فضائل و خدمات امام جواد

اشاره:

امام نهم شیعیان، نامش «محمّد»، کنیه اش «ابو جعفر» و معروف ‏ترین القاب او «تقیّ» و «جواد» است. آن بزرگوار در ماه مبارک رمضان سال ۱۹۵ هجری قمری در شهر «مدینه منوّره» دیده به جهان گشود. پدر بزرگوار آن حضرت «امام علیّ بن موسی الرضا علیهما السلام» امام هشتم شیعیان می باشند. نام مادر ایشان «سَبیکه» بود  که از خاندان «ماریه قِبطیه» همسر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به شمار می رفت و از نظر فضائل اخلاقی در درجه والایی قرار داشت و برترین زنان زمان خود بود؛ به طوری که امام رضا (علیه السلام) از او به عنوان بانویی منزه و پاک دامن و با فضیلت یاد می کرد.

۱. ولادت امام جواد (علیه السلام)

امام نهم که نامش «محمد»، کنیه اش «ابو جعفر» و معروف‏ترین القاب او «تقی» و «جواد» است، در ماه رمضان سال ۱۹۵ هجری قمری در شهر «مدینه» دیده به جهان گشود. پدر آن حضرت «امام علیّ بن موسی الرضا علیهما السلام» امام هشتم شیعیان بود. مادر او نیز «سبیکه» نام داشت که از خاندان «ماریه قبطیه» همسر پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به شمار می رفت و از نظر فضائل اخلاقی در درجه والایی قرار داشت و برترین زنان زمان خود بود؛ به طوری که امام رضا . علیه السلام . از او به عنوان بانویی منزه و پاک دامن و با فضیلت یاد می کرد.

۲. دلیل شناخت کمتر نسبت به امام جواد (علیه السلام) امام جواد(علیه السلام) به دو دلیل، در بین مردم نسبت به دیگر امامان کمتر شناخته شده است:

الف) کوتاه بودن عمر آن حضرت:

بنا بر آن چه در تاریخ آمده است، امام جواد (علیه السلام) در سن ۲۵ سالگی به شهادت رسید. لذا کوتاه بودن عمر حضرت جواد (علیه السلام) یکی از دلایلی است که می توانیم بگوییم که امام جواد (علیه السلام) نسبت به سائر ائمه (علیه السلام) که از عمر بیشتری برخورد بودند، کمتر در بین مردم مطرح شده است. اما در واقع مطابق آن چه در منابع حدیثی شیعه آمده، ما در مورد امام جواد (علیه السلام) کم معارف نداریم، یعنی دانستنی ها و مطالب زیادی داریم که متاسفانه این ها کمتر در میان شیعه مطرح شده است. اگر محققین و اهل تحقیق بتوانند در این زمینه میراث فرهنگی و علمی زندگی دوران امام جواد (علیه السلام) را برای مردم تشریح و مطرح کنند، شاید بتوان گفت که آنچه که در مورد امام نهم حضرت جواد (علیه السلام) وجود دارد، نسبت به سایر ائمه (علیه السلام) کمتر نیست.

ب) شرایط خاص دوران امام (علیه السلام):

امام جواد(علیه السلام) در دوره و برهه خاصی از تاریخ زندگی می کردند که با پیچیدگی ها و مسائلی روبه رو شد که این موارد در زندگانی سائر امامان شیعه (علیه السلام) کمتر وجود داشت. امام (علیه السلام) در دوران حکومت «مأمون» و «معتصم» عباسی زندگی کردند. در این دوران حکومت عباسیان در افول قرار گرفته بود که با مرگ مأمون عباسی و قدرت گرفتن معتصم، رو به نزول بیشتر گرایید. زمانی که یک حاکم قدرتمند در در جامعه زندگی می کند بر روی تمام مسائل آن زمان تاثیر دارد؛ مانند وقتی که «یزید» به حکومت رسید و امام حسین(علیه السلام) در برابر او قیام کرد و آن حادثه مهم اتفاق افتاد و نقطه اوجی شد که در زمان سایر ائمه و امامان معصوم (علیه السلام) وجود ندارد.

۳. ویژگی های اخلاقی و علمی امام جواد الائمه (علیه السلام)

الف. اخلاق حسنه:

حضرت جواد الائمه (علیه السلام) مانند دیگر پیشوایان معصوم (علیه السلام) این ویژگی را از جدّ بزرگوارشان پیامبر مکرم، حضرت محمّد بن عبدالله (صلی الله علیه و آله و سلم) به ارث بردند. در قرآن هم تأکید شده که مسلمانان از اخلاق پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) الگو و سرمشق بگیرید، یعنی به مسلمانان توصیه شده است که در رفتار و زندگی خودشان در تمام مراحل باید از پیامبر الگو بگیرند. فرزندان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیه السلام) مانند پیامبر بزرگوار (صلی الله علیه و آله و سلم) متّصف و متخلّق به آن اخلاق نیکو و حسنه هستند.

ب. علم فراوان:

یکی از ویژگی های دیگر امام جواد (علیه السلام) علم فراوان و وسیع ایشان است؛ چنانچه پدران بزرگوارشان هم این علم وسیع (علم لدنّی) را داشتند و به معنای واقعی کلمه عالم بودند. این امر در مناظراتی که ایشان انجام دادند و چند نمونه آن وجود دارد قابل مشاهده است. ما شیعیان معتقد هستیم که این علم از طریق اجدادشان منتقل شده و به قدرت الهی، علم پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به امام علیّ بن ابی طالب (علیه السلام) و نسل به نسل تا منجی جهان بشریت حضرت بقیه الله الأعظم، حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) منتقل شده و این علم لَدُنیّ که خداوند در اختیار این الگوهای بشریت گذاشته در نزد امام جواد (علیه السلام) هم بوده است.

ج. تقوا و پارسایی:

امام جواد (علیه السلام) مانند همه امامان شیعه (علیه السلام)، الگوی کامل تقوا و پارسایی و نمونه بارز عبادت، بندگی و سجده های طولانی برای خداوند  و انسان های کامل بودند.

د. ادب و گشاده رویی با دوست و دشمن:

امام جواد (علیه السلام) با همگان با ادب و احترام برخورد می کردند. این امر باعث جذب مخالفان و دشمنان امام به سوی ایشان می شد. سازش و نرم خویی با دوستان و شیعیان نیز از صفات ایشان است.

و. حرّیت و آزادگی:

البته همه ائمه اهل بیت (علیه السلام) از این ویژگی برخوردار بودند.  آن بزرگ واران هیچ گاه تسلیم ظلم و ستم نمی شدند و حاضر بودند در این راه تمام سختی ها را تحمل کنند. این ویژگی الگویی برای ماست که در هیچ زمانی ظلم و ستم را قبول نکنیم و با آزادگی، اعتقادات و مبانی خودمان را مطرح کنیم و تسلیم فتنه ها و توطئه های دشمنان قسم خورده اسلام و مخالفان نشویم. در این زمان که حمله به مقدسات مسلمانان از سوی آمریکائی ها، صهیونیست ها و عوامل فریب خورده آنان با چاپ و نشر کاریکاتورها و فیلم ها شروع شده، مسلمانان و به ویژه پیروان واقعی اهل بیت (علیه السلام) می بایست با وحدت و یک پارچگی خاص با حضور در صحنه و راه پیمائی ها و تظاهرات به مبارزه با استکبار جهانی برخیزند که همین کار هم کرده و می کنند.

۴. کرامات مهم در زندگی حضرت امام جواد (علیه السلام)

الف. تولد حضرت (علیه السلام):

تولد امام جواد (علیه السلام) ـ که در اواخر عمر امام رضا (علیه السلام) رخ داد ـ یک کرامت الهی بود؛ آن چنان که امام رضا(علیه السلام) بارها از حضرت جواد(علیه السلام) به عنوان مولودی پرخیر و برکت یاد می کرد. «ابو یحیای صنعانی» می گوید: روزی در محضر امام رضا – علیه السلام .، فرزندش ابو جعفر را که خردسال بود، آوردند. امام فرمود:«این مولودی است که برای شیعیان ما، با برکت تر از او زاده نشده است». دو تن از شیعیان به نام «ابن اسباط» و «عبّاد بن اسماعیل» هم می گویند: در محضر امام رضا – علیه السلام – بودیم که ابو جعفر را آوردند، عرض کردیم: این همان مولود پرخیر و برکت است؟ حضرت فرمود: «آری، این همان مولودی است که در اسلام بابرکت تر از او زاده نشده است».

دلیل این خیر و برکت و کرامت خاصّ این بود که عصر امام رضا (علیه السلام) عصر ویژه ای بوده و تعیین جانشین و معرفی امام بعدی، با مشکلاتی روبرو شده بود که در عصر امامان قبلی، بی سابقه بود؛ زیرا از یک سو پس از شهادت امام کاظم (علیه السلام) گروهی که به «واقفیه» معروف شدند، براساس انگیزه های مادی، امامت حضرت رضا(علیه السلام) را انکار کردند و از سوی دیگر امام رضا (علیه السلام) تا حدود چهل و هفت سالگی دارای فرزند نشده بود و چون احادیث رسیده از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) حاکی بود که امامان دوازده نفرند که نه نفر آنان از نسل امام حسین (علیه السلام) خواهند بود، فقدان فرزند برای امام رضا (علیه السلام)، هم امامت خود آن حضرت، و هم تداوم امامت را زیر سؤال می برد و واقفیه این موضوع را دست آویز قرار داده امامت حضرت رضا (علیه السلام) را انکار می کردند!. گواه این معنا، اعتراض «حسین بن قیاما واسطی» از سران «واقفیه» بود که طی نامه ای به امام رضا (علیه السلام) او را متهم به عقیمی کرد و نوشت: “چگونه ممکن است امام باشی در صورتی که فرزندی نداری؟!”. امام (علیه السلام) هم در پاسخ نوشت:” از کجا می دانی که من دارای فرزندی نخواهم بود، سوگند به خدا بیش از چند روز نمی گذرد که خداوند پسری به من عطا می کند که حق را از باطل جدا می کند”.

ب. امامت حضرت (علیه السلام) در کودکی:

این که امامت به قدرت الهی به یک نوجوان هشت ساله که هنوز به سن بلوغ نرسیده است منتقل شد یک کرامت مهم بود؛ آن چنان که پیش از این، نبوت به حضرت عیسی (علیه السلام) در نوزادی داده شده بود.

ج. مناظرات علمی حضرت جواد (علیه السلام):

مناظراتی که امام (علیه السلام) با دانشمندان فرقه ها و مذاهب مختلف در این دوره دارد، بسیار مهم است. این که چگونه یک نوجوان می تواند در مناظرات و بحث های مختلف اسلامی و فکری با دانشمندان آن زمان، آنان را مغلوب کند، هم کرامتی بزرگ و هم علامتی بر حقانیت امامت ایشان بود.

۵. میراث علمی و شاگردان امام جواد (علیه السلام)

امام جواد (علیه السلام) با وجود کوتاهی دوران حیات و امامت، شاگردان بزرگی را تربیت می کنند؛ امثال «حضرت عبدالعظیم حسنی»، «علی بن مهزیار اهوازی»، «فضل بن شاذان نیشابوری»، «محمد بن سنان زاهری»، «ابو نصر بزنطی کوفی» و «دعبل خزاعی» از شاگردان آن حضرت هستند که نزد ایشان، رشد علمی یافته و تربیت شدند و یا از آن حضرت(علیه السلام) حدیث نقل کردند.

روایان احادیث حضرت جواد الائمه (علیه السلام) تنها محدثان شیعه نبودند؛ بلکه علماء و دانش مندان اهل تسنن نیز معارف و حقایقی از اسلام را از آن حضرت نقل کرده‏اند. به عنوان نمونه «خطیب بغدادی‏» احادیثی با سند خود از آن حضرت نقل کرده است. هم چنین «حافظ عبدالعزیز بن اخضر جنابذی‏» در کتاب معالم العتره الطاهره و مؤلفانی مانند «ابو بکر احمد بن ثابت»، «ابو اسحاق ثعلبی» و «محمد بن منده بن مهربذ» در کتب تاریخ و تفسیر خویش روایاتی از آن حضرت نقل کرده ‏اند.

۶. شهادت امام جواد (علیه السلام)

مأمون خلیفه عباسی که چون سایر خلفای بنی ‌عباس از نفوذ باطنی امامان معصوم (علیهم السلام) در بین مردم هراس داشت سعی کرد، ابن الرضا (علیه السلام) را تحت مراقبت خاص خویش قرار دهد که یکی از حیله‌های وی برای این کار، ازدواج دخترش با امام جواد (علیه السلام) بود. لذا دختر خویش «امّ الفضل» را به ازدواج حضرت آن حضرت در آورد تا مراقبی دائمی و از درون خانه، بر امام گمارده باشد.

دلیل دیگری که مأمون دختر خود را به ازدواج امام در آورد، کشاندن امام به سمت خود بود؛ چرا که تصور می کرد امام با این وصلت مجذوب مادیات و جاه و مقام شده!، قداست وی خدشه دار و از راه اصلی منحرف، شیعیان متفرق شده و حکومت عباسیان قوی می شود!.

از طرف دیگر، مأمون هم چنین می خواست با این وصلت علویان را از اعتراض و قیام بر ضد حکومت باز داشته، خود را دوست دار و علاقه مند به آنان نشان دهد.

امام جواد (علیه السلام) نیز . که مانند سائر امامان معصوم (علیه السلام) از آینده اطلاع داشتند و هیچ کاری را بدون آگاهی انجام نمی دادند. بخوبی از دسیسه های مأمون آگاه بود و به وصلت با دختر وی رضایت داد. یکی از دلایل پذیرش این وصلت از سوی امام، حفظ شیعیان از دسیسه های کینه توزانه مأمون حفظ بود .

لذا امام (علیه السلام) اگرچه تن به این ازدواج داد، اما شواهد تاریخی گواه این حقیقت است که مأمون نتوانست به حیله‏های از پیش تعیین شده خود دست یابد.

امام جواد (علیه السلام) تا پایان خلافت مأمون در مدینه ساکن بود و پس از مرگ مأمون به دستور معتصم عباسی و در سال ۲۲۰ هجری قمری، به همراه همسرش امّ الفضل به بغداد رفت. ایشان در ماه ذی القعده سال ۲۲۰ هجری قمری، با دستور معتصم عباسی مسموم و در بیست و نهم ماه ذی القعده به شهادت رسید.

سلام الله علیه یوم وُلد و یوم استشهد و یوم یُبعث حیّا.

۷. معرفی منابع در باره امام جواد (علیه السلام)

در باره تاریخ اهل بیت عصمت و طهارت (علیه السلام) ـ عموماً ـ و امام جواد (علیه السلام) ـ خصوصاً ـ کتاب های فراوانی منتشر شده است که هم به صورت تشریحی و هم توصیفی در این مورد بحث کرده اند. مانند کتاب معجم ما کُتب عن الرسول (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیته (علیه السلام) اثر «عبد الجبار الرفاعی» که در واقع یک دایره المعارف بزرگ و در ۱۰ جلد چاپ شده است.

کتاب الذریعه الی تصانیف الشیعه تألیف «مرحوم آغا بزرگ تهرانی (ره)» و سائر کتب رجالی و حدیثی و تاریخی بزرگان شیعه مانند «شیخ کلینی (ره)»، «شیخ مفید (ره)»، «شیخ صدوق (ره)»، «علامه برقی (ره)» و «شیخ طوسی (ره)» هم مملوّ است از آثار مختلف که اهل علم و نخبگان با آن ها آشنا هستند.

فهرست منابع :

* به غیر از این منابع، کتاب های زیر را نیز می توان معرفی کرد: (بدیهی است معرفی این منابع به معنای تأیید کامل همه مطالب آنها نمی باشد)
.پیشوایان هدایت؛ جواد الائمه، حضرت امام محمد تقی (علیه السلام) ؛ تألیف: مجمع جهانی اهل بیت(علیه السلام)؛ ترجمه: اداره ترجمه مجمع جهانی اهل بیت (علیه السلام)، قم: انتشارات مجمع جهانی اهل بیت (علیه السلام) وزیری، ۳۸۵ ص؛
.امام جواد (علیه السلام)، گروه نویسندگان مؤسسه البلاغ، ترجمه: محمود شریفی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۸، جیبی، ۱۶۸ص؛
.امام محمد تقی(علیه السلام)، سید کاظم ارفع، تهران، مؤسسه انتشاراتی فیض کاشانی، ۱۳۷۰، رقعی، ۴۹ ص؛
.پیشوای نهم حضرت امام محمد تقی (علیه السلام)، گروه نویسندگان، قم، مؤسسه در راه حق، ۱۳۷۱، رقعی، ۵۶ ص؛
. تحلیلی از زندگانی و دوران امام محمد تقی (علیه السلام)، فضل الله صلواتی، اصفهان، انتشارات خرد، ۱۳۶۴، رقعی، ۶۱۰ص؛
. تحلیلی از زندگانی و زمان امام جواد(علیه السلام)، گروه نویسندگان، زیرنظر قوام الدین وشنوی قمی، قم، مؤسسه احیاء و نشر میراث اسلامی، ۱۳۵۹، جیبی، ۱۳۸ص؛
. حضرت امام محمد تقی (علیه السلام)، فضل الله کمپانی(م۱۴۱۴ق)، تهران، انتشارات مفید،۱۳۶۲؛
. حضرت امام محمد تقی (علیه السلام)، میر ابوالفتح دعوتی، قم، انتشارات شفق، بی تا، وزیری، ۳۲ص؛
.زندگانی امام جواد (علیه السلام)، احمد صادقی اردستانی، قم، انتشارات نقش، ۱۳۷۶ش، رقعی، ۲۵۰ص؛
. زندگانی امام محمدتقی (علیه السلام)، حسین عمادزاده (۱۴۱۰ق)، تهران، شرکت سهامی طبع کتاب، ۱۳۴۱ش۱۳۸۲/ق، وزیری، ۳۳۴ص؛
.زندگانی حضرت امام جواد (علیه السلام)، مرتضی مدرسی چهاردهی (۱۴۰۷ق)، چاپ پنجم، تهران، انتشارات موسوی، ۱۳۶۱، رقعی، ۲۵۲ص؛
.  زندگانی سیاسی امام جواد (علیه السلام)، تألیف: سید جعفر مرتضی عاملی، ترجمه: سید محمد حسینی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۷، رقعی، ۱۴۴ص؛
. نگاهی بر زندگی امام جواد (علیه السلام)، محمد محمدی اشتهاردی، تهران، نشر مطهر، ۱۴۱۶/ق، رقعی، ۱۴۴ص؛ ۲۲ نگاهی گذرا بر زندگانی امام جواد (علیه السلام)، تألیف:  سید عبدالرزاق موسوی مقرّم (۱۳۹۱ق)، ترجمه: پرویز لولاور، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی، ۱۳۷۱ ش، وزیری، ۱۷۷ص.

به قلم: حجت الاسلام عباس جعفری فراهانی