ارادت کنیم و با یاد کردن پیوسته ایشان، عهد و پیوندمون رو با امامت و ولایت محکم تر سازیم. برای مثال، در دعای افتتاح، یکایک امامان معصوم علیهم السلام رو یاد می کنیم.

همون طور که می دونید، ماه رمضان، ماه نزول کتاب آسمانی قرآن است، به ویژه اینکه سوره قدر هم در شب قدر نازل شده است. در دعاهای گوناگونی که در این ماه می خونیم، نام قرآن آورده شده تا فراموش نکنیم که هر روز باید قرآن رو تلاوت و در آیاتش تدبر و تفکر کنیم و از رهنمودهای این کتاب بزرگ بهره ببریم. در دعای «یا علی یا عظیم» آمده است: «الّذی أنزلتَ فیهِ القرآن…. » در دعای قرآن بر سر گرفتن در شب های قدر نیز می خوانیم: «اَسْئَلُک بِکتابِک المُنْزَل فیه»۶۲ همچنین، در موارد دیگر به این حقیقت اشاره شده است.

پی نوشت:

1. تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۶۳۴؛ المیزان، ج ۲، ص ۱۵.
2. بقره: ۱۸۳.
3. مسند احمد بن حنبل، ج ۲، ص ۷.
4. مصباح الشریعه، فصل تقوا.
5. قتال نیشابوری، روضه الواعظین، ص ۳۱۶؛ شفیعی مازندرانی، تزکیه النفس، ج ۱، بخش تقوا، ج ۲، ص ۲۹۷.
6. مصباح الشریعه، مبحث روزه (صوم)؛ تزکیه النفس، ج ۳، بخش روزه).
7. مجموعه ورّام، ج ۱، ص ۳۰۳.
8. وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۳۱۱.
9. نک: مجموعه ورّام، ج ۱، ص ۳۰۳؛ فیض الغدیر، ج ۵، ص ۱۲۰.
10. روضه المتقین، ج ۳، ص ۲۶.
11. سفینه البحار، کلمه صوم.
12. صدوق، امالی، ج ۱، ص ۵۹.
13. راغب، مفردات، ماده صبر.
14. رسائل الشیعه، ج ۷، ص ۳۱۱.
15. صدوق، علل الشرایع، ص ۳۷۸، باب ۱۰۸.
16. مجمع الزّوائد، ج ۵، ص ۳۲۴.
17. وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۹۲.
18. روضه المتقین، ج ۳، ص ۲۲۷.
19. سفینه البحار، ماده بیت.
20. صحیفه نور، ج ۱۵، ص ۲۱۹.
21. همان، ص ۲۵۶.
22. همان، ص ۱۷۷.
23. همان، ج ۷، ص ۲۱۱.
24. شرح غررالحکم و دررالکلم، ج ۱، ص ۳۲۳.
25. همان، ج ۶، ص ۳۷۸.
26. همان، ج ۴، ص ۳۹۴.
27. فقه الرضا، ص ۲۰۸.
28. نهج البلاغه، حکمت ۱۲۲.
29. بحارالانوار، ج ۱۰۰، ص ۲۰۹.
30. شرح غررالحکم و دررالکلم، ج ۶، ص ۱۹.
31. ابن اثیر، اسد الغابه، ج ۲، ص ۱۶۹.
32. صحیفه سجادیه، ترجمه: محمد رسولی، دعای ۴۴، ص ۳۰۱.
33. میزان الحکمه، ج ۴، ص ۱۷۶.
34. کنز العمال، ح ۲۳۶۸۸.
35. وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۳۲.
36. بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۶۹.
37. همان، ص ۳۶۸.
38. همان، ص ۳۶۹.
39. همان، ص ۳۵۱.
40. میزان الحکمه، ج ۴، ص ۱۷۶.
41. همان، ص ۱۷۹.
42. بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۶۴.
43. وقایع الایام، ص ۱۲۹.
44. امالی طوسی، ج ۲، ص ۱۳۶.
45. همان.
46. وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۲۷؛ بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۵۹.
47. شیخ صدوق، امالی، ج ۲، ص ۱۳۶.
48. جوادی آملی، اسرار عبادات، ص ۳۰۶.
49. محجه البیضاء، ج ۲، ص ۱۲۲.
50. وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۲۷؛ بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۵۹.
51. کافی، ج ۴، ص ۷۶.
52. بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۴۶.
53. مفاتیح الجنان، دعای چهاردهم، اعمال شب های ماه رمضان، پس از دعای افتتاح، ص ۳۴۶.
54. همان، ص ۳۳۸.
55. همان، ص ۳۴۶.
56. همان، اعمال شب نوزدهم ماه رمضان، ص ۴۲۶.
57. همان، ص ۳۴۵.
58. همان، ص ۳۴۶.
59. همان، ص ۲۹۰.
60. همان، ص ۳۴۸.
61. همان، ص ۳۵۱.
62. همان، ص ۴۲۳.

منبع :اشارات – بهمن ماه ۱۳۸۸ ، شماره ۱۳۵.

سیده طاهره موسوی