تبیین مصداق مال کثیر در احتجاج امام هادی علیه السلام

مصداق مال کثیر را که هاورن الرشید در تبیین آن متحیر مانده بود، امام هادی (علیه السلام) از قرآن به دست آورد و برای هارون بیان نمود. امام هادی (علیه السلام) مرجع دانشمندان، فقیهان و متکلمان عصر خویش به شمار می آمد. کتاب های حدیث، تفسیر و کلام آن دوره، مدیون علوم و معارف آن بزرگوار است.

امام هادی (علیه السلام) با برخورداری از دانش سرشاری که خداوند متعالی به ایشان عنایت کرده بود، همواره به پاسخگویی پرسش ها در هر زمینه ای می پرداخت.

در این زمینه، آثار متعددی از ایشان به یادگار مانده که از آن جمله می توان به رساله ای در رد جبر و تفویض، رساله ای در پاسخ به پرسش های یحیی بن اکثم و رساله ای در احکام دین اشاره کرد. همچنین از آن حضرت، پاسخ هایی درباره مسائل فقهی و غیر فقهی به طور پراکنده در کتاب های حدیث دیده می شود.

علم و دانش امام هادی (علیه السلام) همانند آباء و اجداد گرامی‌ اش، علم لدنی بود؛ یعنی مستقیما از طریق غیب و هم‌چنین از علوم و معارف قرآن و سنت رسول الله (صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ و سلم) و پدران بزرگوارش دریافت می‌نمود.

یکی از آثار ماندگار و ارزشمند امام هادی (علیه‌ السلام)، زیارت جامعه کبیره است که متقن‌ ترین متن در «امام شناسی» است. زیارت جامعه، دارای مضامین بسیار عالی از زبان امام هادی (علیه‌ السلام) است که در پاسخ به خواستۀ یکی از ارادتمندان اهل بیت (علیهم‌ السلام) صادر شده است.

شاگردان امام هادی (ع)

در میان شاگردان امام هادی (علیه‌السلام)، چهره‌های درخشان علمی و معنوی و شخصیت‌های برجسته‌ ای (مانند فضل بن شاذان، حسین بن سعید اهوازی، علی بن مهزیار اهوازی دورقی، ایوب بن نوح، حسن بن راشد (مکنی به ابو علی غلام آل‌هلب بغدادی)، احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی و عثمان بن سعید عمری) به چشم می‌خورند که برخی از ایشان شاگرد ائمه دیگر نیز بوده و دارای آثار و تألیفات ارزشمند در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی هستند.

امامت امام هادی (ع)

علی بن محمد، در سال ۲۲۰ق در ۸ سالگی به امامت رسید. به گزارش منابع، سن پایین امام هادی(علیه السلام) در آغاز امامت، منجر به تردید شیعیان نشد چرا که آغاز امامت امام جواد در سن کم، موجب شد شیعیان پس از وی در مواجهه با چنین موضوعی دچار تردید نشوند. به نوشته شیخ مفید، شیعیان پس از امام نهم، به استثنای عده اندکی، امامت امام هادی(علیه السلام) را پذیرفتند،و آن عده اندک، موسی بن محمد، معروف به موسی مبرقع را امام دانستند؛ با این حال پس از مدتی از اعتقاد خود برگشتند و به عموم شیعیان پیوستند.

سعد بن عبدالله اشعری، بازگشت آن عده به امام هادی(علیه السلام) را حاصل بیزاری جستن موسی مبرقع از آنان دانسته است. شیخ مفید و ابن شهرآشوب، اتفاق‌نظر شیعیان بر امامت امام هادی(علیه السلام) و عدم ادعای امامت از سوی کسی جز وی را دلیل محکمی بر اثبات امامت وی دانسته‌اند. همچنین کلینی و شیخ مفید، نصوص مربوط به اثبات امامت وی را در آثار خود برشمرده‌اند.

بنا به گفته ابن شهر آشوب، شیعیان از طریق نصوص امامان پیشین، بر امامت علی بن محمد آگاه شدند؛ نصوصی که توسط راویانی از جمله اسماعیل بن مهران، ابوجعفر اشعری و خیرانی نقل شده‌اند.

دیدگاه امام هادی (ع) درباره مال کثیر

ابو عبد اللّه زیادى گوید: زمانى که متوکل؛ خلیفه عباسى مسموم شده بود. براى خدا نذر کرد در صورتى که خداوند او را شفا بخشد به مال کثیر تصدّق دهد، بارى وقتى بهبودى و سلامت خود را بازیافت نظر فقها را در مورد مال کثیر پرسید، آنان به اختلاف افتاده برخى آن را «هزار درهم» و برخى: «ده هزار درهم» و برخى «صد هزار درهم» تشخیص داد.

حسن حاجب و پرده‏دار متوکل به او گفت: اى امیر المؤمنین اگر پاسخ صحیح آن را از مردى میان مردم برایت بیاورم به من چه خواهى داد؟

متوکّل گفت: ده هزار درهم، و گر نه خودم تو را صد ضربه شلاق خواهم زد.

گفت: پذیرفتم، پس نزد امام هادى علیه السلام رفته و از آن حضرت آن مسأله را پرسید.

حضرت فرمود: به او بگو هشتاد درهم تصدق دهد. او نیز نزد متوکل بازگشته و همان را به او خبر داد، متوکل گفت: از او علت آن را بپرس؟

پس باز نزد آن حضرت بازگشته و علّت را جویا شد، امام (علیه السلام) فرمود:

خداوند عزّ و جل به پیامبر خود صلّى الله علیه و آله فرموده: «بى‏ شک خداوند شما را در میادینى کثیر

یارى کرد- توبه: ۲۵»، و ما میادین نبرد آن حضرت را شمردیم و آنها به هشتاد رسید.

حاجب نیز نزد متوکل برگشته و او را با خبر ساخت و متوکل خوشحال شده و به او ده هزار درهم عطا کرد.[۱]

پی نوشت

[۱] . الاحتجاج-ترجمه جعفرى، ج‏۲، ص: ۵۴۰

منبع

الاحتجاج- ترجمه جعفرى‏، ابو منصور طبرسى- ترجمه از بهزاد جعفرى‏، انتشارات اسلامیه‏، تهران‏، اول، ۱۳۸۱ ش‏