رویت خداوند در قیامت برای مسلمانان با چهره های مختلف

اصل رویت خداوند هم از نظر عقل و هم بر اساس آیات قرآن کریم در دنیا و آخرت غیر ممکن است. زیرا عوارض متعددی مستلزم رویت خداوند می شود که عقلا برای خدا محال است. اشکالی اصلی رویت خداوند عارض شدن عوارض مادی بر خداوند است. مثلا اگر خدا دیده شود باید جسم داشته باشد، بدن خاصی داشته باشد، دست و پا و سر و دهن و چشم و امثال این اعضای بدن را دارا باشد. همچنین در حیطه دید انسان قرار بگیرد و محدود شود. راه برود و حرکت کند و …

تا این عوارض برای خدا ثابت نگردد رویت خداوند ناممکن است و با این عوارض خدا به موجود مادی به خصوص انسان تشبیه می شود در حالی که خداوند می فرماید: «ِلَیْسَ کَمِثْلِهِ‏ شَیْ‏ءٌ وَ هُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ؛  همانند او چیزى نیست و او شنوا و بینا است.»^[۱]

این جمله در حقیقت پایه اصلى شناخت تمام صفات خداوند است که بدون توجه به آن به هیچیک از اوصاف پروردگار نمى‏توان پى برد، زیرا خطرناکترین پرتگاهى که بر سر راه پویندگان طریق«معرفه اللَّه» قرار دارد همان پرتگاه‏ «تشبیه» است که خدا را در وصفى از اوصاف شبیه مخلوقاتش بدانند، این امر سبب مى ‏شود که به«دره شرک» سقوط کنند.

به تعبیر دیگر او وجودى است بى ‏پایان و نامحدود از هر نظر و هر چه غیر او است محدود و متناهى است از هر نظر، از نظر عمر، قدرت، علم، حیات، اراده، فعل، و خلاصه همه چیز، و این همان خط «تنزیه» و پاک شمردن خداوند از نقائص ممکنات است.[۲]

اما از دیدگاه اهل سنت رویت خداوند نه تنها ممکن است بلکه خداوند خود را با صورت ها و اشکال مختلف برای مسلمانان نشان می دهد. در یک روایتی بسیار عجیب در ضمن اینکه برای خدواند صورت و قیافه ثابت می ‌کند، به خداوند بازی کردن فیلم نسبت داده شده است.

در صحیح بخاری از ابو هریره نقل شده است که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و سلم) بعد از اینکه به مسلمانان گفت شما خدا را در روز قیامت می ‌بینید فرمود: مردم در این روز جمع می ‌شوند هر که هرچه را پرستیده از آن متابعت می‌ کند… و امت اسلام می‌ ماند که عده‌ ای منافق هم در میان آنان هستند. در این هنگام فرمود: «فَیَأْتِیهِمْ الله فی غَیْرِ الصُّورَه التی یَعْرِفُونَ فیقول أنا رَبُّکُمْ فَیَقُولُونَ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْکَ هذا مَکَانُنَا حتى یَأْتِیَنَا رَبُّنَا فإذا أَتَانَا رَبُّنَا عَرَفْنَاهُ فَیَأْتِیهِمْ الله فی الصُّورَهِ التی یَعْرِفُونَ فیقول أنا رَبُّکُمْ فَیَقُولُونَ أنت رَبُّنَا فَیَتْبَعُونَهُ».[۳]

یعنی خداوند در برابر امت مسلمان با قیافه مبدل ظاهر می ‌شود و می گوید من خدای شما هستم. آنان می ‌گویند از تو به خدا پناه می ‌بریم ما اینجا هستیم تا اینکه خدای ما بیاید و ما او را می ‌شناسیم. سپس خداوند با قیافه اصلی خودش پیش آن ها می ­آید و خود را معرفی می ­کند و آن ها می ­گویند: بلی تو خدای ما هستی و به دنبال خدا به سوی بهشت روان می­ گردند!

سوالات ما

چند سوال در موضوع از سوی اهل سنت باید پاسخ داده شوند:

۱. آیا این روایت که رویت خداوند را در روز قیامت ممکن می داند مستلزم تشبیه خداوند با مخلوقاتش نیست؟ اگر خداوند شبیه مخلوقاتش نمی شود رویت خداوند چگونه ممکن می گردد؟

۲. چرا خداوند خود را اول با قیافه مبدل به مسلمانان نشان می دهد و سپس با چهره اصلی خود در برابر آنان ظاهر می شود. آیا خداوند العیاذ بالله مانند جنیان به اشکال مختلف در می آید؟

۳. تفاوت بین چهره مبدل و اصلی خداوند در چیست؟ و آنانی که خداوند را با قیافه اصلی اش می شناسند، خدا را قبلا در کجا دیده بوده اند که باعث شده او را بشناسند؟

۴. آیا لازمه پذیرش این حدیث توهین به ساحت مقدس خداوند نیست که یک بار با چهره مبدل می آید و بار دیگر با چهره واقعی تا با بندگانش بازی کند؟

۵. چه اثر مثبتی بر این کار خداوند مترتب می گردد و آیا منافات با حکمت خداوند ندارد و آیا خداوند مرتکب کارهای لهو و بیهوده می شود؟

۶. آیا متن حدیث دلیل بر جعلی بودن این روایت نیست و به دروغ به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم» نسبت داده نشده است؟

پی نوشت ها

[۱] . سوره شوری، آیه ۱۱.

[۲] . مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۰، ص ۲۶۶ -۲۶۷، دار الکتب الإسلامیه – ایران – تهران، چاپ: ۱۰، ۱۳۷۱ ش.

[۳] . بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، ج ۵، ص ۲۴۰۳، دار ابن کثیر , الیمامه ، بیروت، چ  ۲،  ۱۴۰۷ق / ۱۹۸۷م. تحقیق: د. مصطفى دیب البغا.