توصیه هایی کاربردی برای تسکین دل افراد آسیب دیده از حوادث

در این مجموعه به مباحثی پیرامون مسائل و مشکلات روانی افراد آسیب دیده از بلایای طبیعی، چگونگی فائق آمدن مصدومین بر آسیب های روانیشان، چگونگی رفتار امدادکنندگان با آسیب دیده ها و نیز مسائل و مشکلاتی که ممکن است امدادگران با آن روبرو گردند پرداخته شده است.

١− خاطر و روان آسیب دیده

چگونگی معالجه آسیب روانی به منظور مراقبت از جسم و جان

کسی از زمان وقوع حادثه، آگاه نیست. کسانی که در حوادث طبیعی دچار آسیب دیدگی می شوند، این مسئله ممکن است باعث دگرگونی عواطف و احساسات آنان شود. البته بیشتر مردم معمولاً آن را تجربه می کنند و اصلا چیز عجیبی نیست. برخی ممکن است علاقمند باشند که خاطره دردناک به جای مانده از حوادث را بزودی فراموش کنند ولی امکان دارد که برخلاف انتظارشان، آن تاثیر ادامه یابد.

روان هم آسیب می بیند در این صورت چه رخ می دهد؟

به یاد آوردن حادثه، روان افراد آسیب دیده را می آزارد. در این صورت، چیزهای گوناگون اتفاق می افتد، مثلا از امور جزیی، زود عصبانی می شوند، نمی توانند به خواب بروند، آن حادثه را مکررا در خواب می بینند، آن منظره تکراری به یادشان می آید، حوصله ندارند با دیگران گفتگو کنند و غیره. گاهی در وضعیت جسمی آنان نیز تاثیر می‌‌گذارد. در اینگونه موارد، بیشترشان به طور طبیعی یا خود به خود، با گذشت زمان بهبود می یابند، ولی بعضی اوقات، مدت خیلی زیادی طول می کشد تا بهبود یابند.

آثار دگرگونی ناشی از زلزله در زندگی افراد

از آنجایی که آسیب دیده ها، از محل زندگی پیشین خود یعنی جایی که بدان خو گرفته بودند، دور می شوند و وضع زندگی آنان تغییر می کند، زمان زیادی لازم است تا به زندگی نو عادت کنند. آیا احساس نمی کنید زندگی بی فایده است و بیشتر سیگار نمی کشید؟! مجددا فکر کنید تا بتوانید سالم و تندرست زندگی کنید. برای بهبود، به توصیه های زیر توجه کنید تا تندرستی و سلامت تن و روانتان را بدست آورید:

کمی استراحت کنید. به خودتان فشار نیاورید و مرتبا استراحت کنید. از آنچه که در درونتان می گذرد، با نزدیکان و دوستانتان صحبت کنید و به این وسیله، خاطرات ناخوشایند را از درونتان تخلیه نمایید. پنهان نمودن احساسات طبیعی، می تواند به روان و سلامتی شما آسیب رساند.

٢− احساس محرومیت

تصور کسانی که یکی از نزدیکانشان را از دست داده اند، این است که «هیچ کس، احساس من را نمی فهمد!». چه کسی می تواند غم و اندوه خانواده هایی که عزیزی را از دست داده اند، درک کند؟

اطرافیان می گویند: «چاره ای نیست!»، «نمی توان کاری کرد…» و به این وسیله، دلسوزی می کنند و یا می گویند: «حالا دیگر باید خوشحال باشی!»، ولی فرد داغدیده و آسیب دیده، این طور فکر می کند که اگر چه اطرافیان دلشان برایم می سوزد، ولی هیچ کس احساس من را نمی فهمد. تحمل مرگ یکی از عزیزان، بسیار سخت و دشوار است.

هر احساسی را باید بپذیرید.

کسانی که یکی از عزیزانشان را از دست داده اند، با احساسات شدید و گوناگونی دست به گریبان خواهند بود. آنان در صورتی که در حادثه ای یکی از عزیزانشان را از دست داده باشند، احساس پشیمانی می کنند و با خود می گویند: «باید فلان کار را می کردم» یا عصبانی هستند که چرا عزیزشان نجات داده نشده است؟ این احساسات، برای کسانی که عزیزانشان را از دست داده اند، طبیعی است.

احساسات خود را بیان کنید.

بر اساس یافته های موجود، اگر آسیب دیده ها بتوانند اندوه و عصبانیت خود را به زبان آورند، به تدریج رنج، خود به خود رفع می شود. اگر تظاهر به خوشحالی بکنید، رنجتان بیشتر می شود. با کسی که به او اطمینان دارید، درد دل کنید. همچنین نوشتن آنچه که احساس می کنید، هم می تواند مفید باشد.

به خودتان و خانواده تان دلداری دهید.

خیلی سخت است که بتوان احساس محرومیت را از دل بیرون کرد. تحمل رنج احساس از دست دادن عزیزان، کار بزرگی است. برای اینکه غم را به فراموشی بسپارید، مواظب باشید که به کارکردن یا مصرف دخانیات سرگرم نشوید. دیگر اینکه دل خانواده هایی که در نگاه نخست آرام به نظر می رسند سخت جریحه دار شده است. به ویژه آنکه کودکان مانند افراد بالغ، نمی توانند رنج خود را اظهار نمایند. به همین، دلیل لازم است رابطه اعضای خانواده را تقویت کنید.

در گروه های داوطلبانه و اجتماعات محلی و شهری مشارکت نمایید.

اگر می خواهید احساساتتان را بیان نمایید، ممکن است نتوانید شنونده ایی بیابید ولی در گروه های خودیار شاید بتوانید با آرامش بیشتری صحبت کنید؛ زیرا اعضای آن گروه ها هم مانند شما، عزیزانشان را از دست دادند، حتما سخن شما را با احساس همدردی بیشتری خواهند شنید.

با کارشناسان مربوطه مشورت کنید.

کارشناس مشاور، فردی است همانند شما که حرف شما را می شنود. فقط تجربه شما را ندارد، می توانید با آرامش خاطر، احساساتتان را با وی در میان گذارید.

٣−کودکان و آسیب

در حوادث، بچه ها به چه صورت آسیب روانی می بینند؟

اشخاص بالغ، غم و اندوه خودشان را می توانند بازگو نمایند. با صحبت کردن، می توان دل پریشان را آرام کرد. ولی کودکان آسیب دیده نمی توانند احساسات خود را به درستی در مورد ترس، غم و درد درونشان، بیان نمایند. با اینکه به ظاهر حالشان خوب است، اما در حقیقت، دلشان زخم خورده است.

در هر سنی آثار ناشی از حوادث دیده می شود.

کودکان آسیب دیده امکان دارد که آنها، به دوران نوزادی بازگردند. آیا اینگونه نیستند که از قبل، لوس تر شده باشند. از مادر خود جدا نمی شوند، تنها به توالت نمی روند، بدون مادر نمی خوابند؟

در نوجوانان با اینکه آنها قدرت کافی برای کنترل احساس ترس خود دارند، ولی نمی توانند احساس خود را به درستی بیان نمایند و در نتیجه ممکن است که بی تاب یا بی حوصله شده یا خود را درون اطاقشان زندانی نمایند. آیا اینگونه نیست که از قبلا تندخوتر یا کم حرفتر یا بی حوصله تر شده باشند؟

در دوره جوانی، افراد، دگرگونی در احساسات خود را مانند اشخاص بالغ تجربه می کنند، لذا احتمال زیادی می رود که آن احساس را به وسیله ترک تحصیل، مسخره کردن، تندی یا بدرفتاری بیان نمایند.

بچه ها چگونه تغییر می کنند؟

ممکن است بر اثر حادثه، امید به زندگی و آینده در افراد دگرگون شود. در صورتی که اگر متاسفانه کسی یکی از اعضای خانواده اش را از دست داده یا خانه و شغل پدر و مادر تغییر کند یعنی محیط زندگی فرد آسیب دیده دگرگون شده باشد، در این صورت زندگی آینده بچه ها نیز بیشتر دست خوش دگرگونی خواهد شد.

البته بچه ها تلاش زیادی می نمایند تا خودشان را با شرایط جدید سازگار نمایند. اما در صورتی که نتوانند آن تغییر بزرگ را قبول کنند و به آسانی با شرایط جدید کنار بیایند ممکن است با رفتار خشن عصبانیت خود را نشان دهند.

با بچه ها چه کار می توانید بکنید؟

فکر و حالشان را با دقت بشنوید. بچه ها به روش خودشان، احساساتشان را بیان می کنند. ممکن است حرف هم نزنند. ولی با حرکات خود، احساساتشان را نشان می دهند در هر صورت، به آنها با دقت توجه کنید.

به مشکل فرززندان به عنوان «مشکل کل خانواده» نگاه کنید. گاهی احساسات بچه ها، نشان دهنده احساسات کل اعضای خانواده است و ممکن است که کلید حل مشکلات خانواده، در دست آنان باشد. پس مشکل بچه ها را به عنوان مشکل کل اعضای خانواده در نظر بگیرید. گفتگو با یکدیگر از اینکه چگونه می توان تجربیات ناخوشایند را پشت سرنهاد و این کار را به دیگران هم یاد داد، از اهمیت زیادی برخوردار است.

۴− امداد کننده

با محترم شمردن خود امیدهای تازه در زندگی بدست آورید. کار کردن برای دیگران خیلی مهم و ارزشمند است اما ممکن است به طور ناخودآگاه مسئولیت بیش از حد بر عهده گیرید. این مسئله درباره امداد و فعالیت های پشتیبانی هم می تواند مصداق یابد.

گاهی امدادگران متوجه فشار زیاد ناشی از مسئولیتی که به عهده گرفته اند، نیستند. گاهی اینگونه فشار زیاد، بیش از حد تحمل و خطرناک است. اگر شما از کارکردن برای دیگران خسته اید، کمی استراحت کنید و برای تداوم فعالیت خود در روزهای آینده، توجه به خودتان را فراموش نکنید.

آیا این تغییرات را در خود احساس می کنید؟

الف) تغییر در طرز فکر

٭مکررا درباره چیزهای یکسان فکر می کنید.

٭فکرتان به بن بست می رسد.

٭کم حافظه شده اید.

ب) تغییر احوال و احساسات

٭ ناگهان گریه می کنید یا عصبانی می شوید.

٭ احساس پشیمانی و ملامت دارید.

٭ احساس ناتوانی و بیچارگی می کنید.

٭ غفلت می کنید یا افکار بدبینانه و منفی دارید.

٭ بیش از حد از دست دیگران عصبانی می شوید.

٭ تشنج و نگرانی زیاد دارید.

ج) تغییرات جسمی

٭ خستگی و گیجی

٭ حالت تهوع و درد معده

٭ بیخوابی آزاردهنده

٭ سردرد و سفت شدن کتف

٭ احساس بی اشتهایی یا پرخوری

بیایید اینگونه عمل کنیم

الف) به احساس خودتان فکر کنید. احساستان چگونه است؟ چه اندازه فشار روانی را حس می کنید؟ فقط درباره احساستان اینگونه فکر کنید و حالتان بهتر می شود.

ب) موافق میل خودتان زندگی کنید. احساس آرامش و راحتی، برای جسمتان مهم است. به غذاهای سالم، خواب کافی، ورزش و استراحت عادت کنید، بیش از حد کار نکنید تا که زندگی منظم خودتان را حفظ کنید.

ج) از خانواده و دوستانتان قدردانی کنید و تجربه تان را با هم در میان بگذارید. ممکن است که صحبت کردن در مورد تجربه و احساس خودتان، در بهبودی شما مفید باشد. با کسی که همین چیزها که شما تجربه کرده اید را تجربه کرده است صحبت کنید، زیرا با دیدگاه و نظر آنان آشنا شده و احساساتتان پرورش می یابد.

اگر ناخوشی تن و روان هنوز ادامه یابد چه کنیم؟

اگر همچنان ناخوشی تن و روان ادامه دارد و ناراحت هستید، بیش از این تحمل نکرده و با مددکاران مشورت کنید. در صورتی که ناراحتی یا بی خوابی ادامه یابد یا ناخوشی بدنی بیشتر شود ممکن است دچار افسردگی شدید شده باشید؛ زیرا کسانی که به افسردگی شدید دچار شده اند، به ندرت خود به خود بهبود می یابند، پس لازم است با کارشناسان مشورت کنید.

درباره افسردگی شدید

این مشکل در جریان کارهای حمایتی درازمدت و دشوار، خصوصا برای مشاغلی مثل معلمی یا پرستاری و غیره (یعنی شغل هایی که با مردم در تماس هستند) می تواند بروز یابد. در این صورت، این افراد، افسرده شده و بر اثر فشارهای زیاد جسمی، تن و روانشان دچار خستگی می شود. امکان دارد که بدن آنها به حدی برسد که قدرت ارزیابی از خود را از دست دهند و دچار بی حوصلگی مفرط شوند.

توصیه های لازم برای امدادگران

١− تشخیص صحیح مشکل روانی بیمار

امدادکننده پیش از هر چیز لازم است علت آسیب روانی بیمار را تشخیص دهد.

(۱) اختلال استرس حاد ASD

ا. بلافاصله پس از آسیب نشانه اش ظاهر می شود.

ب. گاهی حادثه دیدگان برای اجتناب از ترس، نگرانی و غم، احساساتشان از کنترل آنان خارج می شود (دچار بی تفاوتی می شوند) یا مشکل تمرکز پیدا می کنند. تجربه مصیبت وارده را مکررًا به خاطر می آورند و نگرانی، افسردگی شدید، عصبانیت، ناامیدی، فعالیت بیش از حد، در خانه ماندن و غیره از آنان ظاهر می شود.

پ. معمولاً این وضعیت از چند روز تا چند هفته (دو تا سه هفته) ادامه داشته و سپس بیمار آسیب دیده بهبود می یابد.

(٢) بیماری حاد روانی Acute Mental Illness

ا. پس از آسیب مرحله اول ظاهر می شود.

ب. واکنش فشار بیش از حد و سختی، افسردگی شدید و دچار بیماری روانی دوشخصیتی شدن می شوند (اسکیزوفرنی schizophrenia). این مشکلات به دلیل فشار ناشی از آسیب، قطع مصرف دارو، عدم انطباق با تغییر محیط زندگی و غیره زمینه بروز می یابد.

(۳) اختلال استرس پس از سانحه PTSD

ا. پس از گذشت حدود یک ماهی از آسیب ظاهر می شود.

ب. خصوصیات بیمار در این وضعیت:

٭افراد آسیب دیده با دیدن خواب، حادثه را مکرر ً ا تجربه می کنند.

٭از علل حادثه دوری می کنند یا به حالت منفعل درمی آیند. به علاوه واکنش های احساسی آنان متوقف می شود. به افسردگی شدید دچار شده و نمی توانند برای آینده چشم انداز روشنی تصور نمایند.

٭اختلال خواب، زود از کوره در رفتن، مشکل تمرکز حواس، احتیاط بیش از حد، تعجب بیش از حد و غیره ظاهر می شود.

٭چون علائم بیماری همراه با درد است، باعث اختلال هایی مانند: ترس از اجتماع و مشکل جنسی، اعتیاد به دارو و خودکشی می شود و امکان دارد که با منجر شدن به طلاق یا بیکاری وضعشان وخیم تر شود.

پ. حدود ۵٠ % درصد از اینگونه بیماران در کمتر از سه ماه بهبود می یابند، ولی در صورتی که اقدام مناسبی برای بهبودی آنان انجام نشود بیماری به درازا می کشد.

(۴) بیماری تن و روان، وضع بیمار معتاد به دخانیات و غیره

ا. در زمان بهبودی ظاهر می شود.

ب. ناخوشی تن و روان ظاهر می گردد که دلیل آن نگرانی یا بی تابی ناشی از پیش بینی زندگی بدون امید، تنش و خستگی است که یکجا به سراغ فرد حادثه دیده آمده است.

٢− شناخت درست جامعه آسیب دیده محل حادثه دیده

دانستن این مطلب که مردم ناحیه آسیب دیده چه وضع روانی و واکنش هایی از خود بروز می دهند و سیر تحول اینگونه رفتارها چگونه است، اهمیت زیادی دارد.

(١) دوره آسیب روانی (بلافاصله پس از آسیب)

٭ آسیب دیده ها از تجربه حیرت و ترس به وضع بی تفاوتی، فقدان واکنش های احساسی و از خود بی خود شدن دچار می شوند.

(٢) دوره قدرت کاذب (نخستین روزهای پس از آسیب)

٭ به خطرات توجه نمی کنند، فعال می شوند تا زندگی و دارایی خودشان، خانواده و همسایگان را نجات دهند.

(٣) دوره شادمانی (از یک هفته تا شش ماه به طول می انجامد)

٭ به سبب اینکه تجربه تلخ مشترکی داشته و زنده مانده اند، افراد آسیب دیده با یکدیگر احساس همبستگی می نمایند.

٭ به جستجوی زیر آوارماندگان پرداخته، آوار به جای مانده را تخلیه نموده و به همدیگر کمک می کنند. در همه نواحی آسیب دیده آرامش برقرار می شود.

(۴) دوره سرخوردگی (از دو ماه تا یک یا دو سال طول می کشد)

٭ تحمل آسیب دیده ها از حد می گذارد و نارضایتی از وضع نجات آسیب دیده ها توسط دستگاه های اداری در میان مردم شایع می شود.

٭ عصبانیتی که قابل کنترل است ظاهر می شود و مسائلی مثل دعوا و غیره اتفاق می افتد.

٭ مصرف دخانیات افزایش می یابد.

٭ چون که آسیب دیده ها مشغول بازسازی زندگی خودشان می شوند در میان اجتماع همبستگی کم می شود.

(۵) دوره بازسازی (مدت چند سال)

٭ در ناحیه حادثه دیده، «هر روز» عده ای به محل اولیه زندگی خود بازمی گردند و افراد آسیب دیده هم جسارت لازم برای بازیافتن زندگی خودشان را به دست می آورند.

٭ به دلیل اینکه در بازسازی مشارکت می کنند بر اعتماد به نفسشان افزوده می شود.

٭ اما زندگی برای کسانی که به وضعیتشان رسیدگی نشود یا افرادی که پشتیبان روانی خود را از دست داده اند، همچنان به سختی می گذرد.

٣− فراهم کردن مقدمات و ایجاد آمادگی شخص امدادگر پیش از مبادرت به امور امدادی

(١) پیش از روآوردن به فعالیت امدادی، اول محیط خودتان را آماده کنید.

ا. پیش از مبادرت به فعالیت های امدادی از سلامتی خودتان اطمینان حاصل نمایید و به وضع بدنی خود سر و سامان دهید.

ب. با خانواده خود در تماس بمانید.

پ. برنامه خود را به محل کارتان اطلاع دهید.

ت. با وظایف خود برای امداد کاملا آشنا شوید.

ث. مواظبت از سلامت جسمانی خود، حداقل کاریست که می بایست انجام دهید.

(٢) اطلاعات مختلف در مورد ناحیه آسیب دیده را بدست آورید.

ا. اهالی ناحیه آسیب دیده، پشتیبانی واقعی لازم دارند. آگاهی از وسایل و امکانات عمومی، نقلیه و غیره لازم است.

ب. لازم است از امدادگری که پیش از شما در ناحیه حادثه دیده کار کرده است، اطلاعات یا خبر بگیرید و برای کار همواره با هم مشورت کنید.

(٣) دائما به کمک افراد آسیب دیده بپردازید.

مهم است که نه فقط به مراجعه‌کننده پست امدادی یا درمانگاه خدمات دهید، بلکه به نزد آسیب دیده هایی که در جاهایی دیگر اسکان یافته اند، رفته تا به آسودگی مشورت لازم انجام شود. در این صورت، بهتر است که با افراد محلی به اتفاق هم بروید.

(۴)از بکارگیری برخی اصطلاحات پرهیز کنید.

٭ از برخی عبارات مانند روان درمانی یا سلامت روانی استفاده نکنید. (افراد حادثه دیده از علائمی که باعث شود آنان بیمار روانی تلقی شوند، ترس دارند) به جای آن از واژه های روزانه مثل «حرف زدن»  یا «کمک کردن» استفاده کنید.

(۵) در صورت نیاز به متخصصین کارتان را واگذار کنید.

کار غیرممکن، قبول نکنید و قول محال ندهید. در کاری هم که به متخصصین واگذار می شود، نقش مهم، از آن امدادگر است.

۴− توجه و اهمیت گوش کردن به سخنان افراد آسیب دیده

٭بهترین اقدامی که فشار روانی آسیب دیده ها را کاهش می دهد این است که به تجربه آنان گوش کنید.

٭هنگام گوش کردن به سخنان حادثه دیدگان، مهم است که کاملا حضور ذهن داشته و فقط گوش فرا دهید.

(١) در آغاز در مورد حالشان سؤال کنید.

(٢) حرفشان را قطع نکنید و بهتر است که با آنان همدردی کنید.

(٣) احساسشان را گوش کنید و از آنان بخواهید که صریحا احساسشان را بیان کنند.

(۴) در صورتی که تمایلی به ابراز احساساتشان نداشتند، آنان را تحت فشار نگذارید.

(۵) نباید به آسانی تشویق و نصحیت کنید.

(۶) از پرسیدن سؤال هایی که آسیب دیده را به یاد حادثه می اندازد، خودداری کنید.

۵− مراقبت امدادگر از سلامت روانی خود

(١) موقعیت امدادکننده هم مانند فرد آسیب دیده است.

در ناحیه آسیب دیده فشار روانی زیاد ادامه داشته و محیط زیست دچار هرج و مرج است. این مسئله بر روی امدادکننده هم تاثیر می گذارد و باعث بر هم خوردن تعادل جسمی و روانی امدادگر می شود.

(٢) شیوه های مراقبت امدادگر از خود

امدادگران لازم است طرز مواظبت از خود را یاد بگیرند تا از ایجاد حساسیت نسبت به فشار روانی بر خود جلوگیری کنند و بتوانند به طور مؤثر به مددجویان خدمات دهند.

ا. به حد کافی استراحت کنید. غذای سبک و شیرین مصرف نمایید.

ب. پیش از پایان ماموریت، گزارشی از عملکرد خود را به مسئول مربوطه ارائه نمایید.

پ. اگر به فعالیتی مشغول شده اید که فشار روانی زیاد ایجاد می کند، در ظرف چند روز (کمتر از ۴٨ ساعت) گزارشی از حادثه و فعالیت های انجام شده را تهیه و پس از حادثه به مسئول مربوطه ارائه دهید.

ت. فعالیت های خودتان را به طور مثبت ارزیابی کنید.

ث. مدیریت فشار روانی را اعمال نمایید:

٭محدوده تحریکات محیطی را که باعث فشار روانی می شوند، به خاطر داشته باشید.

٭از قابلیت های خود برای مقابله با تحریکات محیطی اطمینان حاصل کنید و روش های مفید برای چیره شدن بر دلواپسی ها را بیاموزید.

٭تلاش برای یافتن راه حل و اقدام خردمندانه و مناسب در برابر محرک های نامطلوب.

٭جلوگیری سریع از ایجاد حساسیت نسبت به فشار روانی.

٭درمان جسمی، روحی و ناسازگاری اجتماعی که به دلیل مواجه شدن با فشار روانی درازمدت در درون امدادگر ایجاد شده است.

ج. خودتان را خسته نکنید. حد خودتان را بدانید و با دوستانتان همکاری کنید.

۶− اموری که امدادگران باید از آن پرهیز نمایند.

(١) دستور دادن به افراد آسیب دیده در مورد فکرشان یا انتقاد و سرزنش کردن در مورد احساسشان.

(٢) سرزنش کردن در مورد بی حوصلگی یا تشویق بیش از حد و بی مورد.

(٣) بی توجهی به سخن مددجویان و مقدم داشتن کار خود.

(۴) برخورد آمرانه یا متکبرانه و یا بی توجهی به حساسیت های آنان.

(۵) رفتار ناشی از همدردی یا دلسوزی بیش از حد احساساتی.

(۶) به عهده گرفتن همه کارها به جای ایشان.

جمع بندی

یکی از مهمترین چالش ها در هنگام بروز حوادث و بلایای طبیعی، مسائل و مشکلات روانی افراد آسیب دیده و چگونگی فائق آمدن مصدومین بر آسیب های روانیشان است. بدیهی است چگونگی و نوع رفتار امدادکنندگان با آسیب دیده ها می تواند تا حد چشمگیری از فشار روانی وارد شده بر افراد آسیب دیده کاسته و آنان را برای بازگشت سریعتر به زندگی طبیعی و عادیشان یاری دهد. در این نوشتار، به مجموعه ای از توصیه های کاربردی در خصوص تعامل بهتر با افراد آسیب دیده از حوادث اشاره شد.

گردآوری و تنظیم: حسین فاضلی

منبع اقتباس: کتاب «راهنمای آسیب دیده های بلایای طبیعی» منتشر شده توسط «موسسه مراقبت های روانی توکیو»؛ Disaster Victim Assistance Program؛ گردآوری ایکومی اوزاوا؛ ویراستاران: حمید رضا بداغی و افشین والی نژاد؛