کتابشناسی مهدویت (قسمت دوم)

الغیبه طوسی

 تألیف ابوجعفر محمد بن الحسن بن علی طوسی متولد ۳۸۵ ه‍.ق و متوفی ۴۶۰ ه‍.ق.

وی در سال ۴۳۲ ه‍.ق و در سن ۴۷ سالگی کتاب الشافی فی الا مامه را خلاصه کرده و در آن تعدادی سؤ ال و اشکال دربارهِ غیبت از کتاب الذخیره (سید مرتضی) را ذکر کرده و به آنها پاسخ گفته است.

شیخ طوسی در این کتاب، موضوعاتی مثل: علت غیبت حضرت، علت طولانی شدن غیبت حضرت با وجود شدّت نیاز به او، علت اینکه چرا ظهور نمی کند و چه موانعی بر سر راه ظهور آن حضرت وجود دارد؟ و… را با استناد به روایات مطرح کرده است.

وی معتقد است که گرچه علت تفصیلی غیبت برما روشن نیست اما وقتی امامت حضرت ثابت شد و دریافتیم آن حضرت از دیدگان پنهان است، خواهیم دانست که امام با وجود معصوم بودن و متعین بودن فرض امامت در او، امام پنهان و غائب نمی شود، مگر آنکه یک امر حکیمانه به او این اجازه را بدهد؛ هرچند مفصلاً آن امر را نشناسیم.

این چند کتاب که به اختصار معرفی گردید، از قدیمی ترین و معتبر ترین منابع حدیثی شیعه می باشد، از میان آن ها سه کتاب اخیر یعنی کتاب های: الغیبه نعمانی، کمال الدین صدوق و الغیبه شیخ طوسی، جزء منابع و تألیفات اولیه روائی در باب مهدویت به شمار می روند.

سایرکتاب ها

 البته کتاب های ارزشمند دیگری نیز توسط بزرگان شیعه در این زمینه تدوین شده است که بسیار قابل توجه است. در این جا صرفا به عناوین و مؤلفین آنان اشاره می شود نظیر:

۵. کتاب البرهان علی صحه طول عمر صاحب الزمان، تالیف محمد بن عثمان کراجکی، متوفی ۴۴۹

۶. کتاب رسائل فی الغیبه، تالیف شیخ مفید، متوفی۴۱۳، در چهار جلد

۷. کتب: رسائل المرتضی، الذخیره، الشافی فی الامامه، الفصول المختاره و المقنع فی الغیبه، تألیفات سید مرتضی، متوفی ۴۳۶ه.ق.

 ۸. کتاب اعلام الوری باعلام الهدی. تالیف امین الاسلام طبرسی متوفی ۵۴۸ ه‍. ق، صاحب تفسیر معروف مجمع البیان.

۹. کتاب بحارالانوار، جلد۵۲ و۵۳، تألیف مرحوم مجلسی.

از میان آثار و تألیفات معاصرین که احادیث مهدویت را جمع آوری نموده است، می توان به کتاب«منتخب الاثر» تالیف آیه الله صافی گلپایگانی و کتاب «معجم الاحادیث الامام المهدی» اشاره نمود.

این دو کتاب و نیز جلد ۵۲ بحارالانوار، گرچه به عنوان منبع، بحساب نمی آید اما از این جهت معرفی گردید که از نظر احصا و دسته بندی روایات و استخراج منابع، تحقیقات وسیعی در آن صورت گرفته است و بسیار در این زمینه راه گشا است.

مخصوصاً کتاب اخیر«معجم احادیث الامام المهدی» که با همت جمعی از محققین زیر نظر آقای علی کورانی، تالیف شده است.

 این کتاب، بزرگترین موسوعه احادیث مهدوی و جامع ترین کتاب درباره حضرت مهدی رحمه الله است که توسط مؤسسه آل البیت در پنج جلد به چاپ رسیده است. چهار جلد نخست آن روایی است که شامل احادیث نبوی و روایات منقول از ائمه علیهم السلام است و جلد پنجم آن تفسیری است و شامل آیات مربوط به امام مهدی رحمه الله و روایات ناظر به تفسیر این آیات است. تقریبا همه آیاتی که در روایات به امام مهدی رحمه الله تفسیر و تأویل شده است در آن جمع آوری شده است. این کتاب در حقیقت یک دائره المعارف بزرگ مهدویت است که از نظر احصاء روایات و آیات مهدویت کاملترین مجموعه محسوب می شود.

ب. کتاب شناسی مهدویت

منظور ازکتاب شناسی، معرفی و آشنائی با برخی از تألیفات و پژوهشهای جدیدی است که در زمینه مهدویت انجام گرفته است. این نوع آثار و کتاب های جدید در باب مهدویت، با توجه به نوع رویکرد مؤلفان آن، به سه دسته تقسیم می شود: بعضی از تألیفات، بیشتر صبغه ]جنبه[ روائی دارد. در بعضی دیگر، جنبه تحلیلیِ قضیه پررنگ تر است و در برخی، هردو جنبه، مورد عنایت بوده است. در این قسمت جهت مطالعه بیشتر دانش پژوهان، صرفا به معرفی نمونه های هرکدام از این نوع آثار، می پردازیم:

دسته اول: کتاب هائی است که با رویکرد روائی، به موضوع مهدویت، پرداخته اند مانند کتاب های:

۱. چشم اندازی به حکومت مهدی، تألیف: نجم الدین طبسی.

۲. درانتظارققنوس،تألیف: ثامر هاشم العمیدی، مترجم: مهدی علیزاده.

۳. الامام المهدی، تألیف: باقر شریف قرشی.

۴. مهدی کیست(من هو المهدی)، تألیف: ابوطالب تجلیل، مترجم: جلیل تجلیل.

 دسته دوم: کتاب هایی که با رویکرد تحلیلی به موضوع پرداخته اند نظیر:

۱. امامت و مهدویت، تألیف صافی گلپایگانی.

۲. سیمای آفتاب، تألیف: حبیب الله طاهری

۳. دادگسترجهان، تألیف: ابراهیم امینی.

 دسته سوم: کتاب هایی که با رویکرد تحلیلی روائی، به مباحث مهدویت پرداخته اند نظیرکتاب های:

۱. خورشید مغرب، تألیف: محمد رضا حکیمی

۲. عصر ظهور، تألیف: شیخ علی کورانی عاملی

۳. درسنامه مهدویت، تألیف خدامراد سلیمیان

۴. مهدی منتظر، تألیف: محمد جواد خراسانی

آنچه اشاره شد فقط نمونه هایی ازصدها جلد کتاب و مجموعه آثار پژوهشی جدیدی است که درحوزه مباحث مهدویت، تألیف و چاپ شده است که امروزه خوشبختانه اغلب این نوع کتاب ها با حجم انبوهی به صورت نرم افزار عرضه و به راحتی قابل استفاده است.

در شماره های بعد، سعی خواهد شد تعداد دیگر از آثار مفید و تألیفات فارسی مربوط به امام مهدی رحمه الله، حضور خوانندگان محترم مجله، معرفی و تقدیم گردد. انشاء الله.

پی نوشت

*. استاد و پژوهشگر کلام و مهدویت

منبع :امان – بهمن و اسفند ماه ۱۳۸۷، شماره ۱۵ –