جایگاه همسرداری و جهاد زن از دیدگاه امام علی علیه السلام

امام علی (علیه السلام)، مهمترین ویژگی زن را که همردیف ویژگی مردان می‌باشد، مسئله جهاد می‌دانند. در فرهنگ اسلام، جهاد اوج حضور و قابلیت یابی شخصیت یک فرد مسلمان است. اما بنا به مفاد این فرمایش امام (علیه السلام) جهاد تنها ویژه مردان نیست، زن هم برای خودش جهاد دارد و می‌تواند نقشی ایفا کند که همسطح جهاد مردان باشد، البته زمینه بروز این نقش در درون خانواده است.

حضرت می‌فرماید: «جهاد المرئه حسن التبعل» «جهاد زن برخورد متناسب با همسر است». این پیام مربوط به نحوه برخورد زن با شوهر می‌باشد، اما ارتباط زن فقط محدود به همسرش نیست، بلکه در درون خانواده با فرزندان و نزدیکان و فامیل نیز رابطه دارد. ولی ارزش و جایگاه مدارا و برخورد کریمانه زن با همسر، مانند آن است که در صحنه جهاد حضور یابد.

معمولاً سایر نقش‌های زن مربوط به امور عادی زندگی است. البته شاید با ملاحظه ظاهر این کلام، چنین به ذهن متبادر شود که این نحو اطاعت، موجب گم شدن شخصیت زن می‌شود و روح انفعالی و تسلیم را در وی می‌پروراند، اما معنای خوب شوهرداری کردن و مصادیق خوشرفتاری در کلمات و وصیت حضرت زهرا (سلام الله علیها) به حضرت علی (علیه السلام) بیان شده است، وصیتی که در واقع توضیح «حسن التبعل» می‌باشد. حضرت زهرا (سلام الله علیها) خطاب به همسرشان می‌فرمایند:

«یابن عمّ ما عهدتنی کاذبه و لا خائنه و لا خالفتک منذ عاشرتنی» «ای پسر عمو! در این مدتی که در کنار هم زندگی کردیم، آیا تو از من دروغ یا خیانت و یا مخالفت دیده ای؟! نه! در طول زندگی مشترکمان، جایی سراغ نداری که به شما دروغ گفته باشم، یا در موردی خائنانه رفتار کرده باشم و یا با درخواست و گفتارت مخالفت نموده باشم».

این کلمات نشان می‌دهد که محورهای اصلی حسن تبعل یک زن در سه محور ذیل متمرکز است: در رفتار و گفتار با شوهرش صادق باشد و دروغ نگوید. در برخوردهای خود در مورد مال، عفت و ناموس خیانت نکرده و وفادار بماند و صداقت و وفاداری خود را در اموال و عفت نشان دهد. با مخالفت و ناسازگاری زندگی را برای خود و شوهرش تلخ نکند.

جالب اینجاست که به دنبال برشمردن این محورهای سه گانه حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: «معاذ الله»! به خدا پناه می‌برم. همسرم! تو بالاتر از این سخنان هستی، تو به وظایف الهی داناتر، نیکوکارتر و متقی‌تر و کریم‌تر هستی و ترس تو از خدا شدیدتر از آن است که درگیر این گونه بحران های شخصیتی شوی.

اگر هر دو طرف این روایت با هم مقایسه شوند، در می‌یابید که: کسی می‌تواند دروغ نگوید، خیانت و مخالفت نکند که دانش به خدا دارد، دانش به خدا، همان معرفت به احکام و دین الهی است، در مرحله بالاتر نسبت به خدا و دین خدا شناخت دارد. چنین شخصیتی از نظر تقوا و کنترل رفتار از عدالت خدا و از برخورد عادلانه او، خوف دارد.

وقتی از حضرت علی (علیه السلام) نیز پرسیده شد که تجربه شما در زندگی نه ساله با حضرت زهرا (سلام الله علیها) چگونه است؟ فرمودند: «و الله لا اغضبتنی اذلتنی و لا عصت لی امراً» هیچ گاه مرا خشمگین نکردند و عصیان امر مرا ننمودند. حضرت زهرا (سلام الله علیها) چنان معرفتی نسبت به شخصیت حضرت علی (علیه السلام) داشتند که جانشان را فدای تثبیت ولایت ایشان کردند.

اما گاه مغلطه می‌شود که ایشان جانشان را فدای همسرشان کردند. البته ممکن است دو همسر چنان به همدیگر پیوند بخورند که مجنون‌وار و لیلی گونه همه چیز را به پای هم بریزند، اما در یک نگاه عادی اینها پاسخ دارد، درست است که «لا عصت لی امراً و لا اغضبتنی …» «هیچوقت نافرمانی مرا نکردی». خود حضرت فاطمه (سلام الله علیها) هم می‌فرماید: «ما عهدتنی کاذبه…» واقعیت آن است که اگر بخواهیم تصویر درستی از کلمات ائمه اطهار (علیهم السلام) داشته باشیم، نباید بر حسب خواسته ها و سود و زیان خود قضاوت کنیم.

اگر نکاتی در مورد شخصیت زن مطرح است، در مورد مرد هم نکاتی گفته شده است. در اسلام هر تکلیف و حکمی، اولین مخاطبش حضرت علی (علیه السلام) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) هستند.

گاه وظایفی که بر دوش آنها گذاشته شده، سنگین‌تر از وظایف سایرین است. نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز همین گونه بودند زمانی که «من اللیل فتهجد نافله لک» نازل شد، اولین مکلف این امر الهی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بودند، زیرا اینها الگو و مدل هستند. از این روی حضرت علی (علیه السلام) در توصیف عصمت به عنوان ویژگی‌های خاص خود می‌فرماید: « انکم لا تقدرون علی ذلک ولکن اعینونی بورع» «شما نمی توانید چون من باشید لکن مرا با ورع و پرهیزکاری کمک دهید.»

برخی می‌گویند که آنها امام هستند و معرفت ویژه دارند و برخی نیز بیان می‌کنند که در کلام امام علی (علیه السلام) تصویر ارائه شده از زن، ویژه یک چهره ایده آل است و شاید نتوان در واقعیت زندگی به آن دست یافت. ولی باید توجه داشته باشیم که آنها حجت خدا هستند، الگو و سندی هستند که فردای قیامت شهادت می‌دهند.

متأسفانه در بحث های مربوط به شخصیت زن گفته می‌شود، زن باید اینطور باشد، عصیان نکند،… ولی آن طرف سکه را نمی بینند. البته برخی از افراد در شناخت وظایف زن و شوهر طلبکارانه برخورد می‌کنند و در صدد هستند از لابلای احکام اسلام آنچه منافع آنها ایجاب می‌کند، اثبات شود.

از دیگر صفات زیبنده زن مسلمان، مدیریت داخلی خانواده و نظارت مسئولانه وی بر فضای داخلی خانواده می‌باشد. حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) به نقل از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: یکی از جلوه‌های «کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته» با نقش و وظیفه زن در درون خانه آغاز می‌شود.

حضرت در این باره می‌فرماید: «و المراه راعیه علی بیت زوجها و هی مسئوله» زن ناظر و مسئول فضای داخلی خانه و خانواده و همسرش است، لذا از مصادیق روشن و مبرهن نظارت عمومی، نظارتی است که در فضای خانواده بر عهده همسر(زن) گذارده شده است. با این نظارت، چالش‌های درون خانواده رنگ می‌بازد و زمینه یک زندگی سالم فراهم می‌شود.

منبع: مجله کتاب زنان؛شماره ۱۱