معیارها و صفات الگوی یک زن مسلمان

الگو چیست:

 در علوم تربیتی و اجتماعی و بالاخره فرهنگ انسانی برای ارائه شخص کامل یا یک رفتار متکامل و… از واژه ها و عناوین اسوه، الگو، قُدوه، سرمشق، نمونه، مدل، ملاک، مثال و مصداق اعلی استفاده می شود. در قرآن کریم برای نشان دادن شخص کامل پیامبر (صلی الله علیه و آله)  و ضرورت امت اسلامی در مورد آن حضرت واژه اسوه به کار گرفته شده و خداوند به مسلمانان می فرماید: (واقعاً‌چنین است که رسول خدا برای شما الگو و مقتدای بسیار نیکویی است)(۱) اما آنجا که به رفتار متکامل و شیوه رفتاری ممتازی عنایت بیشتری هست قرآن کریم در مورد رفتار توحیدی و مقاوتمند ابراهیم خلیل (علیه‌السلام) و یاران مجاهد و فداکار، او را مورد توصیه اکید قرار می دهد و با بیان «لقد کان لکم فیهم اسوه حسنه»(۲) با واژه اسوه، نمونه رفتاری ممتازی را مطرح می کند. فرهنگ های لغت واژه الگو را به معنی نمونه، طرح روبروی شکل چیزی که خیاط از مقوّا، کاغذ و پارچه نازک که از روی آن چیزی را می برد و می سازند گرفته اند، اما در علوم انسانی الگو به دو معنای طرح و برنامه آماده برای عمل، نمونه عینی یک طرح یک اندیشه یا مکتب به کار می رود در صورتی که همانطور که ملاحظه کردیم در قرآن کریم و در علوم انسانی از عنوان اسوه استفاده شده و امام علی (علیه‌السلام) هم در چند جای نهج البلاغه که رسول خدا را اسوه حسنه می شمارد، در نامه اعتراض آمیزی هم به عثمان بن حنیف استاندار خویش در بصره می نویسد: أو اکونَ اسوه لهم جُثَوَبه العیش یعنی «آیا من نباید در تحمل سختی های زندگی مردم برای آنان الگو و سرمشق نمونه ای باشم.»(۳) به هر حال الگو و اسوه و امثال این گونه عناوین واژه هایی هستند که خصلتهای ممتاز فکری، اخلاقی و فرهنگی را در خود جای داده و از سوی دیگر، رفتارهای متکامل انسانی را ارائه می دهند و اقتدا، پیروی، متابعت، دنباله روی و سرمشق پذیری را برای افراد جامعه لازم می شمارند، اما چرا برخی از اشخاص و همچنین برخی رفتارها و جریانها اسوه و الگو شده و لایق اقتدا و پیروی گردیده اند در یک جمله باید گفت چون ارزش دارند، «قیمه کل امریءٍ ما یحسنه».(۴)

قیمت و ارزش هر انسانی براساس چیزی است که آن را خوب می داند و بدان خوب عمل می کند اکنون با این تعاریف و سخنان به سراغ فاطمه زهرا (سلام‌الله علیها) بزرگ بانو و سالار زنان عالم برویم و تا سرحد ممکن و حوصله بحث الگو بودن آن حضرت را به طور خلاصه در محورهای الگوی فکری و فرهنگی و اخلاقی و رفتاری و عملی و کرداری مورد بررسی قرار می دهیم.(۵)

۱. تهجد و عبادت: در مورد عبادت حضرت همین بس که خداوند در حدیث قدسی می فرماید: «ای ملائکه من به فاطمه بنگرید که چگونه در مقابل من ایستاده و از ترس من اعضای بدنش می لرزد و من قلبش را به عبادت خودم مشغول کرده ام، شاهد باشید که من دوستان و شیعیان او را از آتش جهنم ایمن کردم.(۶)

۲. ترس از روز قیامت: حضرت زهرا به شدت از روز قیامت و سختی آن نگران بود و از پدر بزرگوارش درباره چگونگی زنده شدن و احوال روز قیامت سؤالات بسیاری می کرد، وقتی آیه ۴۴ از سوره حجر بر پیامبر نازل شد، حضرت به شدت گریست و یارانش نیز بر اثر گریه آن حضرت گریستند و کسی هم علت گریه پیامبر را نمی دانست. و یاران چون می دانستند که پیامبر با دیدن فاطمه شاد می شود، به خانه فاطمه رفته و او را باخبر کردند، فاطمه با شنیدن این خبر برآشفت هنگامی که فاطمه بر پیامبر وارد شدند فرمودند: پدر جان چه چیزی شما رانگران کرده؟ پیامبر آنچه را که جبرئیل بر او نازل کرده بود بر او تلاوت کرد، فاطمه از شدت ترس و وحشت با صورت به زمین افتاد در حالی که می فرمود وای پس وای پس وای بر کسی که وارد دوزخ شود.

۳. انس با قرآن: توجه ویژه حضرت زهرا (سلام‌الله علیها) به قرآن کریم در طول زندگی خود درس دیگری را به شیفتگان این کتاب آسمانی می دهد گاهی اوقات که امام علی (علیه‌السلام) از مسجد به منزل می آمد ملاحظه می کرد همان آیاتی که لحظاتی قبل بر پیامبر نازل شده بر زبان فاطمه جاری است با کمال تعجب می پرسید این آیات از چه راهی به شما رسیده؟ فاطمه می فرمودند فرزندت حسن (علیه‌السلام) آنان را برایم تلاوت کرده در روایت آمده فاطمه (سلام‌الله علیها) فرمودند از دنیای شما سه چیز را دوست دارم؛ تلاوت قرآن کریم، نگاه به چهره پیامبر و انفاق در راه خدا.(۷)

۴. دعا برای دیگران: چگونه سخن گفتن با خدا و چگونه دعا کردن را باید از فاطمه آموخت، او همیشه دعا می کرد و همه چیز را از خدا می خواست اما نه برای خود، فاطمه ـ سلام الله علیها ـ حتی در دعا کردن ایثار می کرد و همه را بر خود مقدم می کرد. امام حسن (علیه‌السلام) فرمودند: مادرم در شب جمعه پیوسته در حال رکوع و سجود بود تا وقتی که صبح می شد، شنیدم مؤمنین و مؤمنات را نام می برد اما ندیدم حتی یکبار برای خودش دعا کند، از روی تعجب گفتم چرا برای خودت دعا نمی کنی در جواب فرمودند: فرزندم اول همسایه را باید درنظر گرفت.

۵. احترام به پدر: هنگامی که آیه «لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَینَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاً» بر پیامبر نازل شد، فاطمه (سلام‌الله علیها) پدر را با رسول الله خطاب می کرد. امام حسین (علیه‌السلام) از مادرش نقل می کند که فرمود از آن روزی که این آیه نازل شد هیبت آن حضرت مانع شد که او را پدر خطاب کنم، چون پیامبر این برنامه را شنید فرمود دخترم این آیه درباره تو و اهل بیت تو نازل نگشته است؛ زیرا تو از من هستی و من از تو می باشم، بلکه این آیه درباره اهل جفا و متکبران نازل گشته که احترام مرا نگه نمی دارند، دخترم تو مرا پدر خطاب کن، این برای آرامش قلب من بهتر است.(۸)

۶. پاسخ به پرسشهای مذهبی: حضرت فاطمه ـ به عنوان یک مبلغه دین از توان بالایی برخوردار بود، از نظر علم جز با امام معصوم هرگز قابل مقایسه نیست و از نظر اخلاق و برخورد باید وی را با پدرش مقایسه کرد، آن حضرت روش برخورد با مردم و به خصوص کسانی که در حوزه دین ابهاماتی داشتند را از پدرش یاد گرفته بود.(۹)

۷. التزام به تعهدهای اخلاقی: گویند وقتی که قرار شد پیامبر یک اسیر زن را به فاطمه هدیه کند تا در کارهای خانه او را کمک کند، رسول خدا یکی از اسرای ساحل بحر را به خانه دخترش فرستاد و سفارش فرمود تا با او مدارا شود. هنگامی که فاطمه این سفارش را از پدر شنید به پدر گفت ای دوست خدا کارها یک روز برای من و یک روز برای او و در مرحله عمل نیز چنین بود.(۱۰)

۸. خدمت بی منت به خانواده و همسر: خدمت بی منت در طول نه سال که فاطمه ـ سلام الله علیها ـ در خانه علی (علیه‌السلام) بود با داشتن چهار فرزند جز در سالهایی که خادمه ای برای آن حضرت معین شد، تمام کارهای خانه را خودش انجام می داد. فاطمه (سلام الله علیها) علاوه بر بچه داری خود از چاه آب می کشید و جو آسیاب می کرد، اما اظهار خستگی نکرده و هرگز به خاطر چنین کارهایی بر شوهرش منت نگذاشت و از زیر بار مسئولیت شانه خالی نکرد.

۹. فاطمه معدن حجب و حیاست: فاطمه نه فقط در مسائل دنیوی از حریم حیا پاسداری می کرد بلکه حتی پس از مرگ خود حاضر نبود بدن پیچیده به کفنش در مقابل دیدگان نامحرم قرار گیرد و یا در آخرت همانند دیگر انسانها با بدن برهنه وارد صحنه قیامت شود و تا این دو امر برایش تضمین نشد مرگ برایش گوارا نبود.

۱۱. رفتار با همسر:

الف. تعاون بر تقوا .

ب. درک وضعیت مالی همسر.

ج. دوری از شرمنده کردن همسر.

تعاون بر تقوا و نیکی یکی از ارکان زندگی مشترک علی (علیه‌السلام) و فاطمه (سلام‌الله علیها) بود و شاید یکی از بهترین و شکوهمندترین نشانه های آن این است که زهرا (سلام‌الله علیها) در طول زندگی پرفراز و نشیب خود با علی (علیه‌السلام) هیچ گاه از وی تقاضایی ننمود که اجابت آن برای علی (علیه‌السلام) مشکل باشد لباس زینت اثاث خانه، مسکن، و امثال آن خواسته هایی است که معمولاً هر زنی به خود اجازه می دهد که از همسر خویش درخواست نماید، اما زهرا (سلام‌الله علیها) هرگز همسرش را برای تهیه این نوع خواسته ها به زحمت نیانداخت.(۱۱)

د. محبت به همسر، رازداری، ادب و احترام زن به همسر خود اقتضا می کند که نه تنها از طرح و بزرگ جلوه دادن کمبودهای خانه خودداری کند بلکه در حد امکان کاستی ها را نادیده گرفته آنها را کوچک شمارد؛ زیرا هنگامی که اظهار ناراحتی می کند نتیجه ای جز رنجش شوهر ندارد.

هـ . ایثار: ایثار و محبّت حکم می کند که زن خود به ترتیبی که می داند آن کمبودها را جبران کرده و زحمت مضاعف را بر همسر خود تحمیل نکند.

ی. فداکاری: در زندگی خانوادگی زهرا (سلام الله علیها) شاهد نمونه های برجسته ای از فداکاری او هستیم. صبح یک روز علی (علیه‌السلام) از همسرش طلب غذا کرد، زهرا (سلام‌الله علیها) فرمود خود دو روز است که چیزی نخورده ام و هرچه در خانه بود برای شما و فرزندان آوردم، علی (علیه‌السلام) فرمود چرا مرا از این امر آگاه نساختی تا برای تهیه غذا اندیشه ای کنم. زهرا (سلام‌الله علیها) پاسخ داد از خدای خود شرم کردم که چیزی از تو بخواهم که انجام آن برایت دشوار باشد.(۱۲)

ک. درک مشکلات بیرونی همسر.

ل. تبدیل محیط خانه به فضائی آرام بخش.

هر مردی برای حل مشکلات گوناگون خارج از منزل به یک روحیه قوی و زنده نیازمند است او سعی می کند که از همه لحظاتی که در بستر آرام بخش خانه اش هست برای تقلیل کاستیها و زدودن نگرانیها استفاده کند. مردی که از نعمت چنین خانه و خانواده ای برخوردار است در مسیر زندگی و انجام وظایف سیاسی اجتماعی خود فردی پیروز و موفق خواهد بود.

م. پشتوانه ای قوی برای همسر: فاطمه (سلام‌الله علیها) در تمام مبارزات همسرش اعم از مبارزات سیاسی و جنگهای نظامی مایه امید و دلگرمی او بود. در غیاب شوهر، خانه و فرزندان او را به خوبی اداره می کرد با اشتیاق به بازگشت شوهر از جنگ می نشست و تمام سعی و کوشش خود را در راه آسایش او به کار می برد به طوری که وقتی علی (علیه‌السلام) بر می گشت و ساعاتی را در میان خانواده می گذراند تمام خستگیها از تن او می رفت.(۱۳)

۱۱. رفتار مناسب با فرزندان:

الف. الگوی پرورش.

ب. محبت به فرزندان و نقش آن در تربیت فرزند.

ج. توجه به نیازهای کودک.

د. همبازی شدن با فرزندان

ه . تشویق فرزندان به عبادت.

و. رعایت عدالت درباره کودکان.

ز. ارج نهادن به شخصیت فرزندان.

ح. اهمیت دادن به نیازهای طبیعی آنان.

۱۲. حاضر شدن در اجتماع و دفاع از دین

۱۳. حمایت از ولایت باید این نکته را متذکر شد که به دلیل اطاله کلام اگر بخواهیم برای هر کدام از موارد بالا مثالی بیاوریم و توضیح دهیم باید برای این مطالب کتابها نوشت که از حوصله بحث خارج می باشد برای همین منظور برای کسب اطلاعات بیشتر شما را به مطالعه کتابهای زیر توصیه می کنیم.

پی نوشت:

1. سوره احزاب، آیه ۲۱.
2. سوره ممتحنه، آیه ۴ و ۶.
3. نهج البلاغه فیض، خطبه ۱۵۸، ص ۵۰۷ و ۵۰۹.
4. همان، حکمت ۸۷، ص ۱۱۲۲.
5. فاطمه الگوی زن مسلمان، احمد صادق اردستانی، ناشر امام عصر، چاپ اول، ۲۱ و ۲۲ و ۳۰.
6. بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۷۲.
7. فاطمه الگوی حیات زیبا، محمدجواد مروجی، انتشارات دفتر تبلیغات، ص ۶۳ و ۶۴ و ۶۵ و ۶۷ و ۶۹.
8. همان.
9. همان.
10. همان.
11. جلوه های رفتاری زهرا(س)، عذرا انصاری.
12. جلوه های رفتاری زهرا(س)، عذرا انصاری، ناشر دفتر تبلیغات اسلامی، ص ۲۱.
13. همان، ص ۲۶.

منبع: نرم افزار پاسخ مرکز مطالعات حوزه