شب قدر و منزلت آن

روزه

زمان مطالعه : 6 دقیقه

توسط : حمید الله رفیعی

0 نظر

اشاره:

شب قَدر یا لَیلَهُ القَدر شب نزول قرآن و مقدّر شدن امور یک‌ساله انسان‌هاست. قرآن در سوره‌های قدر و دخان از این شب سخن گفته است. در قرآن و روایات ارزش شب قدر بیش از هزار ماه دانسته شده است. این شب بافضیلت‌ترین شبِ سال و شب رحمت الهی و آمرزش گناهان است و در آن، فرشتگان به زمین می‌آیند و بنابر برخی از احادیث شیعه، مقدرات سال آینده بندگان را بر امام عرضه می‌کنند.

انا انزلناه فى لیله القدر

و ما ادریک ما لیله القدر

لیله القدر خیر من الف شهر

تنزل الملائکه و الروح فیها باذن ربهم

من کل امر سلام هى حتى مطلع الفجر

قدر، شب مقدرات

ترجمه سوره قدر: ما این قرآن عظیم الشان را (که رحمت واسع و حکمت جامع است) در شب قدر نازل کردیم و چه تو را به عظمت این شب قدر آگاه تواند کرد، شب قدر (به مقام و مرتبه) از هزار ماه بهتر و بالاتر است در این شب فرشتگان و روح (جبرئیل) به اذن خدا (بر مقام ولایت نبى و امام عصر (عج) از هر فرمان (و دستور الهى و سرنوشت مقدرات خلق را) نازل مى گردانند، این شب، رحمت و سلامت و تهنیت است تا صبحگاه. (شهود) «شب قدر» یا «لیله القدر» مشهورترین نام این شب است. مفسران درباره اینکه چرا این شب را «شب قدر» گفته اند و «قدر» به چه معناست، سه معنا را انتخاب کرده اند:

۱- قدر = شرف و منزلت

«مرحوم طبرسى» گوید: «از آن رو به این شب، قدر گفته اند که داراى شرف و پایه اى بلند و شانى عظیم است. مثل اینکه گویند: مرد داراى قدر; یعنى داراى شرف و منزلت. چنان چه قرآن مى فرماید: «و ما قدروا الله حق قدره»، یعنى عظمت و شان خدا را آن گونه که باید به جا نیاوردند. «ابوبکر وراق» گوید: «لان من لم یکن ذا قدر اذا احیاها صار ذاقدر»; آن شب ر، قدر نامیدند، از این رو که انسان ها با زنده داشتن آن به قدر و منزلت مى رسند. دیگران نیز گفته اند: شب قدر است، زیرا کارهاى خدایى را در آن شب پاداشى بزرگ و گران سنگ است. گروهى دیگر نیز گفته اند: شب قدر است، چون کتابى گرانبها بر پیامبرى بلند مرتبه و گرامى، براى امتى بلند پایه با دستان فرشته اى گرانقدر نازل شده است.(۲) در قدر و منزلت شب قدر همین بس که سوره مبارکه (قدر) در شان آن نازل شده است.

۲- قدر = تنگى و ضیق

یکى از معانى (قدر) ضیق و تنگى است.

این شب را از آن رو (قدر) گفته اند که زمین به واسطه کثرت فرود فرشتگان در آن شب، تنگ مى شود. زمین در این شب، سرشار از فرشتگانى است که تا سپیده دم، هم صدا با زمینیان به احیاى آن شب مى پردازند و به وظایف خویش مى رسند. در این زمینه قرآن کریم مى فرماید: (تنزل الملائکه و الروح فیها باذن ربهم من کل امر).

۳- قدر = تقدیر و اندازه گیرى

بسیارى از دانشمندان این معنا را پذیرفته اند; چون در این شب، همه چیز اندازه گیرى مى شود، به آن شب قدر گفته مى شود. از جمله مقدرات این شب، سرنوشت افراد، جامعه، حوادث و پیش آمده، مانند جنگ، زلزله، پیروزى، شکست، سعادت و شقاوت و…است. در این شب، سرنوشت افراد و جوامع و هر آنچه با سرنوشت انسان ها ارتباط دارد، بر اساس حکمت و مصلحت رقم مى خورد. (در او تقدیر و تفصیل کنند; هر کار که مشحون به حکمت است، نقص را بر او راه نبود و هر چه در آن سال خواهد بود از آجال و اقسام، در این شب تقدیر کنند). (۳)

از حضرت امام رضا (ع)، روایت شده است که:

…یقدر فیها ما یکون فى السنه من خیر او شر اومضره او منفعه او رزق او اجل و لذلک سمیت لیله القدر (۴);

این شب را لیله القدر نامیده اند، چون آنچه مربوط به سال است، از قبیل خوبى، بدى، زیان، سود، روزى (معیشت) و مرگ و ولادت در آن شب اندازه گیرى مى شود.

امام صادق(ع)، خطاب به (ابوبصیر) فرمودند:

(یا ابا محمد، یکتب وفد الحاجه فى لیله القدر و المنایا والبلایا و الارزاق و ما یکون الى مثلها فى قابل فاطلبها فى احدى وثلاث); اى ابو محمد، در شب قدر حاجیان مشخص شده و پیشامدها و مرگ ها و روزیها و آنچه مربوط به آن سال است تا سال آینده (شب قدر دیگر) رقم مى خورد; پس آن را در شب بیست و یکم و بیست سوم ماه جستجو کن البته اینکه خداوند بر پایه حکمت و مصلحت، تقدیر امور مى فرماید، به شایستگى و ظرفیت و حال افراد و جوامع بستگى دارد.

قدر، باران رحمتى است که در جویبار هر فرد و هر جمع به اندازه او جارى است. شخصیت افراد به گونه اى شکل گرفته که بعضى از آنان توان پذیرش جریان رودى وسیع از رحمت و برکت قدر را دارند و برخى دیگر، زمینه کمترى براى جذب رحمت و عنایت دارند; برخى، هیچ گونه آمادگى ندارند تا آنجا که زمینه وجودشان چون سنگى سخت و نفوذ ناپذیر است. حقیقت شب قدر از نوع حقایق قرآنى است و همان طور که قرآن شفا و درمان است، شب قدر نیز این گونه است: (و ننزل من القرآن ما هو شفا و رحمه للمومنین و لا یزید الظالمین الا خسارا). (۵)

قرآن غذاى سالم روح انسان هاست. این غذاى دلپذیر براى روان سالم لذت بخش است. اما اگر کسى بیمار باشد، نه تنها از این سفره رنگین دلپذیر و غذاى شفابخش بهره اى نمى برد، بلکه براى او مایه آزردگى است. از این رو، در قسمت دوم، آیه کریمه مى فرماید:

و همین قرآن براى ستمکاران مایه تباهى و زیان است. گفتیم که در شب قدر سرنوشت انسان ها بر اساس حکمت و مصلحت رقم مى خورد. بى گمان، این تصمیم گیرى درباره آینده اشخاص و امت ها با گذشته آنان پیوند خورده است، اما اینکه در این شب چگونه تصمیم گیرى و تقدیر مى شود و چه مراحلى پشت سر گذاشته مى شود و نقش عنصر. انتخاب چیست؟

منزلت شب قدر

علامه طباطبائى در علایم شب قدر مى ‏گوید:

روایات در معنى و خصایص و فضایل شب قدر بسیار است، در بعضى از آن روایات علامتهایى براى شب قدر ذکر کرده از قبیل اینکه شب قدر، صبح آن شب آفتاب بدون شعاع طلوع می‏کند و هواى آن روز معتدل است. (المیزان، ج ۴۰، ص ۳۳۲)

قال الباقران علیهما السلام:

سالته عن علامه لیله القدر، فقال: علامتها ان یطیب ریحها، و ان کانت فى برد دفئت، و ان کانت فى حر بردت فطابت. (۶)

ترجمه: (محمد بن مسلم) از علامت لیله القدر پرسید؟ پس امام (ع) فرمود: علامت لیله القدر این است که بوى خوشى از آن پخش مى‏شود، اگر در سرماى (زمستان) باشد گرم و ملایم مى ‏گردد، و اگر لیله القدر در گرماى (تابستان) باشد خنگ و معتدل و نیکو مى ‏گردد.

حدیث: قال ابو عبد الله علیه السلام:

لیله القدر فى کل سنه و یومها مثل لیلتها. (۷)

ترجمه: شب قدر در هر سال است و روز آن مثل شب آن مى‏باشد.

قال النبى (صلى الله علیه و آله):

ان انا ادرکت لیله القدر فما اسال ربى؟ قال (ص): «العافیه‏». (۸)

ترجمه: به پیامبر(ص) گفته شد: اگر شب قدر را دریابم از خدا چه چیزى را مسئلت کنم؟ فرمود: «عافیت را».

حدیث: قال موسى ؛کاظم (علیه السلام):

الهى ارید قربک، قال: قربى لمن استیقظ لیله القدر، قال:

الهى ارید رحمتک، قال: رحمتى لمن رحم المساکین لیله القدر، قال:

الهى ارید الجواز على الصراط، قال: ذلک لمن تصدق بصدقه فى لیله القدر، قال:

الهى ارید من اشجار الجنه و ثمارها، قال: ذلک لمن سبح تسبیحه فى لیله القدر، قال:

الهى ارید النجاه من النار، قال: ذلک لمن استغفر فى لیله القدر، قال:

الهى ارید رضاک، قال: رضاى لمن صلى رکعتین فى لیه القدر. (۹)

ترجمه:

خداوندا! مى‏خواهم به تو نزدیک شوم، فرمود: قرب من از آن کسى است که شب قدر بیدار شود، گفت: خداوندا! رحمتت را مى‏خواهم، فرمود: رحمتم از آن کسى است که در شب قدر به مسکینان رحمت کند: گفت: خداوندا! جواز گذشتن از صراط را از تو مى‏خواهم فرمود: آن، از آن کسى است که در شب قدر صدقه‏اى بدهد. گفت‏خداوندا! از درختان بهشت و از میوه ‏هایش مى‏خواهم، فرمود: آنها از آن کسى است که در شب قدر تسبیحش را انجام دهد گفت: خداوندا! رهایى از جهنم را مى‏خواهم، فرمود: آن، از آن کسى است که در شب قدر استغفار کند: گفت‏ خداوندا خشنودى تو را مى‏خواهم، فرمود: خشنودى من از آن کسى است که در شب قدر دو رکعت نماز بگذارد.

توضیح:

لیله القدر شبى است که قرآن نازل شده است و ظاهرا مراد به قدر، تقدیر و اندازه‏گیرى است، خداى تعالى در آن شب حوادث یکسال را یعنى از آن شب تا شب قدر سال آینده را تقدیر مى‏نماید، زندگى و مرگ، رزق، سعادت، و شقاوت و چیزهایى از این قبیل را مقدر مى‏سازد.

چند حدیث در عبادت زهرا (س) در شبهاى قدر

قدرشناس قدر

قال على(ع):

و کانت فاطمه (س) لا تدع احدا من اهلها ینام تلک اللیله – لیله القدر – و تداویهم بقله الطعام‏و تتاهب لها من النهار و تقول: محروم من حرم خیرها. (دعائم الاسلام، ج ۱: ۲۸۲.)

حضرت على(ع) فرمود:

فاطمه(س) نمى‏گذاشت کسى از اهل خانه در شبهاى قدر به خواب رود به آنان غذاى کم مى‏داد و از روز قبل براى احیاى شب قدر آماده مى‏شد و مى‏فرمود: محروم کسى است که از برکات این شب محروم باشد.

دو رکعت نماز

قال ابوعبدالله الصادق(ع):

کان لامى فاطمه صلاه تصلیها علمها جبرئیل، رکعتان تقرء فى الاولى: الحمد مره و: انا انزلناه فى لیله القدر، ماه مره و فى الثانیه: الحمد مره و ماه مره: قل هو الله احد، فاذا سلمت‏سبحت تسبیح الطاهره علیها السلام.

جمال الاسبوع:۱۷۳.

امام صادق(ع) فرمود:

مادرم فاطمه(س) همواره دو رکعت نماز را مى‏خواند که جبرئیل به او آموخته بود، در رکعت اول آن پس از حمد صد بار سوره قدر و در رکعت دوم پس از حمد صد بار سوره توحید را مى‏خوانى، و پس از سلام نماز تسبیحات حضرتش را نیز مى‏ گویى.