وظایف زن در خانواده

زن نیز همانند مرد، در برابر خانواده و شوهر خود، مسؤولیت‌هایی دارد که باید به آنها عمل کند؛ این مسؤولیت‌ها عبارتند از:

۱- اطاعت از شوهر در امور خانواده

همان گونه که در بحث اختیارات و وظایف اختصاصی مرد بیان شد. مردان مسؤولیت سرپرستی و مدیریت کلان خانواده را بر عهده دارند و تصمیم‌گیری نهایی در امور خانواده و تشخیص مصالح آن بر عهده آنان است.
در مقابل این اختیار و وظیفه ی مرد، زن موظف است به تصمیم‌گیری‌های شوهر در امور مربوط به خانواده گردن نهد. تعیین محل سکونت، منزل مسکونی، اشتغال زن، تحصیل او و… اموری است که تصمیم‌گیری درباره ی آنها بر عهده ی مرد گذاشته شده و زن موظف به پذیرش تصمیم شوهر است. هنگامی که خداوند می‌فرماید: «الرجال قوامون علی النساء»،(۱) مردان را سرپرست خانواده و همسر معرفی می‌کند از سوی دیگر، زن نیز باید سرپرستی شوهر بر خود را بپذیرد؛ و گرنه این حکم، لغو خواهد بود.
در روایات رسیده از معصومین(علیهم السلام) نیز بر لزوم اطاعت زن از شوهر تأکید شده است.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است:
«یا معاشر النساء… و اطعن ازواجکن؛(۲)‌ای بانوان!، . . از شوهرانتان اطاعت کنید. »
به نظر ایشان بهترین زنان، آنهایی هستند که از شوهران خود اطاعت می‌کنند و بدترین آنان، زنانی که از شوهر انشان اطاعت نمی‌نمایند:
«ان خیر نسائکم… التی تسمع قوله و تطیع امره… ان شر نسائکم. . التی لا تسمع قوله و لا تطیع امره…؛(۳) بهترین زن‌های شما آنهایی هستند که… به حرف شوهر خود گوش می‌دهند و از او اطاعت می‌کنند؛ … و بدترین زنان آنهایی هستند که… به حرف شوهر خود گوش نمی‌دهند و از او اطاعت نمی‌نمایند.»
در بحث وظایف مرد، این مسأله را شرح دادیم.

۲- حفظ عفت و وفاداری نسبت به شوهر

نظر اسلام این است که زن باید عفیف و پاکدامن باشد؛ این پاکدامنی وظیفه ی دینی و اسلامی او است؛ اما چون بخشی از آثار و منافعش به شوهر برمی گردد، جزء حقوق شوهر نیز به حساب می‌آید.
زن حق ندارد بدون اجازه ی شوهر از خانه بیرون برود؛ هر چند برای عیادت پدرش باشد؛ او حق ندارد پای اغیار را بدون رضای شوهر به خانه باز کند؛ هر چند که از بستگان او باشند؛ همچنین حق ندارد افراد خائن را به خانه راه دهد یا با نامحرمان، همدم و هم صحبت شود؛ زیرا در همه این حالات، حق شوهر تباه می‌شود.(۴) بدین لحاظ در منابع اسلامی، بر این مسأله به شدت تأکید شده است.
قرآن کریم می‌فرماید:
« فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَیْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ…؛(۵) زنان صالح، آنهایی هستند که همواره مطیع شوهر خود هستند و در غیاب او، حقوق وی را در مقابل حقوقی که خدا برای آنان قرار داده، حفظ می‌کنند. »
بر اساس این آیه، زنان صالح و درستکار، کسانی هستند که در برابر نظام خانواده متعهد می‌باشند و نه تنها در حضور شوهر، بلکه در غیاب او “حفظ الغیب” می‌کنند؛ یعنی در نبود او، مرتکب خیانت(مالی، ناموسی، شخصیتی شوهر و اسرار خانواده) نمی‌شوند؛ ایشان در برابر حقوقی که خداوند برای آنها قائل شده که با جمله “بما حفظ الله” به آن اشاره گردیده، وظایف و مسؤولیت‌های خود را به خوبی انجام می‌دهند.( ۶)
بدین ترتیب، یکی از حقوق شوهر که آیه ی شریفه، رعایت آن را بر زنان واجب دانسته، حفظ عفت و پاکدامنی است.
امام رضا(علیه السلام) فرموده است:
«ما افاده عبد فائده خیراً من زوجه صالحه اذا رآها سرته و اذا غاب عنها حفظته فی نفسها و ماله؛(۷) برای هیچ بنده‌ای، نعمتی بهتر از همسر شایسته‌ای نیست که با دیدن او مسرور شود و در نبود وی، خود و اموالش را محافظت کند.»
و حدیثی از امام صادق(علیه السلام) نیز در تأیید این مطلب می‌آوریم:
«ثلاثه لا یکلمهم الله و لا یزکیهم و لهم عذاب الیم، منهم المراه توطی فراش زوجها؛(۸) خداوند با سه دسته سخن نمی‌گوید، ایشان را پاک نمی‌گرداند و به عذاب دردناک دچار می‌شوند: یکی از آنها، زنی است که فراش و رختخواب شوهر خود را در اختیار مرد دیگری قرار می‌دهد. »

خودآرایی زن برای دیگران

یکی از صفات زنان شایسته، آن است که خود را برای همسر می‌آرایند؛ اما در مقابل نامحرم، از این کار خودداری می‌کنند.

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره می‌فرماید:
«ان خیر نسائکم… المتبرجه مع زوجها، الحصان علی غیره…؛(۹) همانا بهترین زنان، شما زن‌هایی هستند که… خود را برای شوهر می‌آرایند؛ اما در مقابل غیر او خود را حفظ می‌کنند. »
زن مجاز است خودش را تنها در برابر همسرش بیاراید؛ او باید از اینکه آراسته در برابر دید مردان بیگانه قرار گیرد، پرهیز کند. آرایش کردن و خوشبو ساختن خود برای دیگران و خارج از محیط خانه، از دید شرع، کاری حرام و گناهی بس بزرگ است.
امام صادق(علیه السلام) از پدران بزرگوار خود(علیه السلام) نقل می‌کند که فرموده اند:
«نهی رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) ان تخرج المراه من بیتها بغیر اذن زوجها… و نهی ان تتزین لغیر زوجها، فان فعلت کان حقاً علی الله ان یحرقها بالنار؛(۱۰) پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) از اینکه زن بدون اذن شوهرش ازخانه اش خارج شود… و نیز از اینکه برای غیر شوهرش خود را بیاراید، نهی نمود [و فرمود: ] اگر زنی چنین کند، بر خدا حق است که او را در آتش دوزخ بسوزاند. »
همچنین پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
«ای امراه تطیبت وخرجت من بیت زوجها فهی ثلعن حتی ترجع الی بیته متی ما رجعت؛(۱۱) هر زنی که خود را خوشبو سازد و از خانه شوهرش خارج شود؛ تا زمان بازگشت به خانه، بازگشت او هر زمان که باشد؛ مورد لعن و نفرین است. »
آرایش و خودنمایی زن برای مردان بیگانه، علاوه بر حرمت شرعی، از لحاظ مصالح خانواده و اجتماع بسیار زیانبار است؛ بدین صورت که اگر بنا باشد زنان با خودآرایی در جامعه ظاهر شوند و به جلب نظر و توجه مردان دیگر بپردازند، هر مردی که از خانه خارج می‌شود، با زنان آراسته و جذابی روبه رو می‌شود که دل و دیده او را به سوی خود جذب می‌کنند؛ این مجذوب شدن به طور طبیعی از توجه و علاقه ی مرد به همسرش می‌کاهد. گویی هر بار که او زنی آراسته را می‌بیند ناخودآگاه همسر خویش را در ذهن با او مقایسه می‌کند؛ و کدام زن می‌تواند با همه ی زنان رقابت کند و همچنان موقعیت خود را نزد همسرش حفظ کند؟ از این رو، یکی از علت‌های اصلی تحریم خودآرایی و دلربایی زنان برای مردان بیگانه، حفاظت از خانواده و روابط همسری است و از این حکم اسلامی، زنان بیش از مردان سود می‌برند.
اصولاً پس از ازدواج، زن و مرد باید توجه خود را فقط به یکدیگر معطوف سازند و بر اساس عهد و پیمانی که با هم بسته‌اند، جز به یکدیگر نیندیشند و از هر چه توجه آنها را به زنان و مردان بیگانه مشغول می‌دارد، پرهیز کنند؛ زیرا تنها در این صورت است که پاک ترین و صمیمی ترین احساس‌ها میان آنها ایجاد می‌شود و آن دو به یکانگی و همدلی در کانون خانواده دست می‌یابند.
بنابراین، مرد باید چشم از زنان دیگر بپوشد و زن نیز به جای جلب توجه مردان دیگر، تنها به فکر جلب نظر همسر خویش باشد و دست از خودنمایی و دلربایی در برابر مردان بیگانه بر دارد. زن زمینه‌ای قوی برای خودنمایی و نشان دادن خود برای شکار دل مرد دارد که باید از آن در محیط خانه و در مورد شوهر خود استفاده کند؛ اگر این زمینه به طور جدی کنترل نشود، بسیار ویرانگر است و بنیان روابط زناشویی را در هم می‌ریزد.(۱۲)

۳- حفظ اموال شوهر

یکی از وظایف زن در خانواده، آن است که در نبود شوهر در خانه، در نگهداری اموال او بکوشد و بدون اجازه ی او خرج یا بخشش نکند.
قرآن کریم می‌فرماید:
« فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَیْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ… .؛(۱۳)
زنان صالح و درستکار، همواره مطیع شوهر خود هستند و در غیاب او، حقوق وی را نسبت به حقوقی که خدا برای آنان قرار داده، حفظ می‌کنند. »
همان گونه که گفتیم، یکی از حقوق شوهر بر زن، حفظ اموال او است.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
«ما استفاد امرء مسلم فائده بعد الاسلام افضل من زوجه مسلمه تسره اذا نظر الیها و تطیعه اذا امرها وتحفظه اذا غاب عنها فی نفسها و ماله؛(۱۴) بزرگ ترین نعمتی که به یک مرد مسلمان( پس از نعمت اسلام) داده شده، همسر مسلمانی است که وقتی او را می‌نگرد، باعث مسرت و شادی او می‌شود؛ زمانی که از او چیزی می‌طلبد، اطاعت می‌کند و هنگامی که در کنار او نیست، خود و اموال شوهر را محافظت می‌نماید. »
در خانواده‌ای که محبت و مودت باشد، زن و شوهر همواره تلاش خواهند کرد مصالح و منافع یکدیگر را حفظ کنند؛ آنان همسر و منافع همسر را از منافع خود جدا نمی‌دانند و در حفظ آن کوتاهی نخواهند کرد؛ این امر به محبت و صفای زندگی آنان و رضامندی شان از زندگی خانوادگی خواهد افزود و آنها را غرق در احساس خوشی و شادمانی خواهد نمود.

۴- تدبیر منزل

خانواده، یک نهاد اجتماعی است. در هر نهاد اجتماعی، کارها بر اساس همکاری و تعاون پیش می‌رود و اگر برخی از اعضا همکاری نکنند، آن نهاد دچار اختلال و آشفتگی خواهد گردید. در اسلام، وظیفه ی مدیریت کلان خانواده بر عهده ی مرد و اداره ی درون خانه بر عهده ی زن می‌باشد.
از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده است:
« کل نفس من بنی آدم سید، فالرجل سید اهله و المراه سیده بیتها؛( ۱۵)
هر یک از فرزندان آدم، فرمانروا است؛ مرد فرمانروای اهل و عیال خویش و زن فرمانروای خانه خویش می‌باشد. »
مردها به حکم آن که سرپرست خانواده اند و وظیفه دارند. هزینه اداره خانواده و مخارج همسر و فرزندان را تأمین کنند، به طور معمول روزها در خارج از خانه به سر می‌برند. در این وضعیت اگر زن، کارهای خانه( پخت و پز، شستن لباس ها، ظروف و… را انجام ندهد، این کارها بر روی هم انباشته می‌شود و امور آن مختل می‌گردد و کم کم شیرازه ی خانواده را از هم می‌پاشد؛ از این رو، ضرروی است که خانم‌ها کارهای داخل خانه را انجام دهند و شوهر را در اداره ی خانواده یاری کنند.
امام صادق(علیه السلام) از پدر بزرگوار خود نقل می‌کند که فرمود:
«تقاضی علی(علیه السلام) و فاطمه(علیه السلام) الی رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) فی الخدمه، فقضی علی فاطمه(علیه السلام) بخدمه ما دون الباب و قضی علی علی(علیه السلام) بما خلفه؛ قال: فقالت فاطمه(علیه السلام) فلا یعلم ما داخلنی من السرور الا الله باکفائی رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) تحمل رقاب الرجال؛(۱۶) علی(علیه السلام) و فاطمه(علیه السلام) از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) درخواست کردند که کارهای خانه را میان آنها تقسیم کند. ایشان کارهای داخل خانه را به فاطمه(سلام الله علیها) و کارهای بیرون خانه را به علی(علیه السلام) واگذار کرد. حضرت فاطمه(سلام الله علیها) پس از این قضاوت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: کسی جز خدا نمی‌داند از این که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) مرا از رنج معاشرت با مردان معاف داشت، چقدر خوشحال شدم.»
پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید:
«ایما امراه رفعت من بیت زوجها شیئاً من موضع الی موضع ترید به صلاحاً نظر الله الیها، و من نظرالله الیه لم یعذبه؛(۱۷)
هر زنی که در خانه ی شوهر به منظور اصلاح امور خانه، چیزی را جا به جا کند، خدا به او نظر رحمت کند؛ و کسی که خدا به او نظر کند عذابش نخواهد کرد».
همچنین آن حضرت فرمود:
«ما من امراه تسقی زوجها شربه من ماء الا کان خیراً لها من عباده سنه صیام نهارها و قیام لیلها؛(۱۸) هر زنی که جرعه آبی به دست شوهر خود دهد، برای او بهتر است از عبادت یک سال که روزهایش را روزه باشد و شب‌ها را به عبادت و شب زنده داری بگذرانند.
کار در خانه برای زن، از نظر قانونی، لازم نیست؛ ولی برای اداره ی هر چه بهتر خانه و کمک رسانی به شوهر در مدیریت خانواده، امری بسیار مهم و حیاتی است و اگر زن از انجام آنها سرباز زند، مرد در اداره ی خانواده ناتوان خواهد بود؛ از این رو صلاح زن نیز در آن است که کارهای درون خانه را انجام دهد و خود را در اداره ی خانه سهیم نماید.
همچنین اخلاق اسلامی حکم می‌کند مردها، همسران خود را در انجام کارهای خانه کمک کنند و آنان را در انجام وظایف مربوط به مدیریت داخل منزل یاری رسانند.

پی‌نوشت‌ها: