فرزندان امام کاظم علیه السلام‏

فرزندان امام کاظم (علیه السلام) سی و هشت نفر بوده اند، از آن جمله حضرت على بن موسى الرضا (علیه السلام)، ابراهیم، عباس، قاسم که مادران آنها همه کنیز بوده اند. امام موسى بن جعفر (علیه السلام) در سال ۱۲۸ هجرى در هفتم ماه صفر در منطقه ابوا متولد گردید و سال ۱۸۳ پنج روز به آخر رجب در زندان سندى بن شاهک در بغداد از دنیا رفت.

بعضى گفته ‏اند: پنجم رجب سال ۱۸۳ از دنیا رفت و در آن موقع ۵۵ سال داشت، مادرش کنیزى فرزند دار بنام حمیده بربریه بود او را حمیده پاک نهاد می گفتند. مدت امامت آن جناب ۳۵ سال بود که در بیست سالگى بامامت رسید.

در زمان امامت موسى بن جعفر (علیه السلام) منصور دوانیقى حکومت می کرد پس از او پسرش مهدى ده سال زمامدار بود، بعد از مهدى پسر او هادى بنام موسى بن محمد یک سال و یکماه حکومت داشت.

بعد از آن، خلافت، در اختیار هارون پسر محمّد که مشهور به رشید بود قرار گرفت. پانزده سال پس از حکومت هارون موسى بن جعفر (علیه السلام) به وسیله سم در زندان سندى بن شاهک از دنیا رفت. در مدینه السلام (بغداد) در قبرستان معروف به قبرستان قریش دفن شد.

تعداد فرزندان امام کاظم (ع) از نگاه شیخ مفید

ارشاد شیخ مفید: حضرت موسى بن جعفر (علیه السلام) داراى سى و هشت فرزند پسر و دختر بود از آن جمله حضرت على بن موسى الرضا (علیه السلام) است و ابراهیم و عباس و قاسم که فرزندان چند کنیز بودند و اسماعیل و جعفر و هارون و حسن فرزند کنیزى دیگر و احمد و محمود و حمزه نیز فرزند کنیزى و عبد اللَّه و اسحاق و عبید اللَّه و زید و حسین و فضل و سلیمان فرزند چند کنیز دیگر.

دختران امام کاظم (علیه السلام)

فاطمه کبرى[۱] و فاطمه صغرى و رقیه و حکیمه و ام ابیها و رقیه صغرى کلثم و ام جعفر و لبانه و زینب و خدیجه و علیه و آمنه و حسنه و بریهه و عایشه و ام سلمه و میمونه و ام کلثوم دختران امام (علیه السلام) هستند.

احمد پسر امام کاظم (علیه السلام)

ارشاد مفید: محمد بن یحیى از جد خود نقل کرد که گفت از اسماعیل بن موسى شنیدم میگفت که: پدرم با فرزندان خود به یکى از ملک‏ هاى خود در اطراف مدینه رفت، نام آن ملک را نیز برد وى پدر حسین اسم آن را فراموش کرد. گفت: ما همه در آنجا بودیم با احمد پسر امام کاظم بیست خدمتکار از خدمتکاران و غلامان پدرم بودند که اگر او حرکت مى‏ کرد آن‏ ها نیز بپا می خاستند اگر او مى‏ نشست آن ها نیز مى ‏نشستند، پدرم بعد از آن پی وسته احمد را رعایت می کرد و از نظر دور نمی داشت هنوز از آن جا حرکت نکرده بودیم که احمد در میان ما شخصیتى بزرگ یافت محمد بن موسى بن جعفر مردى صاحب فضل و صالح بود.

محمد فرزند امام کاظم (علیه السلام)

ارشاد مفید: ابو محمد حسن بن محمد بن یحیى از جد خود نقل کرد که گفت کنیز رقیه دختر موسى بن جعفر بنام هاشمیه برایم نقل کرد که محمد بن موسى پی وسته با وضو و نماز بود تمام شب را وضو داشت و نماز می خواند صداى ریختن آب را از او می شنیدیم‏

به نماز می ایستاد، باز ساعتى به خواب می رفت دو مرتبه صداى آب ریختن و وضو گرفتن مى ‏آمد باز نماز می خواند دو مرتبه کمتر از ساعتى می خوابید باز حرکت می کرد وضو می گرفت و نماز می خواند همین طور تا صبح هر وقت من او را می دیدم بیاد این آیه مى‏ افتادم، کانُوا قَلِیلًا مِنَ اللَّیْلِ ما یَهْجَعُونَ »[۲]

ابراهیم فرزند امام کاظم (علیه السلام)

ابراهیم بن موسى مردى سخاوتمند و کریم بود که فرمانرواى یمن گردید در زمان مامون از طرف محمد بن زید بن على بن حسین بن على بن ابى طالب همان کسى که با او در کوفه ابو السرایا بیعت کرد به آن جانب رهسپار شد یمن را فتح کرد و مدتى در آن جا حکومت می کرد تا پایان کار ابو السرایا که از براى او از مامون امان گرفت. هر یک از فرزندان حضرت موسى بن جعفر داراى فضل و منقبتى بوده‏ اند که مشهور است ولى حضرت رضا چنانچه ذکر کردیم بر همه در فضل و مقام مقدم بود.

دیدگاه ابن شهر آشوب در باره فرزندان امام کاظم (ع)

به گفته ابن شهر آشوب، اولاد حضرت موسى بن جعفر (علیه السلام) فقط سى نفر بودند بعضى سى و هفت نفر گفته‏ اند، پسرانش هجده نفر بنام هاى على بن موسى الرضا (علیه السلام) امام هشتم، ابراهیم، عباس، قاسم، عبد اللّه، اسحاق، عبید اللّه، زید، حسن و فضل که از چند کنیز بودند اسماعیل، جعفر، هارون حسن از یک کنیز احمد محمّد و حمزه از کنیزى دیگر یحیى و عقیل و عبد الرحمن.

کسانى از خود نسلى باقى گذاردند سیزده نفرند که عبارتند از: حضرت رضا و ابراهیم و عباس، اسماعیل، محمد، عبد اللّه، حسن، جعفر، اسحاق، حمزه.

دخترانش نوزده نفرند بنام هاى خدیجه، ام فروه، ام ابی ها، علیه و فاطمه کبرى فاطمه صغرى بریهه، کلثم، ام کلثوم، زینب، ام القاسم، حکیمه، رقیه صغرى و ام وحیه و ام سلمه و ام جعفر و لبانه، اسماء، امامه و میمونه از چند کنیز.

در کشف الغمه چنین آمده است:  تعداد پسران را بیست نفر و دختران را هجده نفر که از نام بردن آنها بواسطه اختصار صرف نظر شد.

کافى: سلیمان جوهرى گفت: حضرت موسى بن جعفر (علیه السلام) به فرزندش قاسم گفت پسرم حرکت کن کنار بالین برادرت و الصافات را بخوان تا آخرش. شروع کرد به خواندن همین که رسید به أَ هُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمْ مَنْ خَلَقْنا پسرک از دنیا رفت پس از آنکه بدنش آماده گردید و او را خارج کردند یعقوب بن جعفر گفت بموسى بن جعفر وقتى کسى بحالت احتضار در مى‏ آمد بالاى سرش یس وَ الْقُرْآنِ الْحَکِیمِ می خواندند شما می فرمائید: «وَ الصَّافَّاتِ» بخوانند فرمود: پسرکم این سوره در کنار بالین کسى که گرفتار مرگ است خوانده نمی شود مگر اینکه فورى راحت مى‏ شود و از دنیا می رود.

کافى: یونس بن یعقوب گفت: پس از بازگشت حضرت موسى بن جعفر از بغداد وقتى بمدینه رسید دخترى داشت که در فید (نزدیکى مدینه) از دنیا رفت او را دفن کرد، دستور داد بیکى از غلامان که قبر او را گچ کند و روى لوحى اسم آن دختر را بنویسند و در قبر گذارند.

تعداد فرزندان امام کاظم (ع) از نگاه عمده الطالب

عمده الطالب: حضرت موسى بن جعفر داراى شصت فرزند بود سى و هفت دختر و بیست و سه پسر، پنج نفر آن ها بدون اختلاف از دنیا رفتند و فرزندى نداشتند بنام عبد الرحمن عقیل قاسم و یحیى و داود و سه نفر آن ها داراى دختر شدند و فرزند پسر نداشتند: سلیمان و فضل و احمد.

پنج نفر در بازماندگان آن ها اختلاف است حسین، ابراهیم اکبر، هارون زید، حسن و ده نفر بدون اختلاف داراى فرزند بودند: على، ابراهیم اصغر، عباس اسماعیل، محمد، اسحاق، حمزه، عبد اللّه و عبید اللّه و جعفر این چنین ذکر کرده استاد ما ابو نصر بخارى.

نقیب تاج الدین: حضرت موسى بن جعفر از سیزده پسر داراى نسل بود که چهار نفر فرزند زیاد داشتند: حضرت رضا، ابراهیم مرتضى، محمد عابد، جعفر چهار نفر متوسط: زید النار، عبد اللَّه، عبید اللَّه، و حمزه و پنج نفر فرزند زیادى نداشتند عباس، هارون، اسحاق، اسماعیل و حسن. حسین نیز فرزند موسى بن جعفر داراى فرزند شد که بعد منقرض شدند بنا بقول ابى حسن عمرى.

فاطمه معصومه (س) دختر امام کاظم (ع)

در تاریخ قم آمده است که حسن بن محمد قمى از بزرگان قم نقل نموده است که وقتى مامون حضرت رضا (علیه السلام) را در سال دویست هجری به مرو  براى ولایت عهدی خواست، در سال دویست و یک فاطمه معصومه (علیها السلام) خواهر امام رضا به قصد دیدار برادر از مدینه خارج شد و به طرف مرو حرکت نمود، همین که به ساوه رسید،  مریض شد و همراهان خویش پرسید  بین ساوه و قم چقدر راه است؟ گفتند: ده فرسخ، فرمود:

مرا بهقم ببرید، ایشان را به قم بردند و در منزل موسى بن خزرج بن سعد اشعرى وارد شد، بنا به روایات صحیح  وقتى خبر  آمدن حضرت فاطمه معصومه به قم رسید، بزرگان قم به استقبال او رفتند پیشاپیش آن ها موسى بن خزرج بود وقتى خدمت بى‏ بى فاطمه معصومه (علیها السلام) رسید مهار ناقه‏ اش را گرفته به منزل خود برد،  حضرت فاطمه در خانه او هفده روز بود آنگاه از دنیا رفت.

موسى دستور داد او را غسل داده کفن کردند و نماز بر او خوانده و در زمینى که متعلق به موسى بود دفن کردند و اکنون مزار مقدس اوست، بر فراز قبرش سقفى از بوریا ساختند تا بالاخره زینب که دختر حضرت جواد (علیه السلام) بود بر فراز قبر او قبه ‏اى ساخت.

حسن بن محمد قمى گفت: به من خبر داد حسین بن على بن حسین بن موسى بن بابویه از محمد بن حسن بن احمد بن ولید که وقتى فاطمه (علیها السلام) از دنیا رفت، او را غسل داده کفن کردند بدن آن بى‏ بى را بقبرستان بابلان بردند و او را در سردابى گذاشتند که برایش حفر شده بود. قبیله سعد اختلاف کردند از اینکه چه کسى او را داخل سرداب گذارد.

سپس همه قبول کردند که خادم پیرمردى از این قبیله بنام قادر مباشر این کار شود همین که از پى او فرستادند دیدند دو سوار از طرف بیابان مى‏ آیند هر دو نقاب دارند نزدیک جنازه که رسیدند نماز خواندند بر او و وارد سرداب شدند و جنازه را در سرداب گذاشته دفن کردند بعد از سرداب خارج شده بدون اینکه با کسى صحبت کنند سوار شده رفتند هیچ کس نفهمید آن ها که بودند.

می گویند: محرابى که حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) در آنجا نماز می خواند در خانه موسى هنوز موجود است که مردم آنجا را زیارت می کنند.[۳]

جمع بندی

امام  موسی کاظم (علیه السلام) هفتمین امام شیعیان است، در باره تعداد فرزندان ایشان در میان محققین اختلاف وجود دارد. هر کدام تعدادی را ثبت نموده اند ولی به نظر می رسد که دیدگاه شیخ مفید در ارشاد از همه به واقع نزدیک تر باشد وی تعداد فرزندان امام کاظم (علیه السلام ) را ( دختر و پسر) سی و هشت نفر گفته است.

پی نوشت ها

[۱] . فاطمه کبرى همان حضرت معصومه است که در قم دفن شده که در فضیلت زیارت او حدیث رسیده.

[۲] . سوره ذاریات آیه ۱۷.

[۳] . زندگانى حضرت امام موسى کاظم(ع)، ترجمه بحار الأنوار ،ص:۲۶۱

منبع: زندگانى حضرت امام موسى کاظم (علیه السلام)؛ نویسنده: علامه مجلسى؛ مترجم موسى خسروى‏، اسلامیه، تهران‏