عدالت صحابه پیامبر (ص) از دیدگاه اهل سنت

یکی از مسائل چالش برانگیز در جامعه اسلامی عدالت صحابه است. درباره عدالت صحابه دو نظریه وجود دارد. اهل سنت قائل بر این است که همه صحابه عادل هستند.اما در مذهب شیعه امامیه این اطلااق پذیرفته نیست بلکه می گوید در میان صحابه افراد منافق و فاسق و ظالم نیز وجود داشته است.

صحابه در لغت جمع صاحب به معنای ملازم است، یعنی هر کسی که ملازم کسی یا چیزی است، خواه مصاحبتش به بدن باشد که این معنای حقیقی است و در اکثر اوقات استعمال دارد، یا به همت و عنایت باشد که این هم یک نوع مصاحبت است ولو مجازاً.^[۱]

در معنای اصطلاحی از سوی علمای اهل سنت گفته شده که: هر مسلمانی که با پیامبر مصاحبت داشته، یا او را ملاقات نموده از اصحاب رسول الله است.^[۲] سعید بن مسبب می ‌گوید: صحابی پیامبر تنها کسانی هستند که حداقل یک یا دو سال با آن حضرت بوده و در یک یا دو غزوه با رسول خدا (صلّی الله علیه و سلم) شرکت کرده باشد.^[۳]

ابن حجر عسقلانی می گوید: «والأصح ما قیل فی تعریف الصحابی انه من لقی النبی (صلى الله علیه وسلم) فی حیاته مسلما و مات على اسلامه»  یعنی صحیح ترین اقوال این است که صحابه شامل همه کسانی  می شود که پیامبر را ولو به مدت یک لحظه ملاقات کرده باشد و به ظاهر در حال اسلام از دنیا رفته باشد.[۴]

یکی از باورهای دینی اهل سنت عدالت صحابه است.  به این معنا که همه کسانی که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) را دیده و در حال اسلام از دنیا رفته است، عادل هستند.

اهل سنت آیات از قرآن کریم را بر عدالت صحابه اقامه می کنند. آنان می گویند صحابه پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) همانند سایر مسلمانان نیستند، بلکه دارای مقامی مقدس در نزد خداوند می باشند و کسی حق ندارد با استناد به روایاتی این امتیاز را بپوشاند و حتی اگر روایتی پیدا شود که در آن بر برخی از صحابه طعن و عیبی وارد کرده باشد، بایستی آن روایت را دور انداخت و دلیل شان بر این مطلب آیاتی از قرآن کریم در وصف امت اسلامی است مانند: «کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ ؛ شما بهترین امتی هستید که برای مردم به وجود آورده شدید»^[۵]

اهل سنت این گونه آیات را دلیل بر عدالت صحابه، ممتاز بودن و اهل بهشت بودن آنان می دانند^[۶] و بر همین اساس حاضر نیستند بپذیرند که عده ای از صحابه عادل نبودند و از مسیر اسلام منحرف شده اند. چرا که به هیچ وجه ثابت نشده است که برخی از صحابه از روی علم و آگاهی به سوی فسق رفته باشند بنا بر این آیات قرآن آن ها را ستوده است و این همان عادل بودن همه صحابه می باشد.^[۷]

سوالات ما

۱. با توجه به اینکه هیچ آیه ای در قرآن بر عدالت صحابه دلالت ندارد چرا باید خوب و بد اصحاب را یک کاسه کرده و همه را خوب بدانیم؟ آیا این حکم ظلمی در حق خوبان صحابه نیست؟

۲. آیا نسبت دادن صحابه به افرادی که شایستگی صحابه بودن را ندارند و شأن پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) بالاتر از آن است که چنین افراد را به عنوان رفیق، دوست و یار خود بپذیرند، توهین به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) به شمار نمی آید؟ مثلا اگر کسی یک انسان شراب خوار را رفیق یک انسان با شخصیت و متقی معرفی کند چه حالتی برای او عارض خواهد شد؟

۳. در قرآن کریم به صراحت به وجود منافق در میان صحابه تأکید شده است و این معیار را به مسلمانان داده است که صحابه به خاطر صحابه بودنش مصئون از گناه و نفاق نیست. خداوند می فرماید: «وَ مِمَّنْ حَوْلَکُمْ مِنَ الْأَعْرابِ مُنافِقُونَ وَ مِنْ أَهْلِ الْمَدینَهِ مَرَدُوا عَلَى النِّفاقِ لا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَیْنِ ثُمَّ یُرَدُّونَ إِلى‏ عَذابٍ عَظیمٍ»[۸] ؛ از (میان) اعراب بادیه‏ نشین که اطراف شما هستند، جمعى منافقند و از اهل مدینه (نیز)، گروهى سخت به نفاق پاى بندند. تو آن ها را نمى ‏شناسى، ولى ما آن ها را مى شناسیم. به زودى آن ها را دو بار مجازات مى‏ کنیم (: مجازاتى با رسوایى در دنیا، و مجازاتى به هنگام مرگ) سپس بسوى مجازات بزرگى (در قیامت) فرستاده مى‏ شوند. اعتقاد به عدالت صحابه چگونه با این آیه شریفه قابل جمع است؟

۴. چگونه عدالت صحابه را باور کنیم در حالی که بسیاری از صحابه پیغمبر اکرم (صلى الله علیه و آله) را به هنگام نماز جمعه رها کردند و براى خرید از قافله تازه وارد به بازار شتافتند این دسته از طرف خداوند شدیدا مورد ملامت قرار می ­گیرد: «وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَهً أَوْ لَهْوًا انفَضُّوا إِلَیْهَا وَتَرَکُوکَ قَائِمًا قُلْ مَا عِندَ اللَّهِ خَیْرٌ مِّنَ اللَّهْوِ وَمِنَ التِّجَارَهِ وَاللَّهُ خَیْرُ الرَّازِقِینَ؛ هنگامى که آنها تجارت یا سرگرمى و لهوى را ببینند پراکنده مى ‏شوند و به سوى آن مى‏ روند، و تو را ایستاده (در حالى که خطبه نماز جمعه مى ‏خوانى) به حال خود رها مى ‏کنند »^[۹]

فخر رازی در تفسیر این آیه می­ گوید همه رفتند، جز دوازده نفر، پیامبر اسلام فرمود اگر این دوازده نفر نمی­ ماند خداوند بر آن ها از آسمان سنگ نازل می ­کرد: «فقال علیه السلام: لولا هؤلاء لسومت لهم الحجاره».^[۱۰]

نویسنده: حر

پی نوشت ها

[۱] . راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص ۲۷۵، ‌المکتبه المرتضویه.

[۲] . ابن حجر عسقلانی شهاب الدین، فتح الباری شرح صحیح بخاری، ج ۷، ص ۳، بیروت، دارالمعرفه للطباعه والنشر، چ ۲.

[۳] . همان.

[۴] . ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج ۱، ص ۸، بیروت، دارالکتب العلمیه، چ ۱، ۱۴۱۵ ق.

[۵]. سوره آل عمران ، آیه ۱۱۰.

[۶]. رک: خطیب بغدادی، الکفایه فی علم الروایه، ص ۶۴  بی جا، دار الکتب العربی، چ ۱،  ۱۴۰۵ق.

[۷]. غزالی، محمد، المستصفی فی علم الاصول، ص ۱۳۰، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.

[۸] . سوره توبه، آیه ۱۰۱.

[۹] . سوره جمعه، آیه ۱۱.

[۱۰]. مفاتیح الغیب، فخر رازی، بیروت، دار احیاء التراث العربى، ۱۴۲۰ ق، ج ۳۰، ص ۵۴۴.