بررسی فریضه الهی نماز، تاثیر و جایگاه آن در زندگی انسان

اشاره:

نماز (واژه‌ای فارسی و معادل کلمه عربی «صَلاه») عملی عبادی است که پنج بار در اوقات معینی از شبانه‌روز واجب است. در این عبادت، نمازگزار رو به قبله می‌ایستد و ذکرهای ویژه‌ای را می‌خواند و اعمال ویژه‌ای را مانند رکوع و سجده به جا می‌آورد. نماز به دو شکل فردی (فُرادا) و جماعت خوانده می‌شود. نماز، نخستین عبادتی است که بر پیامبر(ص) و پیروانش در مکه واجب شد و یکی از عبادات اصلی مسلمانان است که در قرآن و متون دینی درباره آن بسیار تأکید شده و از آن با تعبیراتی مانند «ستون دین» و «شرط قبولی سایر اعمال» یاد شده است.

نماز تعظیم خدا و تحقیر غیر خدا

روح، اساس، هدف، پایه، مقدمه، نتیجه و بالاخره فلسفه نماز، یاد خداست، ذکر الله ، ذکری که مقدمه فکر و فکری که انگیزه عمل بوده باشد(عزیزی، ۱۳۷۶: ۸۵)ذکر بودن یعنی اینکه انسان از یک واقعیتی غافل است اما بعد بوسیله ای از او رفع غفلت می شود که آن به وسیله آگاه کننده و تذکر دهنده را ذکر گویند.

اولین نکته ای که انسان بوسیله آن متذکر می شود، اولین کلمه واجب نماز یعنی همان الله اکبر است(حائری شیرازی، ۱۳۷۴، ۴ ۳)و کسی که خداوند نزدش بزرگ باشد همه چیز را کوچک خواهد دید، همانند کسانی که سوار هواپیما می شوند، همین که به آسمان رفتند، خانه های بزرگ، حتی محله ها و شهرها نزد آنان کوچک است و هرچه بالاتر باشند زمین کوچک تر جلوه خواهد کرد. حضرت امیر المؤمنین – علیه السلام – در نهج البلاغه در بیان صفات متقین می فرماید: خدا در جان هایشان بزرگ و دیگران کوچک مقدارند.( دشتی، ۱۳۷۹، خطبه ۱۹۳: ۴۰۲)

شهید فقید بزرگ مرتضی مطهری نیز در این باره اینگونه می گویند که اصولاً بندگی خدا مساوی است با آزاد شدن از غیر خدا چون ادراک عظمت الهی همیشه ملازم با ادراک حقارت غیر خداست و وقتی انسان غیر خدا را هر چه بود حقیر و کوچک دید، محال است انسان حقیر را از آن جهت که حقیر است بندگی کند. در واقع حقیر را انسان به غلط عظیم می بیند که بندگی می کند.(مطهری، ۱۳۷۷: ۹۷).

نماز موجب رویکرد ایزد منان به بنده

خدای متعال، لطف ویژه و اقبال خاصی به نمازگزاران دارد و روی آوردن پروردگار و توجه او به بنده، سبب کمال و سعادت و رستگاری اوست زیرا این به معنی آمرزش گناهان، برآوردن حاجات، آباد کردن دنیا و آخرت از یک سو و نزدیکی و تقرب به بارگاه قدس کردگار و محشور شدن با انبیاء و امامان (ع) و برخورداری از لطف و رحمت یزدان و سعادت جاویدان و ابدی و کامروا شدن در دو دنیا از سوی دیگر است(نهاوندی، ۱۳۳۱: ۶۵).

با نگاهی دقیق تر درمی یابیم که نماز یگانه عملی است که در نخستین پایه، باعث روی آوردن بنده به سوی کردگار و در مرحله دیگر موجب اقبال ایزد منان به بنده است(حسن راشدی، ۱۳۸۴، ج ۲: ۲۰۱٫)که این امر خود باعث باز شدن درهای رحمت و لطف ایزدی و سرازیر شدن رحمت و جلالت او بر بنده می باشد و برای همین اثر معنوی است که اگر انسان به چشم تأمل بنگرد، اشخاصی که با روح و باطن نماز وابستگی پیدا کرده و با آن حقیقت آشنا شده اند موقعی که از نماز فارغ می شوند گویا عرش رحمانی و خصوصیات عالم قدس و ملکوت را سیر کرده و با خاطری مصفا و قلبی پر نور و اندامی با عظمت و جسمی پر از هیبت در نظر جلوه گر می آیند مانند آنکه با جسم و روحی کثیف و آلوده به دنیا مشغول نماز گشته و با اندامی منور و قلبی پاک از نماز فارغ می شود و این نیست مگر برای مشمول شدن آنها عظمت و جلالت حضرت کردگار– جل جلاله(نهاوندی، ۱۳۳۱: ۵۵ ).

خدایی شدن و تسلیم محض او بودن

نمازگزاری که شبانه روز لااقل پنج بار در برابر ذات مقدس حضرت حق، قرار می گیرد و ارزش سخن گفتن با او را پیدا می کند، تصورات، افکار، کردار و رفتار او، همه خدایی می شود و چیزی برخلاف خواست خدا انجام نمی دهد، مشروط بر اینکه راز و نیاز و نماز او به درگاه پروردگار از جان و دل او سرچشمه بگیرد و با تمام قلب رو به درگاه پاک او آورد در واقع یعنی خداوند در درون یک نفر دو قلب قرار نداده(سوره احزاب (۳۳)، آیه ۴٫) که آن هم جایگاه خداست.

این شخص با اقامه نماز به جهان ماوراء طبیعت راه یافته و خود را در محضر خدا می یابد پس دیگر نمی بایست در برابر بت ها و در برابر انسان هایی همانند خویش و جباران و ستمگران، سر خضوع و تعظیم فرود آورد.او تنها در برابر ذات اقدس خداوند سر تعظیم خم کرده و تسلیم آفریننده جهان است زیرا که از مرتبه مخلوقات دیگر، گذشته و ارزش این معنا را پیدا کرده که با آفریننده بزرگ جهان، خداوند ازلی و ابدی، ارتباط گیرد و با او سخن بگوید و در این حال می یابد که زندگی هدفی بالاتر از خوردن و خوابیدن و لذات این جهان دارد(جمعی از نویسندگان، ۱۳۵۳، ج ۱: ۴۳) لذا در همه حال تسلیم محض اوست و خود را در محضر او می یابد.

استجابت دعا

انسانی که در موقع نماز، دل از همه بریده و روی به درگاه بی نیاز خالق می آورد در نظر خداوند از ارزش خاصی برخوردار است، اگرچه آن شخص معصیت کار بوده و آنچه را مبغوض در نظر کردگار باشد به جای آورد ولی چون نماز، واسطه ای است مُقرِّب و مقبول حضرتش، به تبع نماز در منظر کردگار پسندیده آید و در این صورت دعا او به هدف اجابت رسیده و بر اثر مستجاب شدن دعایش در دنیا و عقبی سعادتمند و کامران خواهد بود(نهاوندی، ۱۳۳۱: ۵۶).

و این اثر معنوی که بعد از نماز برای او به جا می ماند او را به این نکته هدایت می کند که بعد از فارغ شدن از هر نماز برای خود و دیگران دعا کند و آخرت خویش را از خدا طلب کند و هشدار برای تارکان نماز است که خود را از خیر دنیا و آخرت و اصلاح امور شخصی و اجتماعی محروم نموده اند(وحیدی، ۱۳۸۴: ۲۳۲).

آسمانی شدن نمازگزار

اگر عمل بالا رفت، عامل نیز بالا می رود، چون عمل از عامل جدا نیست که عمل را در نامه ای بنویسند و تنها همان نامه بالا رود، ممکن نیست جان عمل که نیت است از خود انسان جدا باشد زیرا عمل مانند بخار و دود نیست که از انسان متصاعد شود و خود او باقی باشد بلکه واقعیتی است وابسته به جان آدمی، حقیقتی که منشأ عمل است همواره با صاحب عمل خواهد بود(جوادی آملی، ۱۳۸۰: ۱۲۰) همواره اثر از مؤثر ضعیف تر می باشد بنابراین بهتر از هر عمل خیری، انسانی است که آن عمل پسندیده را انجام می دهد حال چگونه ممکن است نماز بالا رود و نمازگزار بالا نرود؟

چون نماز آن هنگام که با حضور قلب انجام می شود – به آسمان ها راه می یابد و صعود می کند و نمازگزار را نیز آسمانی کرده و او را دارای صفات آسمانی ها می نماید.از پیامبر اکرم – صلی الله علیه و آله – در مورد بالا رفتن نماز روایت شده است که: هنگامی که نمازگزار نماز را در وقت خودش به جا می آورد نماز بالا می رود، در حالی که نور درخشانی با او همراه است که درهای آسمان را می گشاید تا به عرش می رسد پس برای صاحب خود شفاعت کرده و دعا می کند که خدا تو را حفظ کند همان طور که مرا حفظ کردی و وقتی نماز در غیر وقتش به جا آورده می شود چون تاریک است درهای آسمان بسته می ماند تا اینکه نماز تباه می گردد. آنگاه زده می شود به صورت صاحبش و می گوید خدا تو را ضایع کند که مرا ضایع و تباه ساختی.(دیلمی، ۱۳۹۸ه.ق، ج ۱ و ۲: ۱۹۰) لذا به جا آوردن شرایط و آداب نماز به نحو شایسته در کیفیت صعود، نتیجه و اثرش نقش به سزایی دارد.

نماز عامل هدایت الهی

انسان درزندگانی خود، به شدت نیازمند هدایت الهی است اگر دست انسان گرفته نشود و در کوره راه های زندگی دنیوی رها شود بی تردید در منجلاب خسران وتباهی از بین خواهد رفت.قرآن کریم، نماز را هدایت واقعی و راهنمای حقیقی به شاهراه زندگی انسانی می داند و در توبیخ بت پرستان و نکوهش عبادت و بندگیِ غیر خدا، پس از هدایت فطری به خداپرستی و بعد از نادیده گرفتن دعوت انبیاء الهی و گرفتار گشتن به نوعی ارتجاع و واپس گرایی از زبان پیامبران (ع) بگو (ای پیغمبر) که ما چرا خدا را رها کرده و چیزی را مانند بتان که هیچ قادر بر نفع و ضرر ما نباشد (به خدایی) بخوانیم و باز به خوی جاهلیت بعد از آنکه خدا ما را هدایت نمود برگردیم تا مانند کسی که فریب و اغوای شیطان او را در زمین سرگردان ساخته است شویم، آن را یارانی است که شخص را به سوی خود هدایت می کنند بگو هدایت خدا به حقیقت هدایت است و ما مأموریم که تسلیم فرمان خدای جهان باشیم و (به خلق بگوئیم) نماز به پا دارید و از خدا بترسید که به سوی او محشور می شوید. (سوره انعام (۶)، آیه ۷۲ ۷۱٫)

اینکه هدایت واقعی فقط هدایت پروردگار است با آن بیان قاطع و کوبنده در آن شرایط روحی – اضطراب و حیرت – بیانی به موقع و به جاست و موجب پایان پذیری آن و پیدایش آرامش برای اوست.

در آیه بعدی به این نکته اشاره می کند که تسلیم مطلق و بی قید و شرط خدا شدن و اقامه نماز و اتخاذ تقوی و پارسایی تنها راه حیات بخش و انسان ساز است.پس زندگی تحت هدایت پروردگار از آثار اقامه نماز می باشد، در یک چنین زندگی همه چیز رو به راه و بر وفق مراد دیده می شود، گوینده ای که تحت هدایت پروردگار است اندیشه و زبانش هدایت شده کار می کنند، حقایق از دلش جوشیده و بر زبانش جریان می یابد.

نویسنده ای که تحت هدایت اوست، امداد او را در مداد خود می یابد و خلاصه به هر کار و به هر جا که روی می کند با درهای باز مواجه شده و الطاف خداوند را آشکار و عیان می بیند برخلاف کسانی که خدا آنان را به خود واگذاشته است و به خاطر پشت کردن به دعوت خدا و یارانشان و اعراض از ذکر او و ترک نماز، در معیشت ضنک و زندگانی تنگ به سر می برند(راشدی، ۱۳۸۴: ۱۷۸)و به هر طرف روی می کنند با درهای بسته روبرو شده و زندگی شان در لذات دنیا خلاصه و از چراغ فروزان و پر فروغ نماز محروم می شوند.

نماز عامل رهایی از وسوسه ها و تجری های شیطان

علی رغم اهمیت فراوانی که فریضه ی مهم نماز در میان عبادات و احکام شرعی دارد اهتمام مسلمین به آن و ابعاد گوناگونش اندک است. ابلیس و تمامی شیطان صفتان در طول تاریخ بر آن بوده اند که صورت و محتوای این عبارت بزرگ را از جوامع اسلامی محو نمایند و در این ارتباط به هر اقدامی دست آلوده اند چرا که سلطه خود را در گرو از میان برداشتن این فریضه با عظمت می دانند(رضوان طلب، ۱۳۸۱: ۸۱)

پیامبر اکرم (ص) در این باره می فرمایند :

همواره شیطان از فرزندان آدم در ترس و وحشت است تا آن زمان که او در انجام نمازهای پنج گانه دقت داشته باشد پس آنگاه که آن را تضییع کند شیطان جرأت می یابد و او را به آلودگی و گناهان بزرگ می افکند.( مجلسی، بی تا، ج ۸۲: ۲۰۲)

نمازی که در اول وقت و با حفظ شرایط آن به جا آورده شود و آداب و سنن آن به خوبی ادا گردد، بزرگترین عامل شیطان زدایی بوده و هرگز شیطان نمی تواند بر چنین شخص متعبد و پاک، نفوذ کند حتی در دم مرگ که شیاطین برای از بین بردن ایمان و عقیده پاک مؤمنین به سراغشان می آیند ملک الموت از حق آنان دفاع می نماید. بنابراین از آن جهت که نماز مزاحم نفوذ و سلطه شیاطین است، آنان نیز به جد با اقامه و بر پایی آن در ستیزند. درک این حساسیت باید درجه اهتمام به این فریضه را افزایش دهد تا در جوامع اسلامی و ملت های مسلمان شاهد این همه شیطان گرایی نبوده و انسان ها تحت لوای خدای رحمان قرار گیرند.

نماز جبران گناهان گذشته

هجوم و تلاش های شیطان و نفس، وجود جاذبه های گوناگون که برای انسان پدید می آید، موجب بروز اشتباهات و گناهان پیاپی برای او می شود. این نحوه ارتباط بین خالق و مخلوق و این سرکشی و طغیان بنده که علی رغم ضعف و نیاز، با خالق مهربان خود به مخالفت برمی خیزد، اگر بدون تدارک و انعطاف ادامه یابد و جبران نشود هرگونه امیدی را نسبت به آینده منتفی می نماید و فاصله را، لحظه به لحظه بیشتر می گرداند و انسان را مستحق عقاب و غضب خداوند متعال می سازد.

اگرچه انسان، جاهلانه و بی اعتنا، دوری از دریای رحمت حق را انتخاب می کند اما هرگز خدای کریم و حلیم که به یکایک بندگان، محبتی فراتر از محبت پدر و مادر به فرزندان دارد به چنین جدایی قهرآمیزی رضایت نمی دهد و او را برای حضور بر سر سفره آشتی فرا می خواند و در قالب اذکار نماز به گفتگوی محبت آمیز با خود فرا می خواند(رضوان طلب، ۱۳۸۱: ۳۶ ۳۵) و با بیانی سراسر مهر و امید در قرآن می فرماید و نماز را در دو طرف (اول و آخر) روز به پا دارید و نیز در ساعت تاریکی شب که البته (خوبی) نیکوکاری های شما، (زشتی و ) بدکاری هایتان را نابود می سازد، این یادآوری است برای اهل ذکر.( سوره هود (۱۱)، آیه ۱۱۴) .

یاد خدا و ارتباط مستمر با اوست که انسان را از غفلت نجات بخشیده و هر لحظه متوجه خدا می کند و به فرمایش استاد شهید مطهری (ره): به هر اندازه که انسان به یاد خدا باشد کمتر معصیت می کند، معصیت کردن و نکردن دایر مدار علم نیست، دایر مدار غفلت و تذکر است، به هر اندازه که انسان غافل باشد یعنی خدا را فراموش کرده باشد بیشتر معصیت می کند و به هر اندازه که خدا بیشتر به یادش بیاید کمتر معصیت می کند.( مطهری، ۱۳۷۷: ۸۵٫)

از نظر تعلیمات اسلامی، هر گناه اثری تاریک کننده و کدورت آور بر دل آدمی باقی می گذارد و در نتیجه میل و رغبت به کارهای نیک و خدایی کاهش یافته و رغبت به گناهان دیگر افزایش می یابد.از سوی دیگر عبادت و بندگی و به یاد خدا بودن وجدان مذهبی انسان را پرورش می دهد، میل و رغبت به کار نیک را افزون می کند و از میل به شر و فساد و گناه می کاهد، یعنی تیرگی های ناشی از گناهان را زایل کرده و میل به خیر و نیکی را جایگزین آن می سازد(مطهری، ۱۳۵۴: ۹۶).

نماز وسیله شستشوی گناهان و مغفرت و آمرزش الهی است چنانچه در حدیثی نقل شده که پیامبر اکرم (ص) از یاران خود سؤال فرمودند که: اگر بر در خانه یکی از شما نهری از آب صاف و پاکیزه باشد و در هر روز پنج بار خود را در آن شستشو دهد آیا چیزی از آلودگی و کثافت در بدن او می ماند؟ در پاسخ عرض کردند: نه فرمود: نماز درست مانند این آب جاری است، هر زمان که انسان نماز می خواند گناهانی که در میان دو نماز انجام شده است از میان می رود.

بنابراین، باید همان گونه که لباس و تن خود را از آلودگی ها و ناپاکی ها شسته و پاکیزه می کنیم، دل و جان و روح خود را که به هوس های تحریک شده و لجام گسیخته، خود خواهی ها و چشم و هم چشمی های برانگیخته، غرور ناشی از پیروزی و کامیابی و یا عقده روانی ناشی از شکست و ناکامی و به دنبال آن حسد و کینه و انتقام … آلوده شده را در چشمه صاف و زلال الهی یعنی نماز شستشو داده و خود را به خدا، سرچشمه پاکی و کمال، نزدیک سازیم(بهشتی، ۱۳۵۴: ۶).

نماز سدی در برابر گناهان آینده

نماز نه تنها در جبران گناه و پوشیده شدن آن نقش دارد بلکه می توان از آن به عنوان سدی در برابر گناهان آینده نام برد چرا که روح ایمان را در انسان تقویت کرده و نهال تقوی را در دل او پرورش می دهد و دو عامل ایمان و تقوی نیرومندترین موانع در برابر گناه می باشد و این همان نکته ای است که در قرآن مجید به آن اشاره شده است: آنچه را که از کتاب آسمانی قرآن بر تو وحی شد بر خلق تلاوت کن و نماز را (که بزرگ عبادت خداست) به جای آر که همانا نماز است که اهل نماز را از هر کار زشت و منکر باز می دارد و همانا ذکر خدا بزرگتر است و خدا به هر چه می کنید آگاهست.( سوره عنکبوت (۲۹)، آیه ۴۵٫)

آیه شریفه نشانگر این نکته ظریف و انسان ساز است که فرمان نماز و انجام شایسته و بایسته آن لطف و مهر خدا به انسان است چرا که نماز به انسان نیرو و توانی می بخشد که به گناه و زشتی،که نه خرد سالم آن را می پسندد و نه دین و آیین آسمان و درست، نزدیک نشود.به بیان برخی از بزرگان و فرزانگان نماز بسان نگهبانی خردمند و مراقبی دلسوز است که با گفتار شایسته و پندآموز خود از انحراف نمازگزار به سوی ظلم و گناه جلوگیری می کند.

زیرا نماز عبادتی است که در تمام حالاتش از قیام و رکوع و سجود و تشهد و سلام و سایر خصوصیات آن انسان را به یاد خدا وادار کرده و از نیت تا سلام به مقام عظمت حضرتش تذکر می دهد. وقتی تکبیر می گوید خدا را از همه چیز برتر و بالاتر می شمرد سپس به یاد نعمت های او افتاده،حمد و سپاس اوگفته واو را به رحمانیت و رحیمیت می ستاید آنگاه به یاد روز جزای او افتاده، اعتراف بندگی او را کرده و فقط از او یاری می جوید و صراط مستقیم را از او می طلبد و از راه کسانی که مورد غضب الهی قرار گرفته و گمراه شده اند به خدا پناه می برد(صدر السادات دزفولی، ۱۳۷۸: ۱۳٫)، لذا در قلب چنین فردی جنبشی به سوی حق و حرکتی به سوی پاکی و جهشی به سوی تقوا پدید می آید و اگر شخصی علاوه بر توجه و عمل به آداب ظاهری نماز دارای روح خشوع و خضوع و توجه کامل به حضرت حق شد با ادا کردن فریضه نماز، غرق در دریای بی کران ذکر او شده و در این مقام، موجی از معنویت و عظمت و سطوت خالق در قلب او پیدا می شود که سد نیرومندی در برابر گناه محسوب می شود.

به خصوص که این عمل چند بار در شبانه روز تکرار می گردد، هنگامی که صبح از خواب بر می خیزد در یاد او غرق می شود، در وسط روز زمانی که سرگرم زندگی مادی و در اوج گرفتاری های دنیوی است ناگهان، صدای تکبیر موذن را شنیده، برنامه خود را قطع و به درگاه او می شتابد و حتی در پایان روز و آغاز شب، پیش از آنکه به بستر استراحت رود با او راز و نیاز کرده و دل را مرکز دریافت انوار او می سازد. در واقع برتری نماز و ذکر خدا به خاطر آن است که علت و ریشه محسوب شده و مایه حیات قلوب و بیداری دلهاست.

نماز شیرین کننده تلخی آزار دهنده مرگ

توجه به مرگ و عوالم بعد از آن و بر پایی قیامت آثار و برکاتی در زندگی انسان دارد که می تواند او را از ورطه نابودی و هلاکت برهاند. وقتی فرد دریابد که دنیا فانی است و به زودی به سرای دیگری که باقی است، منتقل شده و باید حساب تک تک اعمال و افعال خود را پس بدهد خود را به یک دست گیرنده و پناه دهنده محتاج می بیند و چون پناه دهنده و دادرسی جز معبود یکتا نمی یابد به سوی نماز حرکت کرده تا خود را به مقام قرب او نزدیکتر کند(راشدی، ۱۳۸۴، ج ۲: ۱۴۱ ۱۴۰)و نماز او را برای روز واپسین و جوابگویی در مقابل حضرت حق جل و أعلی – تمرین می دهد.

انسانی که هر روز پنج نوبت در عرصه محشر حضور می یابد و متذکر می شود، دیگر مرگ و انتقال به سرای دیگر برای او تلخ و شکنجه آور نیست بلکه نماز، تلخی، تلخ ترین چیز، یعنی مرگ را به حلاوت تبدیل ساخته و کاری می کند که مرگ برای انسان جشن باشکوهی جلوه کند که به دیدار و ملاقات حضرت محبوب نایل می آید.

از سوی دیگر چنین نمازی که انسان خود را در محضر رب الارباب می بیند چنین باوری را در نمازگزار ایجاد می کند که در قیامت مورد لطف و

قرار خواهد گرفت زیرا که در احادیث آمده است که پیامبر اکرم (ص) فرمودند:

یعنی هر که بر نماز خود محافظت کند روز قیامت دارای نور و دلیل است و باعث نجات او در روز قیامت می باشد. (متقی هندی،۱۴۰۱ ه.ق ، ج ۷، ح ۱۸۹۷۱) و با وجود این اثر معنوی دیگر از مرگ نمی هراسد.

آثار و عواقب ترک نماز

تـرک نماز در دنیا و آخرت عواقب تلخى دارد. در قیامت, اهل بهشت از دوزخـیـان مى پرسند: چه چیزى شما را روانه جهنم کرد؟ یکى از پـاسـخ هایشان این است که ما پاى بند به نماز نبودیم.( مدثر (۷۴) آیه۴۳) در جایى دیگر به نمازگزارانى که در نمازشان سهل انگاراند; یعنى گاهى مى خوانند و گاهى نمى خوانند, مى گوید: واى بر آنان(ماعون (۱۰۷) آیه۴).رسـول خدا(ص) فرموده است: هرکه عمدا نماز را ترک کند, از اسلام خارج شده و کافر است.)

در جـایـى دیـگر مى فرماید:

(مرز بین بنده خدا و کفر, ترک نماز است.)( پاینده، ۱۳۸۴، روایت ۱۰۹۸)هیچ انسان با وجدان و متفکرى نیست که از ابعاد و اسرار و ظرایف نـماز آگاه باشد ولى از کنار آن ها بى اعتنا رد شود, مگر کسانى کـه بـه خـاطر غفلت و بى خبرى, توفیق سخن گفتن با خداوند را از خود سلب کرده اند.

نتیجه

در پایان باید خاطر نشان شویم که اگرچه در این نوشتار، سخنان گزیده و پرمغز بسیاری از ائمه معصومین علیهم السلام و نیز متفکران و صاحب نظران دینی، در راه روشن ساختن حقیقت و حکمت نماز، بیان نمودیم، اما با این همه باید گفت که بیان جایگاه بلند پایه این فریضه بزرگ الهی؛ اهمیت و ابعاد تاثیر گذاری این عبادت در زتدگی انسان ها در مختصر نوشته ای این چنینی نمی گنجد. زیرا همان طور که می دانیم، در قرآن بیش از ۱۰۲مرتبه در مورد وجوب، احکام و آثار نماز سخن به میان آمده و این نشانگر درجه اهمیت آن می باشد.

اما باید گفت که از مطالب نوشته حاضر چنان نماین گشت که، نماز معبر اصلی برای سلوک انسان در راهی است که ادیان الهی در برابر آدمی نهاده اند تا بتواند از آن به هدف و غایت اصلی حیات یعنی رستگاری وخوشبختی دنیا و آخرت دست یابد. در واقع، نماز اولین قدم سلوک الی الله می باشد. لحظاتی که انسان از دنیای پرغوغا و فریبنده فارغ می شود و به کرانه سراسر آرام و معنوی نماز، گام می گذارد، در حقیقت به فضایی پاک و نورانی وارد شده که همانندی برای آن نیست. نماز، ستایش خدا و تامل در صفات متعالی او است.

نماز اگر با توجه و خشوع خوانده شود، افق دید انسان را از زندگی معمولی فراتر می برد و او را به نیکی ها متمایل می کند. انسان نمازگزار در پیشگاه خدا، پیشانی بر خاک می ساید و با ابراز بندگی به درگاه حق تعالی، عظمت و شکوه او را ارج می نهد. انسان، نماز را چند بار در شبانه روز تکرار می کند. نمازگزار هنگام صبح، زندگی را با یاد خدا و طلب یاری از او دوباره آغاز می کند. هنگام ظهر، با صدای تکبیر موذن، دور از درگیری ها و مشغله روزانه، برای دقایقی در چشمه سار نماز، روح را شستشو می دهد.

در پایان روز و آغاز شب نیز دل را با این فریضه الهی، مرکز انوار معرفت می سازد تا شب را در آرامشی معنوی و سرشار از رضایت سپری کند. نماز از آنجا که اولاً سلامت و تعالی اخلاقی و معنوی به افراد جامعه می بخشد و ثانیاً از آن رو که با شکل و محتوای ویژه خود نمازگزار را به انضباط می کشاند و از بیهودگی نجات می دهد، به حق باید یکی از عوامل مهم انضباط و انتظام اجتماعی شناخته شود. اگر نماز با حضور و از سر شوق و در هنگام فضیلت در میان مردمی رواج پیدا کند، فضایلی از این قبیل، دستاوردهای قطعی آن مردم خواهد بود پس از خداوند بزرگ بخواهیم که همه ما را از نمازگزاران واقعی قرار دهد.

فهرست منابع:

۱. بهشتی، سید محمد حسین، (۱۳۵۴)، نماز چیست، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
۲. پاینده، ابوالقاسم(۱۳۸۴)، نهج الفصاحه، اصفهان، خاتم الانبیا، چاپ دوم.
۳. جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۸۰)، حکمت عبادات، تنظیم حسین شفیعی، قم، اسراء، چاپ چهارم.
۴. حایری شیرازی، محی الدین، (۱۳۷۴)، نماز، قم و تهران و مشهد، انتشارات اسلامی، چاپ چهارم.
۵. خزائلی، محمد، (۱۳۸۴)، احکام قرآن، تهران، انتشارات دنیای دانش، چاپ ۱٫
۶. خمینی، روح الله، (۱۳۵۹)، پرواز در ملکوت، جلداول، تهران، انتشارات نهضت زنان مسلمان.
۷. دشتی، محمد، (۱۳۷۹)، ترجمه نهج البلاغه، قم، پارسیان.
۸. دیلمی،حسن بن محمد، (۱۳۹۸ه.ق)، ارشاد القلوب،بیروت، موسسه الأعلمی للمطبوعات، چاپ چهارم.
۹. راشدی، حسن،(۱۳۸۴) نمازشناسی، جلداول، تهران و دفاترستاد اقامه نماز، ستاد اقامه نماز، چاپ نهم.
۱۰. رضوانطلب، محمد رضا ، (۱۳۸۱)، پرستش آگاهانه، تهران و مراکز ستاداقامه نماز، ستاد اقامه نماز، چاپ پنجم.
۱۱. صدرالسادات دزفولی، سید کاظم، (۱۳۷۸)، اهمیت نماز و وجوب آن از دیدگاه قرآن و حدیث اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام، تهران، کتابخانه صدر.
۱۲. طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن(۱۳۸۰)، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن،۱۶جلدی،علی کرمی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
عزیزی، عباس،(۱۳۷۶)، سلامت روح، نماز و عبادت در تفسیر نمونه، قم، نبوغ، چاپ دوم. مجلسی، محمد باقر ،(بی تا)، بحارالانوار،۱۱۰ جلدی، تهران، المکتبه الاسلامیه.
۱۳. متقی هندی، علاءالدین علی، (۱۴۰۱ه.ق)، کنزالعمال فی سنن الاقوال والافعال، بیروت، الرساله.
۱۴. مطهری، مرتضی، (۱۳۵۴)، سیری در نهج البلاغه، قم، صدرا.
۱۵. مطهری، مرتضی، (۱۳۷۷)، گفتارهای معنوی، تهران و قم، صدرا،چاپ هجدهم.
۱۶. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، (۱۳۵۳)، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم.
۱۷. موسسه مطالعاتی منتظران موعود (عج)، (۱۳۸۱)، رساله توضیح المسایل محشی امام خمینی (ره) شش مرجع، مشهد، بارش.
۱۸. فرید نهاوندی، محمد، (۱۳۳۱)، رموز نماز، مشهد، چاپخانه خراسان.
۱۹. قرائتی، محسن(۱۳۶۹)، راز نماز، برای جوانان، بی جا، سازمان تبلیغات اسلامی.
۲۰. قرائتی، محسن، ( بی تا)، یکصد و چهارده نکته درباره نماز، بی جا، ستاد اقامه نماز.
۲۱. نراقی، احمد، (۱۳۸۴)، معراج السعاده،قم، قائم آل محمد، چاپ دوم.
۲۲. وحیدی، محمد، (۱۳۸۴)، دانستنی های لازم از نماز، قم و تهران و مشهد و سراسر کشور، بوستان کتاب، چاپ اول.
۲۳. قرآن مجید ترجمه مهدی الهی قمشه ای
۲۴. سوره مبارکه جن(۷۲)، سوره مبارکه قریش (۱۰۶)، سوره مبارکه المعارج (۷۰)، سوره مبارکه بینه (۹۸)، سوره مبارکه احزاب (۳۳)، سوره مبارکه هود (۱۱)، ۲۵. سوره مبارکه عنکبوت (۲۹)، سوره مبارکه انعام (۶)، سوره مبارکه مدثر (۷۴)، سوره مبارکه ماعون (۱۰۷).
نویسندگان: بهروز احمدی فیروز احمدی عبدالمجید احمدی