پاسخ مناقشه فخر رازی در دلالت آیه مباهله بر امامت امام علی چیست؟

فخر رازی(۱) دلالت آیه بر افضلیت امیرالمؤمنین (علیه السّلام) از سایر مسلمانان را پذیرفته و در آن خدشه نمی کند. وی اشکال خود را متوجه شخصی به نام حمصی می کند که آیه مباهله را دلیلی بر افضلیت امیرالمؤمنین (علیه السّلام) از تمام انبیا- علی نبینا و آله و علیه السلام- جز خاتم پیامبران (صلی الله علیه و آله و سلم) می داند.

استدلال حمصی دو مقدمه دارد: اول این که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از همه انبیا افضل است. این مقدمه از ضروریات دین است و احدی نمی تواند در آن مناقشه کند. مقدمه ی دوم این که علی (علیه السّلام) در همه ی کمالات با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مساوی است. فخر رازی این مقدمه را نیز پذیرفته و سایر سنیان هم نتوانسته اند به طور جدی به این مطلب اشکال کنند. این دو مقدمه با این کُبری که مساویِ افضل، افضل است، به طور قهری نتیجه می دهد که امیرالمؤمنین (علیه السّلام) از سایر انبیا- جز پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)- افضل است. پس استدلال حمصی بر افضلیت امیرالمؤمنین (علیه السّلام) از جمیع پیامبران پیشین تمام و غیر قابل مناقشه است. اما فخر رازی نمی توند این حقیقت را بپذیرد؛ چرا که پذیرش آن به معنای قبول امامت و ولایت الاهی حضرت امیرالمؤمنین (علیه السّلام) است. فخر رازی نه در مقدمات استدلال مناقشه می کند و نه در ترتّب نتیجه بر آنها؛ و البته نمی تواند هم مناقشه کند. لذا مدعی می شود که نتیجه ی برهان با اجماع مسلمانان ناسازگار است. وی ادعا کرده که مسلمانان بر افضلیت نبی بر غیر نبی اجماع دارند؛ اما در میان مسلمانان هرگز چنین اجماعی وجود نداشته است؛ زیرا شیعیان- که جزء امت اسلامی هستند- امیرالمؤمنین (علیه السّلام) را در عین پیامبر نبودن از همه انبیاء پیشین افضل می دانند.

شیخ مفید (رحمه الله) رساله ای دارد در این موضوع که امیرالمؤمنین (علیه السّلام) از سایر انبیاء- به جز محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم)- افضل است. از سویی، شیخ محمود بن حسن حمصی که به افضلیت امیرالمؤمنین (علیه السّلام) بر سایر انبیا معتقد است، خود از مسلمانان است؛ پس اساساً برخلاف ادعای رازی درباره ی افضلیت نبی بر غیر نبی، هیچ اجماعی منعقد نشده است؛ بلکه گروهی از مسلمانان بر اساس کلام خدا و روایات پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در منابع خود چنین نقل کرده اند که امامان از پیامبر افضل اند. در آیه ی ۱۲۴ سوره ی بقره می خوانیم حضرت ابراهیم- علی نبینا و آله و علیه السلام- پس از آن که به مقام نبوت، رسالت و خلّت رسیده بود، با پشت سر نهادن تکالیف و امتحان های دشوار الاهی به مقام امامت نائل شد. همچنین بر اساس احادیث نبوی آن چه در تک تک انبیا وجود دارد، در امیرالمؤمنین (علیه السّلام) جمع شده است. روایتی که مرحوم حمصی در این باره نقل و به آن استناد می کند، در منابع اهل سنت نیز با اندکی تفاوت در عبارت و اشتراک در مضمون آمده است.(۲)

همچنین در روایاتی که سنیان از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می کنند، شواهدی بر افضلیت سایر امامان شیعه از انبیاء پیشین نیز وجود دارد. در برخی احادیث از نزول حضرت عیسی (علیه السّلام) به هنگام قیام حضرت مهدی (علیه السّلام) و اقامه نماز به امامت قائم آل محمّد (علیه السّلام)، سخن به میان آمده است.(۳)

بنابراین، عقل و کتاب و سنت به روشنی بر افضلیت امیرالمؤمنین (علیه السّلام) بر سایر انبیا دلالت دارند و در برابر این دلایل قطعی هیچ اجماعی نیز وجود ندارد.

پی نوشت:

۱. ر ک: فخر رازی، تفسیر، ۸۱/۸٫

۲. ر ک: اخطب خوارزمی، المناقب، ۸۳؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۳۱۳/۴۲؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۶۸/۹؛ عضد الدین ایجی، المواقف، ۲۶۲/۳؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ۳۰۰/۲ و… .

۳. مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ۹۵/۱؛ ابن حنبل، مسند احمد، ۳۳۶/۲ و ۳۴۵/۳ و ۳۸۴؛ ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ۱۳۶۱/۲٫

منبع  : سید علی میلانی؛ اصغر غلامی؛فصلنامه ی تخصصی امامت پژوهی، پاییز ۱۳۹۰.