روزهای که روزه اش مستحب است

اشاره:

به غیر از برخی روزهای سال که روزه در آنها حرام است،[۱]و روزی مانند عاشورا که روزه در آن کراهت دارد، با توجه به آثار و فوایدی که برای روزه وجود دارد،[۲] روزه در تمام روزهای دیگر شایسته و مستحب است. طبق فرمایش پیامبر اسلام روزه شیطان را سیه رو می کند. احادیث و زیادی از معصومین (علیهم السلام) در فوائد معنوی و جسمی روزه نقل شده که در این مقاله به بخش آندک آن اشاره می شود.

جایگاه روزه در اسلام

«پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) به اصحابشان فرمود: آیا چیزی به شما بیاموزم که اگر بدان عمل کردید شیطان به فاصله مشرق و مغرب از شما فاصله می‌گیرد؟ گفتند: بفرمایید. پیامبر فرمود: روزه، شیطان را سیه‌رو می‌کند».[۳]

امام علی(علیه السلام) می‌فرماید: «ماهى سه روز روزه بگیرید که معادل روزه یک عمر است».[۴]

امام صادق(علیه السلام)  می‌فرماید: «خواب روزه‌دار عبادت است و نَفَس کشیدنش تسبیح».[۵]

البته روزها و شرایط خاصی نیز وجود دارد که این استحباب اهمیت بیشتری می‌یابد:

روزه در روزهای گرم و روزهایی که احتمال تشنگی در آن وجود دارد؛ نظر به این‌که بهترین اعمال، سخت‌ترین آن است،[۶] جا دارد که شخص مسلمان با تحمل گرما و تشنگی روزه بگیرد تا با عبادت و اطاعت از خداوند به او تقرّب جوید.

امام صادق(علیه السلام) در این‌باره فرمود: «هر کس در گرماى سخت براى خدای عزّ و جلّ روزه بدارد، و تشنه شود خداوند هزار فرشته بر او می‌گمارد تا دست به رویش کشند و او را مژده دهند تا زمانی که افطار می‌کند، و خدا می‌فرماید: چه خوش است نفس کشیدن و رائحه او. فرشتگان! شاهد باشید که از گناهانش صرف نظر کرده و او را بخشیدم».[۷]

البته با توجه به کوتاه و خنک بودن روزهای زمستان، این فصل نیز فرصتی مناسب برای روزه گرفتن است؛ از این‌رو؛ امامان معصومان(علیه السلام) در روایات به روزه در این فصل تشویق نموده‌اند. امام صادق(علیه السلام) فرمود: «روزه در زمستان، غنیمت آسان و راحتی است».[۸] و «زمستان، بهار مؤمن است، شبش بلند و کمک عبادت است، روزش کوتاه و کمک روزه است».[۹]

یکی از راه‌های کنترل شهوت، روزه گرفتن است؛ پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) خطاب به جوانان فرمود: «بر شما لازم است که ازدواج کنید، در صورتی که برایتان میسّر نیست، روزه بگیرید؛ زیرا که روزه شهوت را کنترل می‌کند».[۱۰]
روزه در روز جمعه؛ در میان روزهای هفته، روز جمعه برترین روز معرفی شده است؛[۱۱] لذا در روایات، روزه در این روز از فضیلت بیشتری برخوردار است.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: «کسى که روز جمعه را روزه بدارد و بر آن صبر کند و قصد او تقرّب به خدا باشد؛ خداوند به او ثواب ده روز روزه نورانى و روشن که مانند روزهاى دنیا نیست‏، عطا کند».[۱۲]

هشام بن حکم درباره مردى که می‌خواهد کار خیرى مانند صدقه دادن و روزه گرفتن را انجام دهد، از امام صادق(علیه السلام) نقل مى‏کند: «این [کارها] در روز جمعه باشد که همانا در روز جمعه پاداش عمل افزایش می‌یابد».[۱۳]

روزه در پنج شنبه اول و پنج شنبه آخر ماه و چهارشنبه وسط ماه؛ امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: «رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آن‌قدر روزه [مستحبّى] می‌گرفت تا آن‌جا که گفته می‌شد: افطار نمی‌کند! و افطار می‌کرد تا آنجا که گفتند: روزه نمی‌گیرد؛ سپس یک روز، روزه می‌گرفت و یک روز افطار می‌کرد؛ و بعد، روزهاى دوشنبه و پنجشنبه هر هفته را روزه‌دار بود، تا از آن هم منصرف شد و دیگر در هر ماه سه روز روزه می‌گرفت: پنجشنبه اول ماه، چهارشنبه وسط ماه و پنجشنبه آخر ماه را، و می‌فرمود: در این سه روز، روزه گرفتن به منزله روزه‌دار بودن تمام عمر است».[۱۴]

همچنین یکی از سفارشات پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) به امام علی(علیه السلام) این است: «روزه در هر ماه، سه روز می‌باشد: پنجشنبه اول ماه، چهارشنبه وسط ماه و پنجشنبه آخر ماه».[۱۵]

روزه در تمام ماه شعبان و وصل آن به روزه ماه رمضان؛ «رسول خدا(صلی الله علیه و آله) با این‏ سنّت به دار بقا پیوست که ماه شعبان و ماه رمضان پشت سر هم روزه می‌گرفت، و در سایر ماه‌ها، هر ماه سه روز روزه می‌گرفتند. امام باقر و امام صادق(علیه السلام) نیز به همین روش روزه می‌گرفتند».[۱۶] امام صادق(علیه السلام) فرمود: «به خدا سوگند، روزه ماه شعبان با روزه ماه رمضان پشت سرهم مایه آشتى با خداوند است»‏.[۱۷]
روزه در ماه رجب؛ امام باقر(علیه السلام) فرمود:‌ »هر که یک روز از ماه رجب را روزه دارد از اول یا وسط یا آخر ماه، خدا بهشت را برای او قرار دهد و روز قیامت با ما همدرجه‌اش سازد. هرکس دو روز از رجب را روزه دارد به او گویند کردار خود را از سر گیر که خدا آنچه گذشت از برایت آمرزید. هر که سه روز از رجب روزه گیرد به او گویند گذشته و آینده‌ات آمرزیده شد، براى هر کسی از برادران گنه‌کارت و براى آشنایانت که خواهى شفاعت کن. هر کسی هفت روز از رجب را روزه دارد هفت درِ دوزخ بر او بسته گردد و هر که هشت روز از رجب را روزه دارد هشت در بهشت به رویش باز شود تا از هر کدام‏ خواهد در آید».[۱۸] و در روایت دیگری از امام صادق(علیه السلام) آمده که؛ «اگر کسى بیشتر [از این] روزه بدارد، خداوند پاداش او را افزون‌تر خواهد کرد».[۱۹] همچنین امام صادق(علیه السلام) به یکی از اصحاب خود می‌فرماید: «…روزه، روز بیست و هفتم ماه رجب را [که روز مبعث پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می‌باشد] نیز فراموش مکن؛ زیرا آن روزى است که نبوّت در آن روز، بر محمد نازل شد، و ثواب آن با شصت ماه برابر است».[۲۰]‏
سه روز غیر معین در ماه؛ روزى رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به اصحابش فرمود: «کدام‌یک از شما همه عمر روزه می‌گیرد؟» سلمان گفت: من ای رسول خدا. یکى از اصحاب پیامبر خشمگین شد و گفت: ای رسول خدا! سلمان، مردى عجمى است و می‌خواهد به ما قریش ببالد فرمودى کدام شما همه عمرش روزه می‌دارد گفت من، با این‌که بیشتر روزها را غذا می‌خورد، پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: «خاموش باش اى فلانى! تو را چه با همانند لقمان حکیم؟، از او بپرس تا به تو خبر دهد»، آن مرد به سلمان گفت: اى بنده خدا، تو نگفتى همه روز روزه دارى؟ گفت: بله. آن مرد گفت: ولى من تو را دیده‌ام که بیشتر روزها غذا می‌خورى! سلمان پاسخ داد: چنان نیست که تو گمان بردى من در هر ماه سه روز روزه می‌گیرم ‏و خداى عزّ و جلّ می‌فرماید: شخصى که عمل نیکى انجام دهد ده برابر آن ثواب خواهد داشت،[۲۱] و روزه شعبان را به ماه رمضان وصل می‌کنم و این روزه همه عمر می‌شود.[۲۲]

۸ . روزه ایام البیض؛ یعنی سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم هر ماه قمری؛ امام علی(علیه السلام) می‌فرماید: «پیامبر خدا تا زمانی که حیات داشتند همواره سه روز ایام بیض را روزه می‌گرفتند».[۲۳] و «پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: جبرئیل بر من نازل شد و گفت: به علی بگو: در هر ماه سه روز را روزه بگیر که روز اول فضیلت روزه ده هزار سال، روز دوم فضیلت روزه سی هزار سال و روز سوم فضیلت روزه صد هزار سال را دارد. گفتم: آیا این فضیلت ویژه من است یا برای همه مردم؟ پیامبر فرمود: خداوند این را به تو و هرکس که این سه روز را روزه بدارد لطف می‌کند، گفتم آن سه روز کدام است؟ فرمود: ایام البیض؛ یعنی روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم هر ماه».[۲۴]

روزه در روز غدیر خم؛ امام صادق(علیه السلام) فرمود: «روزه غدیر خم، پیش خدای عزّ و جلّ در هر سال مساوی است با صد حج و صد عمره پذیرفته شده که این عید اکبر (بزرگ‌تر) است».[۲۵]و «روزه روز غدیر خم، کفاره شصت سال گناه است».[۲۶]
سه روز روزه برای نماز استسقاء (باران)؛ حماد سراج می‌گوید: محمد بن خالد مرا خدمت امام صادق(علیه السلام) فرستاد تا بپرسم: مردم برای خواندن نماز استسقاء زیاد به من مراجعه می‌کنند، آیا صلاح می‌دانید فردا برای خواندن نماز استسقاء اقدام کنیم؟ وقتی آن‌را از حضرت صادق(علیه السلام) پرسیدم، فرمود: «خواندن استسقاء این طور نیست که شما می‌گویید، به او بگو به مردم اعلام کنند دو روز را روزه بگیرند و روز سوم را در حالی که روزه هستند برای نماز بیرون بیایند».[۲۷]
روزه چهارشنبه، پنج شنبه و جمعه برای طلب حاجت؛ امام صادق(علیه السلام) فرمود: «هر کدام از شما هر وقت حاجتی داشتید روزهای چهارشنبه، پنج شنبه و جمعه را روزه بگیرید روز جمعه غسل کنید، لباس پاکیزه بپوشید بعد از آن روی بلندترین نقطه منزلتان بروید دو رکعت نماز بخوانید و دست‌هایتان را به سوی آسمان بلند کنید» و سپس امام(علیه السلام) دعای طولانی را ذکر فرمود.[۲۸]
روزه در روز نوروز (اول فروردین)؛ مُعلى بن خُنَیس از امام صادق(علیه السلام) در مورد روز نوروز آورده است: «غسل کن، پاک‌ترین لباس خود را بپوش، عطر بزن و آن روز روزه باش»‏.[۲۹]
روزه برای پدر و مادر؛ امام صادق(علیه السلام) فرمود: «چرا به پدر و مادر زنده یا مرده خود نیکى نمی‌کنید؟ از طرف آنان نماز بگزارید، روزه بگیرید، صدقه دهید که هم به آنان بهره برسد و هم به شما که خداوند به واسطه همین اعمال نیکتان، پاداش خیر شما را زیاد خواهد نمود».[۳۰]
سه روز روزه در مدینه؛ بر اساس آموزه‌های دینی برگرفته از معصومان (علیه السلام)، مسافر نمی‌تواند روزه بگیرد مگر کسی که در مدینه باشد که مستحب است سه روز را روزه بگیرد. امام کاظم(علیه السلام) می‌فرماید: «کسی که وارد مدینه شد مستحب است سه روز را روزه بگیرد و اگر مدتی ماندگار است آن سه روز را روزهای چهارشنبه، پنج‌شنبه و جمعه قرار دهد».[۳۱]

و …

 پی نوشت:

[۱]. پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) به امام علی(علیه السلام) فرمود: «روزه عید فطر، قربان، روزه وصال (روزه دو روز پشت سر هم بدون افطار)، روزه سکوت و روزه دهر حرام است»؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ‏۴، ص ۳۶۷، دفتر انتشارات اسلامی، قم‏، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق‏؛ همچنین ر.ک:‌ «فلسفه حرام بودن روزه در اول ماه شوّال»، سؤال ۴۴۷۶۹.

[۲]. ر.ک: «آثار تربیتی روزه»، سؤال ۱۴۸۵۹؛ «فضیلت روزه ماه ذی الحجه»، سؤال ۴۵۱۲۳.

[۳]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۴، ص ۶۲، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

[۴]. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول(صلی الله علیه و آله)، محقق: غفاری، علی اکبر، ص ۱۱۳، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.

[۵]. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ نَوْمُ الصَّائِمِ عِبَادَهٌ وَ نَفَسُهُ تَسْبِیحٌ»؛ الکافی، ج ‏۴، ص ۶۴.

[۶]. در روایتی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) نقل شده است: «أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ أَحْمَزُهَا»؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ‏۶۷، ص ۲۳۷، دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ دوم، بیروت، ۱۴۰۳ق‏.‏

[۷]. الکافی، ج ‏۴، ص ۶۴.

[۸]. «أَنَّهُ قَالَ الصَّوْمُ فِی الشِّتَاءِ هُوَ الْغَنِیمَهُ الْبَارِدَهُ»؛ الخصال، ج ‏۱، ص ۳۱۴.

[۹]. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ الشِّتَاءُ رَبِیعُ الْمُؤْمِنِ یَطُولُ فِیهِ لَیْلُهُ فَیَسْتَعِینُ بِهِ عَلَى قِیَامِهِ وَ یَقْصُرُ فِیهِ نَهَارُهُ فَیَسْتَعِینُ بِهِ عَلَى صِیَامِهِ»؛ شیخ صدوق، معانی الأخبار، محقق و مصحح: غفارى، على اکبر، ص ۲۲۸، دفتر انتشارات اسلامى، قم‏، چاپ اول، ۱۴۰۳ق‏.‏

[۱۰]. «یَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ عَلَیْکُمْ بِالْبَاهِ فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِیعُوهُ فَعَلَیْکُمْ بِالصِّیَامِ فَإِنَّهُ وِجَاؤُه»؛ الکافی، ج ‏۴، ص ۱۸۰.

[۱۱]. «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله): إِنَّ یَوْمَ الْجُمُعَهِ سَیِّدُ الْأَیَّام»‏؛ شیخ صدوق، الخصال، محقق و مصحح: غفارى، على اکبر، ج ‏۱، ص ۳۱۶، دفتر انتشارات اسلامی، قم‏، چاپ اول، ۱۳۶۲ش‏.‏

[۱۲]. «مَنْ صَامَ یَوْمَ الْجُمُعَهِ صَبْراً وَ احْتِسَاباً أُعْطِیَ ثَوَابَ صِیَامِ عَشَرَهِ أَیَّامٍ غُرٍّ زُهْرٍ لَا تُشَاکِلُ أَیَّامَ الدُّنْیَا»؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، محقق و مصحح: لاجوردی، مهدی، ج ‏۲، ص ۳۶ – ۳۷، نشر جهان، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.

[۱۳]. «عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام) فِی الرَّجُلِ یُرِیدُ أَنْ یَعْمَلَ شَیْئاً مِنَ الْخَیْرِ مِثْلَ الصَّدَقَهِ وَ الصَّوْمِ وَ نَحْوَ هَذَا قَالَ یُسْتَحَبُّ أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ یَوْمَ الْجُمُعَهِ فَإِنَّ الْعَمَلَ یَوْمَ الْجُمُعَهِ یُضَاعَفُ»؛ الخصال، ج ‏۲، ص ۳۹۲ – ۳۹۳.

[۱۴]. شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ۷۹ – ۸۰، دار الشریف الرضی للنشر، قم، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.

[۱۵]. الکافی، ج ‏۸، ص ۷۹.

[۱۶]. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ۹۱.

[۱۷]. همان، ص ۹۲.

[۱۸]. شیخ صدوق، الأمالی، ص ۵ – ۶، کتابچى‏، تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.

[۱۹]. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ۵۳.

[۲۰]. من لا یحضره الفقیه، ج ‏۲، ص ۹۰.

[۲۱]. انعام، ۱۶۰: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها».

[۲۲]. الأمالی، ص ۳۳.

[۲۳]. حمیرى، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، ص ۹۰، مؤسسه آل البیت(علیه السلام)، قم، چاپ اول‏، ۱۴۱۳ق‏.

[۲۴]. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ‏۱۰، ص ۴۳۷، مؤسسه آل البیت(علیه السلام)‏، قم، چاپ اول‏، ۱۴۰۹ق‏.

[۲۵]. شعیرى،‏ تاج الدین، جامع الأخبار، ص ۸۱، انتشارات رضى‏، قم‏، چاپ اول، ۱۴۰۵ق‏.‏

[۲۶]. من لا یحضره الفقیه، ج ‏۲، ص ۹۰.

[۲۷]. شیخ طوسى، محمد بن حسن،‏ تهذیب الأحکام، محقق و مصحح: خرسان موسوی، حسن، ج ‏۳، ص ۱۴۸، دار الکتب الإسلامیه‏، تهران‏، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق‏.‏

[۲۸]. شیخ طوسى، محمد بن حسن‏، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج ‏۱، ص ۳۲۴ – ۳۲۹، مؤسسه فقه الشیعه، بیروت‏، چاپ اول، ۱۴۱۱ق‏.

[۲۹]. وسائل الشیعه، ج ‏۸، ص ۱۷۲.

[۳۰]. کافی، ج ‏۲، ص ۱۵۹.

[۳۱]. بحار الأنوار، ج ‏۹۷، ص ۱۵۹.

منبع: اسلام کوئیست