توحید یا شرک و تشبیه در دیدگاه فرقه وهابیت

در دین اسلام مسئله توحید و منزه بودن خداوند از تشبیه و تجسیم در حدی روشن است که حتی عوام به این مسئله اعتقاد راسخ دارند.

اما فرقه وهابیت به اموری درباره خداوند متعال اعتقاد دارد که با توحید منافات داشته و ملازم با تشبیه و تجسیم خداوند است. فرقه وهابیت که در عربستان در اواخر سده دوازدهم و اوائل قرن سیزدهم قمری، در منطقه نجد توسط محمد بن عبدالوهاب تاسیس شد، مشکلات زیادی را برای مسلمانان به وجود آورد.

آنان تنها پیروان محمد بن عبدالوهاب را موحد تلقی کرده و سایر مسلمانان را مشرک و کافر قلمداد کردند. وهابیان در فروع دین هرچند ادعا می کنند که تابع احمد بن حنبل یکی از مذاهب چهارگانه اهل سنت هستند لکن در عمل از فتواهای این فقیه اهل سنت پیروی نکرده و فقط در ظاهر گرایی احادیث و نیز پذیرش هر نوع حدیثی که در کتاب ها نقل شده از او پیروی کرده اند.

پیشوایان فکری این فرقه، ابن ‎تیمیه، ابن قیم و محمد بن عبدالوهاب هستند. وهابیان در مواجهه با قرآن و روایات، به ظاهر آیات و اخبار عمل می ‌کنند هرچند که مخالف با عقل و سایر آموزه های مسلم قرآن و احادیث نبوی باشند.  وهابی ها در مسئله توحید که تمام همت شان این است که مسلمانان را مخالف توحید و مشرک معرفی کرده، خودشان به انحراف گراییده و و سر از شرک و بت پرستی در آورده است.

آنان با استناد به ظاهر برخی از احادیثی که هیچ سندی ندارد و به احتمال زیاد از اسرائیلیات بوده و یا توسط برخی مغرضین جعل شده، تمسک نموده و خداوند را شبیه انسان تلقی کرده اند. آنان تمام اعضا و جوارحی را که در انسان وجود دارد برای خداوند نیز پذیرفته اند. یکی از اعضای انسان کمر انسان است که وهابیت برای خداوند نیز این عضو را ثابت دانسته است.

ابن تیمیه درباره کمر خداوند می گوید: وقتی خداوند رحم (قرابت) را خلق کرد، رحم بلند شد و کمر خدا را محکم گرفت![۱]

سوالات ما

۱. البته فساد و بطلان این پندار وهابی ها روشن است که نیاز به هیچ نقد و تحلیل علمی ندارد، زیرا کسی که کمترین معلومات از آموزه ها و معارف بلند اسلامی داشته باشد، می ­داند که روح اسلام با چنین مطالبی سازگاری ندارد. ولی به هر حال از وهابی سوال می شود که این عقیده آنان با توحیدی که وهابی ها به خاطر آن سایر مسلمانان را تکفیر می کنند چگونه قابل جمع است؟

۲. آیا توحیدی که پیامبر اسلام حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) به بشریت معرفی نمود و در راه استقرار آن تلاش ها و از خود گذشتگی ­های فراوان از سوی آن حضرت و اهل­ بیت (علیه السلام) و اصحاب کرام صورت گرفت، اینست که گفته شود خداوند دارای کمر و سایر اعضای بدن انسانی است؟

۳. توحید در وهابیت بر پایه تجسیم و تشبیه استوار نیست و منافات صریح با تعالیم قرآن و احادیث نبوی و با مبانی بلند اسلام در تضاد و تهافت نیست؟ در قرآن آیات بسیاری وجود دارد که به طور صریح مسئله تشبیه را رد می ­کند. قرآن کریم می فرماید: «لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ‏ءٌ وَ هُوَ السَّمیعُ الْبَصیر؛ هیچ چیزی مثل خدا نیست و شنوا و بینا است»^[۲]، «وَ لَمْ یَکُن لَّهُ کُفُوًا أَحَدُ؛ و هیچ کس مانند او نیست»، «فَلا تَضْرِبُوا لِلَّهِ الْأَمْثالَ إِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛^[۳]پس، براى خدا امثال (و شبیه‏ها) قائل نشوید! خدا مى‏داند ، و شما نمى‏دانید». مفاد این آیات کریمه و آیات دیگر نفی هر گونه تشبیه از خدا است.

۴. مولای موحدان امیر المومنین علی (علیه السلام) می­ فرماید: «ما وحّده من کیّفه، و لا حقیقته اصاب من مثله، و لا ایاه عنى من شبّهه، و لا صمده من اشار الیه و توهّمه، …؛^[۴] کسی که کیفیتی برای خدا قایل شد یگانگی او را انکار کرده و آن کس که همانندی برای او قرار داد به حقیقت خدا نرسیده است. کسی که خدا را به چیزی تشبیه کرد به مقصد نرسید؛ آن کسی که به او اشاره کند یا در وهم آورد خدا را بی ­نیاز ندانسته است. آیا نمی توان گفت وهابی ها طبق این فرمایش امام علی (علیه السلام) خدا را نشناخته است و منکر توحید خدا شده اند.

۵. آیا رحم و قرابت که کمر خدا را می گیرد، لازمه اش این نیست که خداوند قابل احاطه است و مخلوقات او می تواند بر خداوند احاطه داشته باشد؟

نویسنده: حمیدالله رفیعی

پی نوشت ها

[۱] . ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم حرانی، مجموع الفتاوی، ج ۱۴، ص۳۲، بی تا، بی نا.

[۲] . سوره شورا، آیه ۱۱.

[۳] . سوره نحل ، ۷۴.

[۴] . نهج البلاغه، خطبه، ۱۸۶.