رابطه خوب با همسر و ویژگی های مهم آن

به منظور شکل گیری و ایجاد رابطه خوب با همسر، لازم است پیرامون زمینه ها و الگوهای ارتباطی انسان، آگاهی و اطلاعات کافی داشته باشیم.

زمینه ارتباطى اشخاص در تمام مدت زندگیشان شکل می گیرد و روى همه روابط آنها اثر می گذارد. چگونگى ارتباط در خانواده پدرى، فرهنگ، جنسیت، طرز برقرارى رابطه با دیگران، تجارب ناشى از روابط صمیمانه قبلى، برداشت از روابط و شخصیت، روى چگونگى این زمینه تأثیر می گذارند. بخش اعظم زمینه ارتباطى هر فرد زمانى شکل گرفته که هنوز به رابطه موجود قدم نگذاشته است. اما با این وجود، بر رابطه کنونى شما تأثیر می گذارد.

در روابط صمیمانه، یکى از رایج ترین تفاوت ها در زمینه ارتباط، به جنسیت برمی گردد. مثلا بسیارى از زوجها نمی دانند که زن و مرد از دو شیوه ارتباطى متفاوت استفاده می کنند. اغلب مردها بر این باورند که وقتى کسى مسئله اى را با آنها در میان می گذارد، انتظار دارد که مسئله اش حل شود و به همین دلیل، بی درنگ راه حل ارائه می دهند.

از سوى دیگر، اغلب زنها معتقدند که در میان گذاشتن مسائل خود با دیگران راهى براى پیوند و رسیدن به احساس حمایت است، حتى اگر مسئله آنها لاینحل باشد. بی توجهى به این موضوع، اغلب ایجاد ناراحتى می کند: زن از مسائلش شکایت می کند و مرد، راه حل نشان می دهد.

در این شرایط، هرگز عجیب نیست اگر زن احساس کند که همسرش به صحبت هاى او گوش نمی دهد، مرد هم به این نتیجه برسد که زنش تنها قصد شکایت دارد؛ زیرا هرگز به راه حلهاى پیشنهادى او توجه نمی کند.

اما زوجى که از تفاوت زمینه هاى ارتباطى زن و مرد آگاهند، گرفتار این سوء برداشت از ارتباط نمی شوند و از رابطه خوب با همسر؛ بهره مند می شوند.

پایه هاى شکل گیری رابطه خوب با همسر

روابط صمیمانه درازمدت نیاز به آن دارد که فرد به شکلى کلى براى شریک زندگى خود ارزش قایل شود. ارزش قایل شدن را می توان به سه مهارت ارتباطى جداگانه تقسیم کرد:

۱- احترام متقابل

وقتى از احترام صحبت می کنیم، به نگرشى اشاره داریم که همسران در آن، براى همدیگر احترام بالایى قایل هستند و یکدیگر را منحصر به فرد و ارزشمند تلقى می کنند. علاوه بر این، همسرانِ داراى این نگرش، دوست دارند احترامشان را بر زبان آورند و آن را به نوعى، عملى سازند.

بنابراین، تعجب آور نیست اگر هنگام بروز تمایل براى حل مشکلات مربوط به زوج، شاهد احترام هستیم. احترام در اصلی ترین شکل خود، از طریق توانایى گوش کردن و توجه به همسر نشان داده می شود. روشن است که این توانایی ها از نگرش صرف فراتر می روند و در حوزه ارزشگذارى فعالانه و قدردانى احترام آمیز قرار می گیرند.۱

معناى احترام این نیست که زن و شوهر عواطف و احساسات خود را، خواه به صورت خشم و سرسختى و ناراحتى روحى و خواه غیر آن، از یکدیگر پنهان و آنها را به صورت عقده هاى روانى روى هم جمع کنند.

خشم هاى سطحى و بگومگو‌هاى مختصر و کوتاه بین زن و شوهر در زندگى زناشویى مانند رعد و برق است و همیشه پس از رعد وبرق، باران می بارد و این باران درخت زناشویى را بارور می سازد.

منظور از وجود احترام متقابل در رابطه خوب با همسر، لزوما عدم انتقاد از یکدیگر نیست. گاهى لازم می شود به صراحت از رفتار نامناسب یکدیگر انتقاد کنند و از تندخویى بپرهیزند. در این صورت نیز باید به این نکته توجه کنند تا انتقاد آنان بی اثر و بی نتیجه نماند.

۲- درک و فهم متقابل

درک و فهم نیز فرایندى پیچیده است که همسران به وسیله آن اطلاعات متقاعد کننده و توضیح دهنده را از یکدیگر به دست می آورند. هنگامی‌ که ابهام وجود دارد، می توان به همسران آموزش داد که این عبارت ساده را بیان کنند: «مطمئن نیستم که حرف هایت را به خوبى می فهمم، می توانى بیشتر توضیح بدهى؟» این جمله ظاهراً یک تقاضاى ساده براى کسب اطلاعات بیشتر است.

با وجود این، در معناى ظریف تر، همسران به اشاره می گویند: «من واقعاً تلاش می کنم که این مسئله را از دیدگاه تو ببینم.» در حقیقت، این همه آن چیزى است که درک و فهم به آن مربوط می شود؛ یعنى توانایى دانستن و درک همدلانه آنچه همسر تجربه کرده است. افزون بر این، نوعى پذیرش تجربه نیز هست.

۳- حساسیت

آگاه بودن از نیازهاى همسر، یک جزء کلیدى در فرایند ارتباط است. متأسفانه به نظر می رسد که این کار نسبتاً مشکل است. افراد اغلب آن قدر به فکر خود هستند که حتى از شناخت خواسته هاى همسرشان نیز کوتاهى می کنند. در برخى موارد دیگر، آنان براى شنیدن نیازهاى همسرشان به آسانى وقت صرف نمی کنند.

اما زوج هایى نیز هستند که تصمیم می گیرند نسبت به یکدیگر حساس نباشند؛ چون می ترسند از سوى همدیگر مورد سوء استفاده قرار گیرند. در همه این موارد، نتیجه نهایى یکسان است: همسران در شناسایى و یا ارضاى نیازهاى یکدیگر شکست می خورند و بنابراین، از هم دورتر و دورتر می شوند.۲

ویژگی هاى رابطه خوب با همسر

روابط سالم و صحیح زوجین زمانى میسر می شود که زوجین در امر مبادله اطلاعات و احساسات، مسائل خاصى را رعایت کنند. در این بخش، به این مسائل اشاره می شود:

۱- برخورداری از درک متقابل

شک نیست که زن و شوهر از دو خانواده و در دو فرهنگ جداگانه پرورش یافته اند. طرز فکرها، سلیقه ها، طرز تلقی ها و برداشت ها متفاوتند و ممکن است درباره هر مسئله اختلاف نظر وجود داشته باشد. در اختلاف نظر است که هریک مدعى اتخاذ شیوه هاى می شود و چون با همدیگر کنار نمی آیند، می گویند: همسرم مرا درک نمی کند.

این خود موجب پیدایش انفجار در زندگى خانوادگى است. اما اگر دو نفر بکوشند که یکدیگر را بشناسند و از علایق و اندیشه هاى یکدیگر آگاهى پیدا کنند، مطمئناً به موفقیت دست می یابند و از رابطه خوب با همسر خود لذت خواهند برد.

این نکته را نباید فراموش کنیم اگر انتظارات افراد از دیگران با مقدورات آنها برابرى داشته باشد، آنجا درک کردن وجود دارد. در چنین موقعى، تلاش و کوشش و امید حرکت به وجود خواهد آمد. ولى وقتى انتظارات از حدود مقدورات فرد خارج باشد، درک کردن وجود ندارد و در نتیجه، سردى و یأس و سکوت به وجود خواهد آمد.

۲- احترام و تکریم همسر

احترام و تکریم، از مهمترین ویژگی های رابطه خوب با همسر است و وجود احترام متقابل بین همسران، اصلى اساسى است. درگیری ها و اختلافات آشکار هنگامی‌ پدید می آیند که پرده حرمت ها دریده شود و طرفین براى یکدیگر ارزش و احترامی‌ قایل نباشند. مهمترین شیوه براى جلوگیرى از بروز درگیری ها در بین زن و شوهر تحکیم روابط و تکریم یکدیگر است.

تکریم کردن زن به شوهر و بر عکس، بستر لازم برای ایجاد رابطه خوب با همسر را فراهم کرده و طرفین را دلباخته و اسیر یکدیگر می سازد؛ آنچنان که هرگز از زندگى با همدیگر احساس سیرى و خستگى نمی کنند و سعى دارند همیشه در کنار یکدیگر و دور از همه گونه فریب ها زندگى کنند. حرمت گذاردن به هم یک حُسن است و هر زن و مرد باید در جستجوى نقاط مثبت در زندگى همسر و تکریم او به خاطر آن نقطه مثبت باشد.۳

بزرگداشت و تکریم به شخصیت، براى همسران، بلکه هر انسانى یک نیاز طبیعى است. در اثر غریزه حب ذات که در طبیعت انسان نهاده شده، به ذات خویش علاقه دارد، میل دارد دیگران نیز شخصیت او را بپذیرند و گرامی‌ بدارند.

اگر نیاز طبیعى به تکریم شخصیت هر فرد در خانواده تأمین شد، احساس آرامش می نماید و به نفس خویش اعتماد پیدا می کند. از توانایی هاى خود استفاده می نماید و با دلگرمی‌ و امید به موفقیت و کسب رضایت سایر اعضاى خانواده در مسیر زندگى قدم برمیدارد، به خانواده همسر و دیگر مردم خوش بین می شود و آنان را قدرشناس و قابل اعتماد می داند و از همکارى با افرادى که قدر او را شناخته و شخصیتش را گرامی‌ می دارند، هراسى ندارد.۴

تکریم همسر، مولفه ای اجتناب ناپذیر در رابطه خوب با همسر است. همسرى که مورد تکریم و احترام قرار گرفته است، به خانواده خود عشق می ورزد و در احترام متقابل همسر خود، از هیچ کوششى دریغ نمی کند.

انسان براى حفظ کرامت ذات و مقام و موقعیت خود، حاضر می شود حتى از خواسته هاى درونى خویش چشم پوشى نماید. در احادیث معصومان (علیهم السلام) نسبت به این امر نیز اشاره شده است. امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرماید: «هر که نفس خویش را گرامی‌ بدارد، او را به ذلّت معصیت نمی کشاند.»۵

ایشان همچنین می فرماید: «هر که نفس خویش را گرامی‌ بداند، ترک خواسته هاى نفسانى برایش آسان خواهد بود.»۶

اگر این نیاز طبیعى در چارچوب رابطه خوب با همسر تأمین نشود، بلکه بر عکس، همسر مورد تحقیر قرار گیرد و به شخصیتش ضربه وارد شود، خود را ضعیف و ناتوان و همسر خود را قدرناشناس به حساب می آورد؛ چون از همسر و خانواده احترام ندیده است، نسبت به همسر خود بدبین می شود. در این زمان است که سوءظن ها و بدبینی ها سراسر وجود او را می گیرد و درصدد انتقام جویى برمی آید.

از این رو، در احادیث معصومان (علیهم السلام) در مورد کسانى که مورد تحقیر قرار گرفته اند و عزت نفس آنها مورد خدشه واقع شده، روایات بسیارى وارد شده است.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرمایند: «هر که نفس خویش را پست بداند، خیرى از او امید نمی رود.»۷

در حدیثى دیگر امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «هیچ کس تکبر و طغیان نمی کند، مگر در اثر ذلّتى که در نفس خویش احساس می کند.»۸

۳- چشم پوشى از خطاها

یکی دیگر از ویژگی های رابطه خوب با همسر، نادیده گرفتن خطاهای اوست. بیشترین سفارش اسلام در مورد مسائل خانوادگى، در زمینه گذشت و اغماض هریک از زن و شوهر در لغزشها، کج خلقی ها و اشتباهات یکدیگر است؛ زیرا زن و شوهر دو انسانى هستند که همانند همه انسان هاى دیگر، روحیات و طرز تفکرهاى دوگانه دارند.

آنها که مدعی اند ما در همه موارد یک طرز تفکر داریم و در همه مسائل موافق و هماهنگ هستیم، شاید هنوز زمینه و موقعیت برایشان پیش نیامده است که خصلت هاى واقعى همدیگر را بشناسند، ضمن آنکه اگر زن و شوهرى با روحیه مشترک پیدا شوند، باز هم هیچ کدام از اشتباه و خطا و عصبانیت مصونیت ندارد. از اینجاست که اهمیت گذشت و تأثیر آن در تداوم روابط سالم آشکار می شود.۹

وجود عفو و گذشت به یقین پایه گذار رابطه خوب با همسر بوده و کانون خانواده را گرم نگاه می دارد، عشق و محبت را سرزنده می کند و اختلاف و مشاجرات را به پایان می برد.

زن و شوهر، هر دو باید توجه داشته باشند که انسان به این سادگى و سرعت توان رسیدن به آگاهى و پى بردن به خطاها و اشتباهات خود را ندارد، باید با شیوه اى بسیار لطیف و با روشى بسیار ملایم و دقیق او را به قله آگاهى رسانید، خداوند در قرآن کریم سفارش می کند که از خطاى دیگران چشم پوشى کنید بلکه خطاى آنان را نادیده بگیرید.

«وَ لیَعفوا و لیصفَحوا الا تُحبُّونَ ان یَغْفِرَ اللّهُ لَکُم و اللّهُ غفورٌ رحیم» (نور: ۲۲)؛ باید عفو کنید و چشم بپوشید، آیا دوست نمی دارید خداوند شما را ببخشد؟! و خداوند آمرزنده و مهربان است.

۴- برخورد منطقى

از دیگر ویژگی هاى رابطه خوب با همسر این است که در عین انتقاد و اعتراض هایى که به عملکرد یکدیگر دارند، با همسرشان برخوردى انسانى و منطقى دارند.

در مواردى ممکن است شما قدرت داشته باشید حرف خود را بر کرسى بنشانید و برترى خود را اثبات کنید و حتى آبروى همسرتان را به خطر اندازید، ولى قدرت منطق و رفتار منصفانه مانع از وقوع چنین امرى می شود.

همچنین ممکن است توقع حقى را از همسر خود داشته باشید، ولى وقتى با دیدى منطقى به آن می نگرید، درمی‌ یابید که وصول به آن امکانپذیر نیست و از عهده همسرتان خارج است.

متأسفانه برخى از افراد به دست و پاى همسر خود می آویزند و نیروى حرکت او را می گیرند و یا او را از کار می اندازند تا به خواسته و هدف خود برسند.

به نظر می رسد اگر فردى این چنین به هدف خود دست یابد، از آن سودى نخواهد برد و در واقع، محروم و ناکام خواهد ماند، ضمن این که همسرش را از خود گریزان کرده است و بدین ترتیب نباید انتظار یک رابطه خوب با همسر را دز زندگی مشترک خود داشته باشد.

رابطه خوب با همسر و ایجاد تعادل در زندگى مشترک، زمانى برقرار می شود که روابط متقابل بر پایه هاى عقلانى استوار باشد. آدمی‌ به دلیل حبّ نفس (خودپرستى)، پیوسته گرایش به جانب منافع شخصى دارد و سیاست جلب منفعت و دفع ضرر را بر خط مشی هاى دیگر ترجیح می دهد.

چنین نگرشى در زندگى دوران تجرّد، تا حدى عملى و امکانپذیر است، ولى در زندگى مشترک، با لحاظ پیدایش روابط و مناسبات جدید، سلیقه هاى شخصى زن و شوهر در تقابل با یکدیگر قرار می گیرند؛ چون هریک از دریچه منفعت شخصى به زندگى می نگرد و ترجیحات او از نوع نفسانى است تا عقلانى.۱۰

در چنین شرایطى، اگر زوجین داراى اخلاق ملایم و تربیت صحیحى باشند، می توانند به جاى اعمال سلیقه شخصى و حاکمیت زور و قدرت در عرصه زندگى، پایه هاى شکل گیری رابطه خوب با همسر را ایجاد نموده و براى حل اختلاف سلیقه هاى خود، راه حل های درست و منطقی را بکار برند.

۵- رعایت احکام و ارزش هاى الهى در زندگى

از دیگر ویژگی های یک رابطه خوب با همسر، توجه به ارزشهای الهی است. بسیارى از اختلافات و درگیری ها بدان دلیل است که طرفین به اصول و ارزشهاى دینى و اخلاقى خود و همسرشان پایبند نیستند و هرگونه خلاف و ناشایستى را مرتکب می شوند، بدون این که به آن اندیشناک باشند. حفظ عفّت و تقوا براى ادامه زندگى سالم و حفظ رابطه خوب با همسر ضرورى است.

حفظ ارزشهای دینی در رابطه خوب با همسر

زن و شوهر در این رابطه، باید مراقبت هایى داشته باشند و ارزشهاى دینى را رعایت کنند. اهم مسائلى که در این زمینه باید مورد نظر زنان و مردان باشد عبارت است از:

الف. حفظ عفاف

نه تنها از دید مذهب، بلکه از دید مادى هم براى تداوم رابطه خوب با همسر و حیات زناشویى، حفظ تقوا و عفاف ضرورى است. این واقعیتى است که همسران پس از ازدواج در رابطه با همسر خود مالکیتى قائلند و دوست دارند همسرشان تنها از آن خودشان باشد، حتى نگاهش، خنده اش، معاشرت نیکویش انحصاراً از آنِ او باشد.

مرد با رعایت تقوا و حفظ عفّت خود، می تواند زن خویش را از آسیب و تجاوز نامحرمان حفظ کند و با مراقبت هاى خویش، او را از خطرات گوناگون دور بدارد؛ چنانکه قرآن می فرماید: «هُنَّ لباسٌ لکُم و انتم لباسٌ لهُنَّ» (بقره: ۱۸۷)؛ آنان (زنان) لباس شما هستند و شما (مردان) لباس آنانید.

همسران عفیف لباس و پوشش همدیگرند. این زیباترین و کامل ترین تعبیرى است که خداوند درباره حفظ عفّت همسران و روابط آنها بیان فرموده و ضامن ایجاد رابطه خوب با همسر در زندگی زناشویی همه همسران است.

ب. لغو معاشرت هاى بی حساب

زن و شوهر پس از ازدواج، در حصن و حصارى قرار می گیرند که خداوند برایشان معیّن نموده است. خنده و معاشرتشان، حتى با محارمشان تحت ضابطه درمی‌ آید تا سبب سوءظن ها و تحریک ها و بددلی ها نشود.

در زندگی مشترک هر زوجی، اگر پاکی چشم و دل کم اهمیت باشد، قطعا نمی توان از آن، خانواده ای گرم و صمیمی و برخودار از رابطه خوب با همسر را انتظار داشت.

ج. دورى از مواضع اتّهام

رعایت ارزش هاى الهى از سوى زن و شوهر و پاکى و طهارت آنها سعادت خانواده را تضمین می کند. این خطاست که انسان به گونه اى عمل کند که در موضع اتّهام قرار گیرد.

۶- پایه گذارى روابط بر اساس ایثار

اگرچه آشنایى به حقوق در روابط زناشویى و رعایت حقوق متقابل، همسران را از سردرگمی‌ نجات داده، وظایف هریک را مشخص می کند، اما نباید این نکته فراموش شود که محیط خانه را نمی توان همانند محیط سربازخانه دانست و یا نمی توان ضوابط ادارى را در خانه مورد عمل قرار داد. خانه مرکز صفا، گذشت، صمیمیت و اخلاص است و کارها باید بر اساس ایثار و فداکارى انجام شود.

یکى از جنبه هاى ایثار و فداکارى همیارى و همکارى مرد با زن در کارهاى خانه است. اگر مرد به دنبال یک رابطه خوب با همسر و ایجاد محبت و مودّت در دل اوست، باید در خانه همکار همسر خود باشد.

نمونه ای کامل از ایثار در رابطه خوب با همسر

روزى حضرت رسول اکرم (ص) به خانه حضرت على (ع) وارد شدند. حضرت على و فاطمه (س) را دیدند که به کمک یکدیگر، با آسیاب دستى آرد می کنند. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: کدامیک خسته ترید؟ حضرت على (ع) عرض کردند: فاطمه خسته تر است. پیامبر اکرم (ص) به او فرمودند: برخیز دخترم. فاطمه (س) برخاستند و پیامبر به جاى او نشستند و على (ع) را در آرد کردن کمک نمودند.۱۱

نتیجه گیری

برای دستیابی به رابطه خوب با همسر، می بایست به زمینه ها و الگوهای ارتباطی انسان نظیر خانواده پدرى، فرهنگ، جنسیت، شیوه نعامل با دیگران، تجارب ناشى از روابط صمیمانه قبلى، توجه داشت. رابطه خوب با همسر، ساختنی است و باید همسران با پیاده سازی ویژگی هایی نظیر احترام و درک متقابل، چشم پوشی از خطاها و حاکمیت روحیه ایثار در مراحل مختلف زندگی، از رابطه خوب با همسر بهره مند گردند.

پی نوشت ها

(۱-۲) برنشتاین، شناخت و درمان اختلاف هاى زناشویى(زناشویى درمانى)، ص۱۲۶ـ۱۲۴

(۳) قائمی‌، خانواده و مسائل همسران جوان، ص ۲۵۸

(۴) امینى، اسلام و تعلیم و تربیت (۲)، ص ۱۷۸ (با تلخیص)

(۵-۶) آمدى، غررالحکم، فصل۷۷، ش۱۰۷۶/ش۱۱۱۷

(۷) غررالحکم، ج ۲، ص ۲۹۸

(۸) شیخ کلینى، اصول کافى، ج ۲، ص ۳۱۲

(۹) حسینیا، بهداشت روانى ازدواج و همسردارى، ص ۲۰۸

(۱۰) شرفى، خانواده متعادل، ص ۹۶ (با تغییر در متن)

(۱۱) علامه مجلسى، بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۵۰

منبع: اقتباس از مقاله روابط سالم و سازنده بین همسران؛ نویسنده: داود حسینی؛ نشریه معرفت؛ شماره ۷۵؛