روز عرفه روز نیایش با خداوند تبارک و تعالی

«عَرَفَه» واژه ای عربی است که  به معنای فهم و شناختن چیزی همراه با تفکر و تدبر در آثار آن استفاده می شود.[۱] «روز عرفه» که مطابق با ۹ ذی الحجه و یک روز پیش از عید قربان مهمترین عید مسلمانان است.

برخی هم گفته است: «عرفه (بر وزن صدقه) روز نهم ماه ذى الحجه است. و عرفات (به زیادتى الف و تاء) جاى ایستادن حاج است در آن روز بر دوازده میل از مکه. و جهت تسمیه عرفات این است که: بین آدم و حواء در آنجا معارفه حاصل شد. و یا چون جبرئیل در آن وقت که مناسک حج را به ابراهیم‏^[۲] تعلیم داد، چنین گفت: آیا دانستى؟

او در جواب گفت: دانستم. و یا به واسطه آن که مقدس و معظم است «کأنها عرفت؛ أى طیبت». و عرفات اسم است به صورت لفظ جمع،»[۳]

فضیلت روز عرفه

روز عرفه در منابع دینی از روزهای بسیار بافضیلت در اسلام و در میان مسلمانان است. روایات بسیاری آن‌را به عنوان روزی ویژه برای بخشایش گناهان و استجابت دعا معرفی کرده اند. در منابع روایی اعمالی برای آن برشمرده اند که بافضیلت ترین آنها دعا و استغفار است.

زیارت امام حسین (علیه السلام) و خواندن دعای عرفه نیز در این روز بسیار سفارش شده است. بنا بر فقه شیعه، حج گزاران باید از ظهر تا غروب شرعی این روز را در عرفات وقوف کنند. خواندن صد رکعت نماز براى کسى که در عرفات است با سوره های حمد و توحید و ختم آن با آیه الکرسی، مستحب است.[۴]

رسول خدا (ص) در باره عرفه فرمود: «أعظَمُ أهلِ عَرَفاتٍ جُرماً مِنِ انصَرَفَ و هُوَ یَظُنُّ أنَّهُ لَن یُغفَرَ لَهُ»؛ گناهکارترین فرد در عرفات کسی است که از آن‏جا باز گردد در حالی که گمان می‏ برد آمرزیده نخواهد شد.[۵]

در میان کسانی که به عرفات رفته اند، بزرگترین گناه را کسی مرتکب شده است که از عرفات برود و گمان کند که خداوند او را نبخشیده است.

عرفه، روز اصلاح نفس، جبران گذشته و درمان بیماری ها است. توقف و درنگ در صحرایی بدون هیچ رنگ و امتیازی، آدمی را به یاد صحرای محشر می اندازد و روز قیامت را به یاد می آورد؛ روزی که همه با لباس یک دست و یک رنگ، سر از قبر درمی آورند و گریان و نالان، منتظر رحمت و بخشش خداوند هستند. در آنجا، موقعیت و قوم و نژاد، امتیاز به شمار نمی آید. در واقع، صحرای عرفات، قیامت صغراست.

همچنین فرمود: «ما مِن یَومٍ أکثَرَ أن یُعتِقَ اللَّهُ فِیهِ عَبدَاً مِنَ النّارِ مِن یَومِ عَرَفَهَ؛ خداوند در هیچ روزی به اندازه روز عرفه ، بندگان را از آتش دوزخ نمی ‏رهاند.[۶]

امام علی ‏(علیه السلام): «مِنَ الذُّنوبِ ذُنوبٌ لاتُغفَرُ إلّا بِعَرَفَاتٍ؛ برخی از گناهان جز در عرفات بخشوده نمی ‏شوند.[۷]

امام سجاد (علیه السلام) در روایتی فرمود: «إِنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ عَرَفَهَ قَالَ اللَّهُ لِمَلَائِکَهِ سَمَاءِ الدُّنْیَا انْظُرُوا إِلَى عِبَادِی أَتَوْنِی شُعْثاً غُبْراً إِنَّ حَقّاً عَلَیَّ أَنْ أُجِیبَهُمْ أُشْهِدُکُمْ أَنِّی قَدْ شَفَعْتُ مُحْسِنَهُمْ فِی مُسِیئِهِمْ وَ قَدْ تَقَبَّلْتُ مِنْ مُحْسِنِهِمْ فَلْیُفِیضُوا مَغْفُوراً لَهُمْ ثُمَّ یَأْمُرُ مَلَکَیْنِ بِالْمَأْزِمَیْنِ هَذَا مِنْ هَذَا الْجَانِبِ وَ هَذَا مِنْ هَذَا الْجَانِبِ یَقُولَانِ اللَّهُمَّ سَلِّمْ فَمَا یَکَادُ یَرَى صَرِیعاً وَ لَا کَسِیرا.»[۸]

زمانی که شامگاه عرفه فرا می رسد، خداوند گروهى از فرشتگان خود را به آسمان زمین فرو می فرستد و به آنان ‌می فرماید: به این بندگان من بنگرید که خاک آلوده و ژولیده پیش من آمده ‏اند. پیامبرى به سوى ایشان فرستادم که او را تصدیق کردند، سپس قصد خانه من کردند و دعا کردند و مرا فرا خواندند و نیاز خواستند.

گواه باشید که سزاوار است امروز پاسخ ایشان را بدهم.  همانا نیکوکاران آنان را شفیع بدکارانشان قرار دادم، و از نیکوکاران شفاعت ایشان را پذیرفتم و از عرفات کوچ مى‏‌کنند در حالى که خطاهاى ایشان آمرزیده است. سپس به دو ملک فرمان می دهد بر دو سوى گردنه بایستند، هر یک از ایشان یک طرف ‌می ایستد و می گویند: پروردگارا! به سلامت دار و به این جهت است که هیچ به زمین افتاده و دست‏ و پا شکسته اى نمی ‏بینى‏.

امام صادق‏ (علیه السلام): «تَخَیَّر لِنَفسِکَ مِنَ الدُّعاءِ ما أحبَبتَ واجْتَهِد ، فإنَّهُ (یَومَ عَرَفَه) یَومُ دُعاءٍ و مَسألَهٍ؛ هر چه می ‏خواهی برای خود دعا بخوان و [در دعا کردن] بکوش که آن روز [روز عرفه ] روز دعا و درخواست است.[۹]

اعمال روز عرفه

در روایات برای روز عرفه اعمال مستحبی برشمرده شده که عبارتند از:

1. دعا و استغفار: طبق روایتی از امام صادق (علیه السلام) پیامبر اسلام این دعا را می خواند: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْفَقْرِ وَ مِنْ تَشَتُّتِ الْأَمْرِ وَ مِنْ شَرِّ مَا یَحْدُثُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ أَمْسَى ظُلْمِی مُسْتَجِیراً بِعَفْوِکَ وَ أَمْسَى خَوْفِی مُسْتَجِیراً بِأَمَانِکَ وَ أَمْسَى ذُلِّی مُسْتَجِیراً بِعِزِّکَ وَ أَمْسَى وَجْهِیَ الْفَانِی مُسْتَجِیراً بِوَجْهِکَ الْبَاقِی یَا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ وَ یَا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطَى جَلِّلْنِی بِرَحْمَتِکَ وَ أَلْبِسْنِی عَافِیَتَکَ وَ اصْرِفْ عَنِّی شَرَّ جَمِیعِ خَلْقِکَ .[۱۰]
2. غسل.[۱۱]
3. زیارت امام حسین (علیه السلام).[۱۲]
4. بیتوته در منا به این معنا که حج گزار شب عرفه را تا طلوع فجر در مِنا بماند.[۱۳]
5. صدقه.[۱۴]
6. روزه.[۱۵]
7. دعای عرفه امام حسین (علیه السلام): دعای عرفه در بردارنده آموزه های عرفانی و عقیدتی است. نقل شده که: امام حسین (علیه السلام) در آخرین ساعات روز عرفه در عرفات، با جمعی از خاندان، فرزندان و شیعیان از چادر بیرون آمدند و با نهایت خضوع و خشوع در طرف چپ کوه ایستادند و روی را به طرف کعبه گردانیده دست ها را تا مقابل رو برداشتند و این دعا را خواندند.[۱۶

پی نوشت ها

[۱] . راغب اصفهانی، مفردات، ص۵۶۰.

[۲] .  به آدم. نسخه بدل.

[۳] . حجه التفاسیر و بلاغ الإکسیر، مقدمه ‏دوم، ص: ۹۵۱

[۴] .  وسائل الشیعه،ج۱۳، ص۵۴۲.

[۵] . بحار الأنوار ، ج ۹۹ ، ص ۲۴۸ .

[۶] . صحیح مسلم ، ج ۴ ، ص ۱۰۷ .

[۷] . دعائم الاسلام ، ج ۱ ، ص ۲۹۴ .

[۸] . النوادر (للأشعری)، ص: ۱۳۹

[۹] . التهذیب الأحکام ، ج ۵ ، ص ۱۸۲ .

[۱۰] . وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۵۵۹ و۵۶۰.

[۱۱] . من لایحضره الفقیه،  ج۱، ص۷۷.

[۱۲] . الکافی،ج ۴، ص ۵۸۰؛

[۱۳] . صدوق، معانی الاخبار، ص۲۹۶.

[۱۴] . صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۱۱۳.

[۱۵] . شیخ طوسی، الإستبصار، ج۲، ص۱۳۳.

[۱۶] .  قمی، مفاتیح الجنان، ذیل دعای عرفه.