درس هایی از ازدواج امیرالمومنین علی (ع) با حضرت زهرا (س)

ازدواج امیرالمومنین (علیه السلام) با حضرت فاطمه (سلام الله علیها) نمونه‌ای کامل برای انتخاب همسر شایسته، انجام مراسم عروسی و تشکیل یک خانواده آسمانی محسوب می‌شود.

اهمیت ازدواج

ازدواج از لحاظ شرع و عرف، اولین گام برای ایجاد و شکل گیری زندگی مشترک با فردی از جنس مخالف است. بدیهی است اگر برای این گام مهم و سرنوشت ساز، شرایط درست سنجیده شود و در زمان مناسب و به شکل صحیح برداشته شود، کارکردهای مناسب آن در طول زندگی مشترک آشکارتر خواهد شد.

هر چه کارکردهای مناسب ازدواج در زندگی زنان و مردان بیشتر باشد، خانواده‌ های معطوف به این گونه ازدواج ‌ها، سالم‌ تر و مستحکم ‌تر بوده و در نتیجه جامعه مشتمل بر این گونه خانواده ‌ها نیز دارای انسجام، سلامت روان، امنیت و نظم اجتماعی مطلوب خواهد بود.

یکی از بهترین الگوهای ازدواج برای مسلمانان، ازدواج امیرالمومنین و حضرت زهرا (علیهما ‌السلام) است، واقعه‌ای که بسیار بزرگ، تاثیرگذار و درس‌آموز است. در ادامه، به درس هایی از این ازدواج نمونه اشاره می شود.

۱- انتخاب همسر و خواستگاری در ازدواج امیرالمومنین و فاطمه زهرا (ع)

انتخاب صحیح همسر، اولین مرحله برای تشکیل یک خانواده است. انتخاب درست همسر برای پسر به معنای شناسایی مورد مناسب برای خواستگاری رفتن و برای دختر به معنای پاسخ مثبت به یک خواستگار مطلوب است.

یکی از حقوق دختر بر پدرش، انتخاب همسری شایسته برای او و کوتاهی نکردن در ازدواج وی است. تسهیل شرایط ازدواج و پذیرفتن خواستگار مناسب از اخلاق نبوی است. توکل بر خداوند در تمام مراحل ازدواج، و ملاک قرار ندادن حرف های بی منطق و واکنش‌های بی اساس مردم برای پذیرش و جواب به خواستگار، از دیگر مسائل قابل توجه است.

تمام این موارد در داستان ازدواج امیرالمومنین (علیه السلام) با حضرت فاطمه (سلام الله علیها) رعایت شده است. حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) خواستگاران زیادی به خصوص از قشر بسیار ثروتمند و با موقعیت‌های اجتماعی بالا داشتند. خواستگارانی که حاضر بودند بهترین خانه ‌ها و بیشترین امکانات را در اختیار همسر خود قرار دهند. ابوبکر، عمر و عبد الرحمن ‌بن‌ عوف از خواستگاران حضرت فاطمه (علیها السلام) بودند، اما پیامبراکرم (صلی ‌الله ‌علیه‌ و آله) به هیچکدام جواب مثبت ندادند و می ‎‌فرمودند که ازدواج دخترم دست خداست و منتظر ابلاغ خواست و قضای او هستم. (۱)

در طرف دیگر امام علی (علیه ‌السلام) به دنبال همسر مناسبی بود، به هرکسی راضی نمی‌شد و البته از لحاظ مالی نیز ضعیف بود. مهاجران به ایشان پیشنهاد دادند که به خواستگاری حضرت زهرا (سلام الله علیها) برود. حضرت به علت وضع نابسامان مالی پیشنهاد آنان را نپذیرفت. مهاجران به او گفتند که: پیامبر (صلی ‌الله ‌علیه ‌و آله) از تو چیزی نمی خواهد.

سرانجام علی (علیه ‌السلام) نزد رسول خدا (صل ‌الله ‌علیه ‌و آله) رفت ولی از روی شرم، نتوانست درخواست خود را بگوید. تا آنکه در مرتبه سوم بالاخره خواسته‌اش را مطرح کرد و حضرت زهرا (سلام الله علیها) را از پدرش خواستگاری کرد. در مقابل پیامبر از او پرسید: آیا چیزی داری؟ علی (علیه ‌السلام) عرض کرد: ای رسول خدا! چیزی جز زره‌ام ندارم. پیامبر، فاطمه (سلام الله علیها) را به دوازده و نیم اوقیۀ طلا مهریه به ازدواج او درآورد و زره‌اش را به وی باز گردانید.(۲)

پس از موافقت پیامبر (صلی ‌الله ‌علیه ‌و آله) با ازدواج امیرالمومنین و حضرت زهرا (علیهما ‌السلام) برخی از مهاجران ناراحت شدند و گلایه کردند. پیامبر (صلی ‌الله ‌علیه ‌و آله) در جواب آنها فرمود: من فاطمه را به علی ندادم؛ خدا او را به علی داد. (۳)

پس از خواستگاری، حضرت رسول اکرم (صل ‌الله‌ علیه ‌و آله) خطبه عقد را سریع اجرا کردند و ده ماه زمان عقد تا عروسی امام علی و حضرت زهرا (علیهما السلام) طول کشید. ممکن است عجله پیامبر (ص) در اجرای صیغه عقد، برای این بوده است که جواب روشنی به خواستگارها داده باشد و عجله نکردن در بر پایی مراسم عروسی برای این بوده است که فاطمه (سلام الله علیها) به رشد و نموّ بیشتری از لحاظ جسمی و زنانه برسد. (۴)

۲- مهریه و جهزیه در ازدواج امیرالمومنین و فاطمه زهرا (ع)

مهریه کم، کاهش تشریفات عروسی و همکاری خانواده های عروس و داماد برای برپایی جشن و یک پیوند مبارک، در ازدواج امیرالمومنین و حضرت زهرا (علیهما ‌السلام) مشهود است. قبول کردن مهریه ای قابل پرداخت و در توان داماد، از سوی پیامبر (صلی الله علیه و آله) و پرداخت مهریه قبل از عروسی از سوی امیرالمومنین علی (علیه السلام) نیز از درس های مهمی است که در ازدواج های امروزی کمتر به آن توجه می شود.

استفاده از مهریه برای تأمین جهیزیه، سنتی نبوی است که ازدواج را آسان می‌کند و از تأخیر ازدواج دختران جلوگیری می‌کند. جهیزیه شامل وسایل ضروری برای تشکیل زندگی است و در فرهنگ اسلامی وسایل تجملاتی و کم کاربرد در جهیزیه جایی ندارد.

تمام موارد مذکور در برنامه های مقدماتی ازدواج امیرالمومنین و حضرت زهرا (علیهما ‌السلام) قابل الگو گیری است.

پیامبر در مهریه آسان گرفتند. در حدیث امام رضا (علیه ‌السلام) میزان مهریه حضرت زهرا (سلام ‌الله‌ علیها) چیزی به ارزش ۵۰۰ درهم (سکه نقره) ذکر شده است. (۵)

امام علی (علیه السلام) نیز مهریه را با فروش یک کالا تهیه کرد و در اختیار پیامبر گذاشت. پیامبر نیز از آن مبلغ مقداری را به بلال دادند و فرمودند: با این برای دخترم عطر بخر. الباقی را در اختیار ابوبکر گذاشتند و فرمودند: با این پول آنچه دخترم برای زندگی به آن نیازمند است را تهیه کن. عمار و برخی از صحابه نیز به همراه ابوبکر برای تهیه جهزیه رفتند.

لیست جهزیه حضرت زهرا (سلام الله علیها) به این شرح بود: پیراهنی به بهای ۷ درهم، چارقدی به بهای ۴ درهم، قطیفه مشکی بافت ‏خیبر، تختخوابی بافته از برگ خرما، دو گستردنی (تشک) که رویه‌های آن کتان ستبر بود و یکی را از لیف خرما و دیگری را از پشم گوسفند پر کرده بودند، چهار بالش از چرم طائف که از اِذخِرِ (گیاهی خوشبو) پر شده بود، پرده‌‏ای از پشم، یک تخته بوریای بافت هَجَر (نزدیک مدینه)، آسیای دستی، لگنی از مس، مشکی از چرم، قدح چوبی، کاسه‏‌ای گود برای دوشیدن شیر، مشک آب، آفتابه‌ای زفت اندود، سبوی سبز رنگ و چند کوزه گلی (۶)

همانطور که مشاهده می‌شود هیچ وسیله اضافی یا کم کاربرد و یا تجملاتی در جهیزیه حضرت زهرا (سلام ‌الله علیها) وجود ندارد.

۳- مجلس عروسی در ازدواج امیرالمومنین و فاطمه زهرا (ع)

مجلس عقد و عروسی، محل نزول فرشتگان الهی است، چنان که درباره ازدواج امیرالمومنین و حضرت زهرا (علیهما ‌السلام) گفته اند: در شب زفاف فاطمه، جبرئیل و میکاییل و اسرافیل به همراه هفتاد هزار فرشته نازل شدند.(۷) بدیهی است محفل هایی که مالامال از لعب و لهو و حرام و دیگر مسائل غیر شرعی و اخلاقی است، مورد تأیید اسلام نیست. در چنین محفل هایی نه تنها فرشتگان الهی فرود نمی آیند، بلکه برپا کنندگان در آن به خشم الهی گرفتار می شوند.

امام باقر (علیه السلام) فرمودند: «غنا از جمله گناهانی است که خداوند برای آن وعده آتش داده است، سپس این آیه را تلاوت فرمودند: «و من الناس من یشتری لهو الحدیث…» (۸) (برخى از مردم کسانى‌ اند که سخن بیهوده را خریدارند تا [مردم را] بى‌[هیچ‌] دانشى از راه خدا گمراه کنند،)) (۹)

بنابراین غنا از گناهان کبیره است؛ زیرا کبیره به گناهی گفته می شود که در قرآن به آن وعده عذاب داده شده است.

امام صادق (علیه السلام) در تفسیر این آیه از سوره حج که فرمود: «و اجتنبوا قول الزور» (۱۰) (از سخن باطل دوری کنید.) فرمودند: (مراد از قول زور، آوازه خوانی و غنا است.) (۱۱)

تمام این مطالب بر این اساس است که زنان آوازه خوان و کسی که به آنها مزد می دهد و کسی که آن پول را مصرف می کند، مورد لعنت قرار گرفته اند، همانگونه که آموزش زنان خواننده حرام است. امام صادق (علیه  السّلام) فرمودند: «اَلمُغَنّیهُ ملعونهٌ و مَن آواها و أکَلَ کسبَها ملعونٌ» ) (زن آوازه خوان ملعون است و کسی که او را جای دهد و از درآمد آوازه خوانی او بخورد (روزی خود را بگذراند) نیز ملعون است.) (۱۲)

امام صادق (علیه السلام) فرمود: «بَیْتُ الْغِنَاءِ لَا تُؤْمَنُ فِیهِ الْفَجِیعَهُ وَ لَا تُجَابُ فِیهِ الدَّعْوَهُ وَ لَا یَدْخُلُهُ الْمَلَکُ؛» (خانه‌ای که در آن غنا و آواز نواخته شود، از مصیبت‌ها و بلاهای دردناک در امان نیست و دعا در آن خانه مستجاب نمی‌گردد و فرشتگان به آن خانه وارد نمی‌شوند.) (۱۳)

از این رو، باید مراسم های ازدواج که شروع زندگی مقدس زناشویی است از گناه و لهو و لعب به دور باشد.

۴- ولیمه عروسی در ازدواج امیرالمومنین و فاطمه زهرا (ع)

تقسیم شادی ‌ها با دیگران، یک سنت نیک اخلاقی و  شرعی است. عروسی نیز یکی از قسمت ‌های زیبا و شادی ‌آفرین زندگی است. اطعام و اعلان عمومی عروسی، از سنت‌ های نبوی است. اما این اعلان و جشن عروسی باید ساده باشد؛ زیر بار قرض رفتن برای تهیه چند نوع غذا و جشن ‌های مجلل در اسلام موجه نیست. ازدواج امیرالمومنین و حضرت زهرا (علیهما ‌السلام) از این جهت نیز برای ما آموزنده است.

در روایتی از امام صادق (علیه السلام) به نقل از امام علی (علیه السلام) فرمود: «سپس پیامبر خدا (ص) به من فرمود: ای علی! برای خانواده ات، غذایی آبرومند تهیه کن و سپس افزود: گوشت و نان از ما، خرما و روغن، بر عهده تو. من قدری خرما و روغن خریدم.

پیامبر خدا (صلی ‌الله ‌علیه ‌و آله) آستین هایش را بالا زد و شروع به تفت دادن خرماها در روغن کرد، تا آن که حلوایی ساخت، و قوچ فربهی را برای ما فرستاد که ذبح شد، و مقدار زیادی هم نان برایمان پخت. سپس پیامبر خدا (صلی ‌الله ‌علیه ‌و آله) به من فرمود: هر کس را که می خواهی، دعوت کن.

من به مسجد رفتم. مسجد، پر از صحابه بود. خجالت کشیدم که عدّه ای را دعوت کنم و عدّه ای را وا گذارم. پس بالای تپّه ای که آنجا بود، رفتم و فریاد زدم: در ولیمه فاطمه (س)، حاضر شوید. مردم، گروه گروه آمدند. من از این که جمعیتْ زیاد بود و غذا اندک، خجالت زده شدم. پیامبر خدا (صلی ‌الله ‌علیه ‌و آله) دریافت که در دل من چه می گذرد. پس فرمود: ای علی! از خداوند، برکت خواهم خواست.

علی (علیه السلام) فرمود: همه مردم تا آخرین نفر، از غذا و نوشیدنی من خوردند و نوشیدند و برایم طلب برکت کردند و همگی ـ که بیش از چهار هزار مرد بودند، رفتند؛ امّا از غذا، هیچ کم نشده بود. پیامبر خدا (صلی ‌الله ‌علیه ‌و آله) دوری ها را خواست و آنها را از غذا پر کرد و به خانه های همسرانش فرستاد. سپس یک دوری برداشت و در آن، مقداری غذا ریخت و فرمود: این هم برای فاطمه و شوهرش.) (۱۴)

پس از ولیمه، رسول خدا (ص) به همراه علی(ع) به خانه آمده و فاطمه (س) را صدا زدند. وقتی حضرت زهرا (س) آمدند، پیامبر (ص) به دخترشان فرمودند: نزدیک بیا. حضرت فاطمه (س) نزدیک شدند و پیامبر دست او را در دستان امام علی (ع) گذاشتند و به دختر خویش فرمودند: به خدا قسم که من در حق تو کوتاهی نکرده ام و قدر تو را گرامی داشته و تو را به تزویج بهترین فردِ خاندانم در آورده‌ام و به خدا سوگند که تو را به تزویج کسی در آورده‌ام که سید و آقای دنیا و آخرت و از صالحان است … به سوی خانه خودتان بروید. خداوند این ازدواج را بر شما مبارک گرداند و کارهایتان را اصلاح کند. (۱۵)

از این سخن پیامبر (صلی ‌الله ‌علیه ‌و آله) می توان چنین برداشت کرد که تعریف از داماد برای عروس، سبب ایجاد علاقه و عشق بیشتر بین عروس و داماد و استحکام پیوند زناشویی است. همچنین دعا برای خوشبختی زوجین و توکل بر خدا، یک اصل در تشکیل یک خانواده آسمانی است.

۵- خداحافظی عروس با پدر

پس از برگزاری مراسم ازدواج امیرالمومنین و حضرت زهرا (علیهما ‌السلام) زمان رفتن عروس به خانه داماد فرا رسید. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) حضرت زهرا (سلام الله علیها) را به حضور طلبید. در این موقع پیامبر (ص) در حق او دعا کرد و فرمود: «اقالک الله العثره فی الدنیا و الآخره» (خدا تو را از لغزش در دو جهان حفظ کند.) (۱۶) سپس چهره دخترش حضرت زهرا (سلام الله علیها) را باز کرد و دست او را در دست علی نهاد و به او تبریک گفت و فرمود: «بارک لک فی ابنه رسول الله یا علی نعمت الزوجه فاطمه» (ای علی! بر تو مبارک باشد نعمت همسری فاطمه، دختر رسول خدا) (۱۷)

نتیجه گیری

ازدواج امیرالمومنین و حضرت زهرا (علیهما ‌السلام) درس‌های زیادی برای همگان دارد. این پیوند آسمانی و ازدواج مقدس، در همه مراحل آن یعنی انتخاب همسر، خواستگاری، مهریه و جهزیه ، ولیمه عروسی و روانه کردن عروس توسط پدر به خانه همسر قابل درس آموزی، تأمل و ارائه الگو به دنیای امروزی می باشد.

پی نوشت ها

1. علامه قزوینی، فاطمه الزهرا (س) از ولادت تا شهادت، ص۱۹۱.
2. یوسفی غروی، تاریخ تحقیقی اسلام، ج۲، ص۲۵۱.
3. یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۴۱.
4. یوسفی غروی، تاریخ تحقیقی اسلام، ج۲، ص۲۵۰.
5. علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۹۳، ص۱۷۰، روایت ۱۰.
6. شیخ طوسی، الأمالی، ج۱، ص۹۳.
7. اربلی، کشف الغمه: ج ۱، ص ۴۹۶.
8. لقمان/ ۶.
9. شیخ کلینی، الکافی، ج ۶، ص ۴۳۱.
10. حج/ ۳۰.
11. علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۶، ص ۳۱۳.
12. علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۷۹، ص ۲۱۱
13. شیخ کلینی، الکافی، ج ‏۶، ص ۴۳۳.
14. شیخ طوسی، الأمالی، ج ۱، ص
15. یوسفی غروی، موسوعه التاریخ الاسلام همان، ص ۲۱۵.
16. علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۹۶.
17. علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۹۶.

فهرست منابع

1. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفت الائمه؛ تهران، نشر نور محبت، چاپ اول، ۱۳۹۳ ش.
2. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن؛ ترجمه:سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه های علمیه قم، چاپ پنجم، ۱۳۷۸ ش.
3. طوسی، محمد بن حسن، الأمالی؛ قم، نشر هادی اندیشه، چاپ دوم، ۱۳۹۴ ش.
4. علامه مجلسی، محمدتقی، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار ائمه الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
5. قرائتی، محسن، دقایقی با قرآن، موسسه فرهنگی درس هایی از قرآن، تهران، چاپ دوم، ۱۳۸۹ ش.
6. قزوینی، محمد کاظم، فاطمه الزهرا علیه السلام من المهد الی اللحد، ترجمه و نگارش علی کرمی فریدنی. قم: نشر مرتضی ، چاپ پنجم، ۱۳۸۴ ش.
7. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی؛ محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، سال ۱۴۰۷ ق.
8. یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، مترجم: محمد ابراهیم آیتی، تهران، نشر علمی فرهنگی انقلاب اسلامی، چاپ ۱۱، ۱۳۸۹ ش.
9. یوسفی غروی، محمد هادی، موسوعه التاریخ الاسلام، مترجم: حسینعلی عربی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)،۱۳۸۳ ش.