چگونه بر استرس انتخابات غلبه کنیم

استرس انتخابات یکی از چالش های زندگی در  جوامع مدنی امروزی است. پروسه انتخابات به ویژه انتخابات ریاست جمهوری با آن که می تواند در توسعه یک جامعه و سرنوشت مردم تعیین کننده باشد، اما بسیار استرس زا است و این مسئله، تنها مختص ایران هم نیست. در تمام دنیا هنگام برگزاری انتخابات -فارغ از گرایش سیاسی افراد-، استرس و اضطراب بالایی در سطح جامعه تجربه می شود. چراکه هر فرد تمایل دارد نامزد منتخب خودش، برنده انتخابات باشد.

تبلیغات و مناظرات انتخاباتی نامزدها ممکن است باعث تحریک احساسات و انگیزه های مختلف در افراد شود. برخی از افراد ممکن است از طریق شنیدن دیدگاه ها و برنامه های نامزدها به احساس امید و انگیزه بیشتری برای شرکت در انتخابات و تغییرات سیاسی داخل کشور برسند. در عین حال، برخی دیگر ممکن است به دلایل مختلف، مانند عدم رضایت از نامزدها یا نگرانی های اقتصادی و اجتماعی، احساس ناامیدی و بی اعتمادی کنند.

نتایج یکی از نظرسنجی های انجمن روانشناسی آمریکا (APA) درباره استرس نشان می دهد که بدون در نظر گرفتن گرایش سیاسی، بیش از نیمی از مردم به‌ طور قابل ملاحظه ای برای انتخابات استرس دارند. این نخستین بار نیست که درباره استرس انتخابات صحبت می شود. پیش از این هم یکی از روانشناسان، اختلال جدیدی را به نام اختلال استرس انتخاباتی (۱) مطرح کرده است.

استرس و خستگی ناشی از انتخابات

در بسیاری از موارد، خستگی ناشی از انتخابات و بلاک کردن دوستان در شبکه های اجتماعی به دلایل سیاسی به وفور مشاهده می شود. ‌ای پی ای هم آماری ارائه‌ کرده که آن را تایید می کند. نگاهی کوتاه به نظرسنجی انجمن روانشناسی آمریکا (APA) می اندازیم:

از ۳۵۰۰ نفر جامعه آماری٬ ۳۸‌ درصد گفته اند بحث و جدل های انتخاباتی در فضای مجازی به آنها استرس وارد می کند. استفاده کنندگان فضای مجازی در مقایسه با کسانی که از این فضا استفاده نمی کنند، گزارش کرده اند که بیشتر دچار استرس می شوند. میزان استرس در زنان و مردان یکسان است و هر دو طیف برای انتخابات، استرس دارند. افراد مسن بیشتر از همه ۵۹ درصد، نسل جوان ۵۶ درصد، بیبی بومرز (متولدان دوران جنگ جهانی دوم) ۵۰ درصد و نسل ایکس (متولدان دهه ۵٠ میلادی) ۴۵ درصد.

این گزارش، انتخابات را به فاجعه ای تشبیه می کند که نمی توانید به آن نگاه نکنید یا از آن دوری کنید، بنابراین نکته های جالبی پیشنهاد می دهد تا با توجه به آن بتوان این مرحله را پشت سر گذاشت:

۱-مطلع باشید، اما فضای مجازی را خاموش کنید.

۲-درباره انتخابات با افرادی که احتمال دارد باعث شروع کشمکش شوند، بحث نکنید.

۳-از استرس خود برای انجام کارهای نتیجه بخش تری مانند مشارکت مدنی محلی استفاده کنید.

۴-اگر از کسانی هستید که به خاطر آنچه می گذرد استرس شدید دارید، از روش های سودمند و علمی کمک بگیرید و آن ها را تمرین کنید تا به آرامش فکری دست یابید.

چالش الگوپذیری نادرست مردم از نامزدها

یکی از پیامدهای منفی انتخابات که می تواند سبب ایجاد استرس و اضطراب شود، تزریق خشونت به جامعه از طریق رفتار و عمکرد نامزدهاست. خشونت همیشه به شکل های مختلف به جامعه تزریق می شود. وقتی نامزدها با خشونت با هم رفتار می کنند، وقتی به هم می گویند خائن، وقتی همه تقصیرهای وضع موجود را به گردن مسئولین و دولت های قبلی می اندازند، معلوم است که مردم هم آن را الگویی برای خود قرار می دهند و خشونت را امری عادی می شمارند. این در حالی است که به جای این حرف ها باید تفکر و فرهنگ همبستگی و همدلی را در بین مردم ایجاد کرد.

حقیقت این است که غالبا در دعواهای نامزدها و کلا جناح ها در دوران انتخابات، مردم در برابر هم قرار گرفته و به جان هم می افتند و بعضا در خیابان ها، اماکن عمومی و گردهمایی های انتخاباتی، طرفداران یک نامزد را کتک می زنند! خود این کنش های ناسالم و نابهنجاری های رفتاری می تواند در جامعه تولید استرس کند و یا به خشونت‌ دامن بزند.

این در حالی است که در آموزه های اسلام، پیوسته به بردباری سفارش شده و اساسا یکی از ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به عنوان اسوه و الگوی مسلمانان، نفی تندی و خشونت عنوان شده است: «فَبِما رَحْمَهٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظّاً غَلیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ؛(۲) به (برکت) رحمت الهی در برابر آنان (مردم) نرم شدی و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده می شدند.

راهکارهایی برای رهایی از استرس انتخابات

۱-مدیتیشن و ذهن آگاهی

مدیتیشن (۳) یک تمرین ذهنی است که از طریق تمرکز و توجه به نقاطی مثل قلب، تصاویر آرامبخش، یا عبارات صوتی، ذهن را آرام و آگاه می کند. این تمرین اصلی برای تمرکز بر آگاهی از لحظه های حال، بدون ارزیابی یا دخالت فکری است. هدف اصلی مدیتیشن، ایجاد حالتی از آرامش و ذهن آگاهی است که می تواند به بهبود روحیه، کاهش استرس، افزایش تمرکز و بهبود کیفیت زندگی کمک کند.

تحقیقات نشان می دهد که ورزش می تواند در طول زمان، بعضی قسمت های مغز را عوض کند، قسمت هایی که احتمالا در حین این فصل انتخابات، ورزش بیشتری می کنند.

برای مثال، مدیتیشن ثابت کرده است که در آمیگدال (۴)، کاهش حجم اتفاق می افتد که کنترل کننده ترس و احساس است و فشار روانی کل بدن را کاهش می دهد، همچنین نشان داده است که فعالیت بخش خودمحور را در مغز کاهش می دهد که شبکه خودکاری‌ است که مسئولیت پرش ذهن و بی قراری را بر عهده دارد. پس ممکن است هر بار که اتهام جدیدی درباره یک کاندیدا یا رفتار گذشته اش مطرح می شوند، مدیتیشن بتواند بعضی از این قسمت ها را از کار بیندازد.

۲-آگاهی از احساسات خود

اگر به‌ جای این‌ که خشم منطقی خود را نسبت به یک نامزد مشخص سرکوب کنید، سعی کنید به احساسات لحظه ای خود آگاه باشید، از بار منفی احساسی تان کم می شود. این اساس تمرکز حواس است. سعی کنید بدون قضاوت، حال حاضر خود را درک کنید (مثلا آه، معده ام درد می کنه و هر وقت که صدای نامزد خاصی را می شنوم، موهای تنم سیخ می شه!)، این راه خوبی است برای پذیرش احساسات تان تا بعد بتوانید مشکلات را از بین ببرید.

۳-شناسایی حس منفی و جدی نگرفتن آن

افرادی که می توانند بین سایه های نامحسوس حس منفی، تفاوت بگذارند بهتر می توانند با آن کنار بیایند. مثلا زمانی که سرخورده شده اید، مورد اهانت قرار گرفته اید، احساس انزجار دارید و… در همه این موارد باید بتوانید احساس خود را تشخیص دهید. بررسی ها نشان داده نامگذاری احساسات به کاهش حساسیت احساسی مرتبط است و این ارتباط در اسکن های مغز قابل مشاهده است.

پس به جای تحمل کردن احساسات منفی به‌ عنوان یک توده بی نظمی از منفی گرایی (ای خدا! از این آدم متنفرم!)، سعی کنید این احساسات صریح را کمی دست بیندازید (وای، من هر بار که چهره این آدم‌ رو می بینم، دستپاچه و مردد و مضطرب می شم). اگر می توانید این کار را بکنید، ممکن است کمتر از این جریان استرس بگیرید.

۴-بکارگیری «رفتار درمانی شناختی»

رفتار درمانی شناختی، به این صورت است که اگر در ترس یا افکار منفی، غوطه ور هستید، سعی کنید زمانی که آگاه شدید، آگاهانه آنها را به سمت مثبت هدایت کنید. مثلا وقتی که درباره آینده و ریاست نامزدی که نمی توانید تحملش کنید فکر می کنید و ناراحت می شوید و احتمالا برای فرار به کشوری دیگر نقشه می کشید، بدانید که ذهن تان به احتمال زیاد بیش از حد کار می کند چون بدترین سناریو را در نظر می گیرد.

بعد از این‌ که به فکر خود واقف شدید، مسیر تفکر خود را به سمت حقیقتی منطقی تر تغییر دهید، به خود بگویید «حتی در بدترین شرایط که آن نامزد انتخاب شود، کنترل و توازنی وجود دارد که از فاجعه جلوگیری کند». به خود بگویید که همه چیز به بدی چیزی که فکرتان می سازد نیست.

در فرهنگ اسلامی، حسن ظن از مهمترین فضائلی شمرده می شود که در رشد و تکامل انسان و نیز در وحدت و تکامل مادی و معنوی جامعه نقش دارد و از عوامل ایجاد امید و نشاط در زندگی و جامعه است. تعالیم اسلام به طور صریح با بدبینی و بدگمانی مبارزه می کند و مسلمانان را از آن برحذر می دارد و به حسن ظن رهنمون می ­سازد.(۵)

۵-پرهیز از تندروی و رفتارهای ناسالم

همواره برای خود این اصل کلی را در نظر داشته باشید که از تندروی و رفتارهای ناسالم پرهیز کنید. امام علی (علیه السلام) افراط و تفریط را از نشانه های انسان جاهل عنوان نموده و می فرماید: لَا یُرَى الجاهِلُ إِلَّا مُفرِطاً أو مُفرِّطاً؛(۶) جاهل را از دو حال بیرون نمی یابی: یا افراط می کند و یا تفریط.

بنابراین علاوه بر اینکه خودتان از تندروی پرهیز می کنید، سعی کنید از افراد تندرو در رسانه ها و شبکه های اجتماعی دوری کنید چرا که افراد تندرو می توانند هم به شما استرس منتقل کنند و هم شما را از مسیر منطق و استدلال دور کنند. پس بهتر است چه در فضای مجازی و چه در اجتماعات حقیقی، آنها را دنبال نکنید.

همچنین از انتشار اخبار تحریک آمیز و خواندن این گونه اخبار پرهیز کنید؛ چون نتیجه ای جر انباشت خشم و استرس ندارد. سعی کنید دعواهای انتخاباتی را به خانه نکشانید. در خانه به جای دعوا بر سر نامزد اصلح، با آرامش با یکدیگر گفتگو کنید. یادمان باشد ثبات و آرامش خانواده از هر چیزی در جهان مهمتر است.

از دیگر رفتارهای آسیب زا مانند سیگار کشیدن که به نوعی فرار از حقیقت انتخابات است و ممکن است جذاب و هوس انگیز نیز به‌ نظر بیاید، باید پرهیز کرد؛ زیرا اما عملا نتیجه بدتری با خود به همراه دارند. زیاده روی در مواد اعتیادآور یا رفتارهایی برای دوری کردن از حقیقت، باعث ابدی شدن چرخه استرس و ناراحتی می شود. طبیعی است که بخواهید از بلبشوی کنونی فرار کنید، اما سعی کنید از روش های سالم تری استفاده کنید، به سینما بروید یا با دوستان‌تان بیرون بروید یا ورزش کنید. نگذارید نامزدها شما را ناراحت کنند.

۶-شاد بودن و خندیدن

خندیدن تاثیرات مثبت زیادی بر سلامت جسمی و روحی افراد دارد؛ امروزه با تحقیقات علمی ثابت شده که خنده در زمان های بحرانی و استرس زا، مرهمی آرامبخش برای روح و روان افراد است و حتی در تسکین برخی دردهای جسمی نیز موثر واقع می شود.

همه می دانند که خنده و شادی، استرس را کاهش می دهد و سلامتی را بهبود می بخشد. با این‌ که سخت می توان به برخی شرایط خندید، خندیدن به مسائل خنده دار زندگی خوب است. پیدا کردن سوژه خنده دار در هر قسمتی از فرایند انتخابات (مشروط بر عدم توهین و تمسخر دیگران)، باعث می شود تا اندازه ای دوران انتخابات را با سلامت ذهنی و روحیه بهتر و سالمتری طی کنیم.

جمع بندی

استرس انتخابات موضوعی است که در جوامعی که مدیریت آن ها مبتنی بر نظر و آرای عمومی است، دامنگیر بسیاری از افراد می شود و از نظر روحی و فکری، آنان را دچار چالش و ناآرامی می کند. بدیهی است این فشار روحی در درازمدت می تواند آسیب زا بوده و مشکلات روحی متعددی را برای فرد به همراه آورد. از این رو لازم است تا در صورت ابتلا به این نوع استرس، با راهکارهای مفید نظیر مدیتیشن، پرهیز از افراط و تندروی، خندیدن و شاد بودن و دیگر روش های سودمند، آن را بر طرف ساخت.

پی نوشت ها

۱-Election Stress

۲-آل عمران/۱۵۹

۳-Meditation

۴-آمیگدال (Amygdala) یا بادامه، مجموعه ای از هسته هایی است که در اعماق لوب تمپورال (Temporal lobe) یافت می شوند. واژه آمیگدال از زبان لاتین می آید و به معنی بادام است؛ زیرا یکی از برجسته ترین هسته های آمیگدال شکلی شبیه بادام دارد. آمیگدال به عنوان جزیی از ساختارهای مغزی شناخته می شود که در مجموعه ای در قسمت سیستم لیمبیک قرار گرفته است و نقش مهمی در احساسات و رفتار ما بازی می کند. آمیگدال مسئول جنبه های مختلف درک، یادگیری و تنظیم احساسات است.

۵-عزیزی، حسن ظن و سوء ظن، ص۹-۱۶

۶-نهج البلاغه، حکمت ۷۰

فهرست منابع

۱-قرآن کریم

۲-نهج البلاغه

۲-عزیزی، عباس؛ حسن ظن و سوء ظن؛ سازمان تبلیغات اسلامی؛ چاپ دوم؛ ۱۳۷۴ ش

منبع: نشریه و شرکت رسانه ای Forbes؛ شهروند؛ مترجم: یاسمن طاهریان