اوضاع سیاسى عصر امام محمد باقر(علیه السلام)

اشاره:

محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب مشهور به امام محمدِ باقر(علیه السلام) (۵۷-۱۱۴ق) و ملقب به باقر العلوم، امام پنجم شیعیان است که حدود ۱۹ سال امامت شیعیان را برعهده داشت. او جنبشی علمی پدید آورد که در دوره امامت فرزندش امام صادق(علیه السلام) به اوج خود رسید. از امام باقر(علیه السلام)، روایات بسیاری در زمینه‌های فقه، توحید، سنت نبوی، قرآن، اخلاق و آداب نقل شده است. همچنین در دوره امامت او، تدوین دیدگاه‎های شیعه در رشته‌های گوناگون مانند اخلاق، فقه، کلام، تفسیر آغاز شد. طبق منابع تاریخی، امام باقر(علیه السلام) هنگام واقعه کربلا خردسال بوده و در این واقعه حضور داشته است.

امام محمد بن على (علیه السلام) در دوران امامت خود مشکلاتى در پیش روى خود داشت که برخى از آن عبارتند از:

۱. فساد سیاسی: حاکمیت و مدیریت سیاسى آل مروان بر جامعه اسلامی، رژیمى متکى بر آداب و سنن جاهلى را بر جامعه اسلامى تحمیل کرده بود.

۲. انحرافات فرهنگی: آل مروان در جامعه اسلامى فساد فرهنگى گسترده اى به وجود آورده بودند، آنان اجازه رشد فکرى و فرهنگى و بالندگى امت اسلامى را نمى دادند و به رشد جریان هاى انحرافى در برابر اهل بیت کمک مى کردند.

۳. فساد اجتماعی: نتیجه حاکمیت سیاسى آل مروان فساد اجتماعى گسترده اى را در جامعه به وجود آورده بود. تبعیض، بى عدالتی، جهالت و نادانی، فساد اخلاقی، امت اسلامى را آلوده کرده بود.

امام محمد باقر (علیه السلام) در طى نوزده سال امامت خود با سلیمان بن عبدالملک، در گذشته ۹۹ هجری، عمر بن عبدالعزیز، متوفى ۱۰۱ هجرى و یزید بن عبدالملک، درگذشته ۱۰۵ هجرى و هشام بن عبدالملک، متوفى ۱۲۵ هجرى همزمان بودند. منابع به ما نشان مى دهند در ده سال نخست امامت محمد باقر (علیه السلام)، خلفاى مروانى مشکلات سختى براى آن حضرت فراهم نمى کردند. به ویژه در دوره عمر بن عبدالعزیز خلیفه نیکوکار اموى با اهل بیت (علیه السلام) به مهربانى رفتار کرد، وى دستور داده بود لعن و ناسزا بر على (علیه السلام) را از خطبه هاى جمعه حذف کنند. خمس را به بنى هاشم بدهند، فدک را که معاویه تیول مروان ساخته بود، به اهل بیت (علیه السلام) بازگرداند و به راه اندازى نهضت علمى جمع و تدوین حدیث، پس از ممنوعیت آن، کمک کرد. وى به امام باقر (علیه السلام) توجه فراوان داشت به گونه اى که گفت: «خداوند اهل این خانه را از بزرگوارى خالى نمى گذارد».

نه سال دیگر از دوران امامت محمد باقر (علیه السلام)، همزمان با خلافت هشام بن عبدالملک (۱۰۵ تا ۱۲۵ ق.) بود. وى مردى دوراندیش، سخت دل، ستمگر، بخیل و درشت خو بود. آن حضرت در این دوره سختى هاى بسیار کشید. یک بار هشام امام محمد بن على (علیه السلام) را به دمشق احضار کرد و به باد سرزنش گرفت. هنگامى که امام باقر (علیه السلام) پاسخ وى را گفت، وى ناراحت شد و دستور داد آن حضرت را به زندان انداختند. وى در زندان با رفتارش توجه بسیارى را به سوى خود جلب کرد، هشام از این مسئله وحشت کرد و دستور داد بازگشت امام محمد باقر (علیه السلام) را به مدینه منوره صادر کرد.

امام باقر (علیه السلام) با اتخاذ شیوه تقیه در برابر خلفاى اموی، تشیع را از حوادث هولناک به ساحل نجات رهنمون کرد، آنگونه که مى فرمود: «تقیه از دین من و پدران من است، هر که تقلید نکند، دین ندارد». آن حضرت در سایه تقیه به کادرسازى و بازسازى و گسترش تشیع پرداخت و به همین سبب برادرش زید را از قیام بازداشت و فرمود: «از خدا بترس درباره خودت که فردا در کُناسَه کوفه به دار آویخته شوی». آن حضرت با حفظ موضع تقیه به تربیت و آموزش شیعیان مى پرداخت و در شرایط خفقان و وحشت، اصلاحات فرهنگى را مقدم بر مبارزه بى حاصل مى دانست، ولى آن حضرت هیچگاه از ادعاى پیشوایى بر جامعه اسلامى دست برنداشت و حقوق الهى خود را بیان مى کرد، آن گونه که فرمود: «ما خلیفه خدا، نگهدارنده علم خداوند، وارثان وحى خدا و حاملان کتاب خدا هستیم. پیروى از ما واجب و دوستى ما ایمان و کینه نسبت به ما کفر است. دوستدار ما در بهشت و غضب کننده به ما در دوزخ است». «ما خاندان رحمت، شاخه نبوت و معدن دانش و محل رفت و آمد ملائکه و پایگاه وحى الهى هستیم».

امام باقر (علیه السلام) همچون جدّشان على (علیه السلام)، گاهى براى حفظ اسلام و حدود ثغور آن در برابر دشمنان اسلام، خلفا را راهنمایى مى کرد، آنگونه که وقتى امپراطور روم شرقی، عبدالملک بن مروان را تهدید کرد که اگر نقوش اسلامى را از روى سکه ها حذف نکنى و به روال گذشته برنگردانی، دستور خواهم داد که بر روى سکه ها کلمات ناسزا نبست به پیامبر شما ضرب نمایند، عبدالملک پس از مشورت با مشاورین خود، امام محمد باقر (علیه السلام) را از مدینه احضار کرد و تهدید امپراطور روم را به آگاهى آن حضرت رساند. امام محمد باقر (علیه السلام) پیشنهاد کرد در ضرابخانه ها سکه هایى از درهم و دینار، ضرب کنند و در یک طرف آن سوره توحید و در طرف دیگر نام رسول الله (ص) را و در گرداگرد آن نام شهرى که سکه در آن ضرب مى شود و تاریخ ساخت آن، منقوش گردد. عبدالملک پیشنهاد آن حضرت را پذیرفت و بدین سان تهدید امپراطورى روم خنثى گردید.

منبع: کتاب تاریخ امامت

اصغر منتظر القائم