تولی و تبری محکم ترین ریسمان الهی

تولی و تبری دستگیره محکم ایمان است که در دین اسلام به آن توجه خاصی شده است. اصلا زندگی بدون تولی و تبری یعنی حب و بغض معنا ندارد. در تمام ملتها حب و بغض وجود دارد اما هر حب و بغض از نظر پسندیده نیست. حب و بغضی معقول و پسندیده است که با معیار معقول انجام گیرد. حب و بغضی که بر مبنای طاعت خدا باشد ارزش پیدا می کند. در این مقاله کوتاه به این معیار اشاره شده است.

پیامبر خدا (صلی‌الله علیه و آله) به اصحابش فرمود: «اىّ عرى الایمان اوثق فقال بعضهم الصلاه و الاخر الزکاه و بعض الصیام و بعض الحج و العمره و بعض الجهاد فقال لکل ما قلتم فضل و لیس به و لکن اوثق عرى الایمان الحب فى اللَّه و البغض فى اللَّه و توالى اولیاء اللَّه و التبرى من اعداء اللَّه»؛ کدام یک از ریسمان­هاى ایمان محکم تر است؟ بعضى گفتند نماز، بعضى دیگر گفتند زکاه، و بعضى روزه، و بعضى دیگر گفتند حج و عمره، و بعضى جهاد، حضرت فرمود: براى همه اینها که گفتید فضلى هست ولى محکم­ترین ریسمان­هاى ایمان دوستى در راه خدا و دشمنى در راه خدا و دوست داشتن دوستان خدا و بیزارى از دشمنان خداست.[۱]

تولی و تبری معیار شایستگی

امام باقر(علیه‌السلام) فرمود: اذا اردت ان تعلم ان فیک خیرا، فانظر الى قلبک فان کان یحب اهل طاعهاهل طاعت اللَّه عز و جل و یبغض اهل معصیته ففیک خیر، و اللَّه یحبک، و اذا کان یبغض اهل طاعه اللَّه، و یحب اهل معصیته، لیس فیک خیر، و اللَّه یبغضک، و المرء مع من احب:؛  اگر بخواهى بدانى آدم خوبى هستى نگاهى به قلبت کن، اگر اهل طاعت خدا را دوست دارى، و اهل معصیتش را دشمن، بدان آدم خوبى هستى، و خدا تو را دوست دارد، و اگر اهل طاعتش را دشمن دارى و اهل معصیتش را دوست، چیزى در تو نیست، و خدا تو را دشمن دارد، و انسان همیشه با کسى است که او را دوست دارد.[۲]

انواع تولی و تبری

مردى خدمت امام صادق (علیه‌السلام) رسید. امام پرسید: این مرد از چه کسانى است؟

آن مرد خود آماده پاسخ شد و عرض کرد: از دلباختگان و دوستداران شما.

امام صادق (علیه‌السلام) به او فرمود: خداوند تا دوستى بنده اى را نپذیرد وى را دوست نخواهد داشت، و دوستیش را نمی پذیرد تا بهشت را بر او واجب گرداند.

سپس به او فرمود: تو از کدام دوستان مایى؟ آن مرد سکوت نمود و مردى به نام سدیر عرض کرد: یا ابن رسول اللَّه! مگر دوستان شما چند گونه اند؟ فرمود:

سه گروهند: گروهى که ما را در ظاهر دوست دارند ولى در باطن دوستمان ندارند و گروهى که ما را در باطن دوست دارند ولى در ظاهر اظهار دوستى نمى کنند و گروهى که هم در ظاهر دوست دارند و هم در باطن. و اینان دوستان درجه یک ما هستند، اینان آب زلال و گوارا نوشیدند و به تأویل قرآن پى بردند و از فصل خطاب و سبب اسباب اطلاع حاصل کردند. و اینان گروه طراز اول هستند، فقر و نیازمندى و بلاهاى گوناگون سریع­تر از تاختن اسب بر سر ایشان بتازد، سختى و تنگ­دستى آنان را فراگیرد و هراسان شوند و دچار فتنه گردند، مجروح شوند و به خون خود غلطان در هر سرزمین دورى پراکنده شوند. به برکت وجود آنان خداوند بیمار را شفا دهد و فقیر را توان­گر کند و به برکت آنان شما یارى شوید و باران بر شما ببارد و روزى نصیبتان گردد، آنان از نظر تعداد کم هستند، ولى از جهت منزلت و اهمیّت نزد خدا، بزرگ باشند. گروه دیگر که پایین  ترین مرتبه هستند، ما را در ظاهر دوست دارند و شیوه پادشاهان را در پیش گرفته اند. زبانشان با ما است و شمشیرشان بر علیه ما است. اما گروه میانه کسانی هستند، که ما را در باطن دوست دارند، ولى در ظاهر اظهار دوستى نمى نمایند. به جان خودم سوگند! اگر ما را صادقانه در باطن دوست مى داشتند بدون این که آن را آشکارا اظهار نمایند، در شمار روزه داران روز و نمازگزاران شب بودند و اثر عبادت را در رخسارشان مى دیدى و آنان اهل مسالمت و فرمانبردارى  هستند.

آن مرد عرض کرد: من در شمار دوستداران شما در عیان و نهان هستم. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: دوستداران ما که هم در نهان ما را دوست دارند و هم در عیان ویژگی هایى دارند که به وسیله آنها شناسایى مى شوند. آن مرد عرض کرد: آن نشانه ها چیست؟ امام (علیه‌السلام) فرمود: چند نشانه است: نخست آن که یکتاپرستى را به خوبى فهمیده اند و به دانش یکتاپرستى به طور کامل دست یافته اند و پس از آن به ذات و صفات او ایمان دارند، سپس حدود ایمان و حقایق و شروط و تأویل آن را به دست آورده اند.[۳]

پی نوشت:

[۱] . کلینی الکافی، ج ۲، ص ۱۲۵،‏ ناشر، اسلامیه‏، تهران، ‏چاپ دوم، ۱۳۶۲ ش‏.‏

[۲] . کلینی الکافی، ج ۲، ص ۱۲۷،‏ ناشر، اسلامیه‏، تهران، ‏چاپ دوم، ۱۳۶۲ ش‏.‏

[۳] . حرانى، حسن بن شعبه، تحف العقول، ترجمه، حسن زاده، ص، ۵۸۹، انتشارات جامعه مدرسین، قم، ۱۴۰۴ ق.

منبع: اسلام پدیا (بخشی از مقاله مفصل)