انس بن حارث کاهلى‏ از اصحاب شهید امام حسین (علیه السلام)

«انس بن حارث کاهلى»[۱] از اصحاب با وفای پیامبر اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلم) است که همراه آن حضرت در جنگ های بدر و حنین شرکت نمود و در روز عاشورا نیز به شهادت رسید.

انس از اصحاب بزرگوار پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بوده[۲] و از آن حضرت اخذ حدیث کرده است، مانند حدیثى که جمع بسیارى از عامه و خاصه از او روایت کردند که گفت: شنیدم رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در حالی که حسین (علیه السلام) را در دامن داشت مى ‏فرمود:

«این پسرم در زمین عراق کشته شود، هر کس در آنجا حاضر باشد باید او را یارى کند.»

این حدیث را جزرى در «اسد الغابه»[۳] و ابن حجر در «اصابه» و دیگران آورده‏ اند، و چون در عراق، حسین (علیه السلام) را دیدار کرد و به حضورش رسید او را یارى کرد و با او شهید شد.

پیوستن انس بن حارث کاهلى به امام حسین (علیه السلام)

انس بن حارث کاهلی از شیعیان مطرح کوفه بود و سوابق اجتماعی و سیاسی ارزنده و موقعیت خوبی در جامعه داشت. وقتی مطلع شد امام حسین (علیه السلام) به کربلا آمده است، از شهر کوفه خارج شد و به سوی کربلا حرکت کرد و شبانه خود را به امام (علیه السلام) رساند.

در بعضی از منابع تاریخی چنین آمده است که انس بن حارث کاهلی از مکه همراه امام حسین (علیه السلام) بوده است. در روز عاشورا، انس بن حارث کاهلی بعد از خواندن نماز ظهر با امام حسین ( علیه السلام) از آن حضرت اجازه گرفت به میدان برود تا با دشمن بجنگد.

هنگامی که انس بن حارث کاهلی صحابی پاک باخته، خود را برای نبرد آماده می کرد، پارچه ای طلبید تا ابروان خود را که بر اثر پیری بر چشمانش ریخته بود ببندد، امام حسین (علیه السلام) با دیدن این صحنه گریست و فرمود: «ای شیخ! خداوند جهاد تو را مورد قبول درگاهش قرار دهد»؛ انس به میدان رفت.

روایت بلاذری از چگونگی پیوستن انس بن حارث کاهلی به امام حسین (علیه السلام)

بلاذرى گوید: انس بن حارث کاهلى گفت‏ و گوى امام حسین (علیه السلام) و ابن حر جعفی را شنید. او نیز همانند ابن حر جعفی از کوفه آمده بود. چون از نزد ابن حر بیرون رفت، بر حسین (علیه السلام) سلام کرد و گفت:

به خدا سوگند من نیز مانند این مرد، به این سبب از کوفه بیرون آمدم که دوست داشتم نه با تو و نه بر ضد تو وارد جنگ شوم. اما اینک خداوند یارى تو را به دل من افکنده است و تشویق مى ‏کند که همراه تو بیایم.

حسین (علیه السلام) به انس بن حارث کاهلی گفت: «به راه راست هدایت شوى و محفوظ باشى، با ما بیا.»[۴]

در اینجا باید گفت، این تردیدى که مطابق توصیف بلاذرى، در قلب انس بن حارث کاهلی جلیل‏ القدر افتاد، با آنچه گروهى از مورخان درباره وى نقل کرده ‏اند، سازگارى ندارد.

از او چنین نقل شده است: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که فرمود: این پسرم- یعنى حسین- در زمینى به نام کربلا کشته مى‏ شود. هر کدامتان که در آنجا حضور داشت باید او را یارى دهد!

انس بن حرث کاهلی به کربلا رفت و همراه حسین کشته شد!»[۵]

بنا بر نقل برخی منابع، انس قبل از عاشورا به خواست امام حسین (علیه السلام) نزد عمر بن سعد رفت تا او را موعظه کند. وقتی بر عمر وارد شد، بر او سلام نکرد. عمر گفت: چرا بر من سلام نکردی؟ مگر من مسلمان نیستم؟

انس بن حارث کاهلی گفت: به خدا سوگند تو مسلمان نیستی چون می‌خواهی پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را بکشی. عمر سر به زیر انداخت و گفت به خدا سوگند می‌ دانم قاتل حسین در آتش است، ولی گریزی از اجرای فرمان امیر عبیدالله بن زیاد نیست.

انس بن حارث کاهلی نزد امام حسین (علیه السلام) بازگشت و ایشان را از سخن عمر سعد آگاه کرد.[۶]

شهادت انس بن حارث کاهلى

انس بن حارث کاهلى که پیرمردى بزرگ و از صحابى پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و شاهد جنگ های بدر و حنین بود، جلو آمد و در حالى که عمامه ‏اى بر سر گذاشته بود از حسین (علیه السلام) اجازه خواست. امام (علیه السلام) چون او را با این هیئت دید گریست و فرمود: «اى شیخ! خداوند شاکر تو باشد»؛ انس بن حارث کاهلی با آن سن و سال، هجده نفر را به هلاکت رساند و خود شهید شد».[۷]

شیخ صدوق از وى با نام «مالک بن انس کاهلى» یاد کرده و گفته است که او در اثناى پیکار این رجز را مى‏ خواند:

قبایل کاهل و دودان و خندفیون و قیس عیلان مى‏ دانند،

که من خرد کننده هماوردانم، اى قوم من، همانند شیر ژیان باشید،

خاندان على پیروان رحمان و خاندان حرب پیروان شیطانند.

صدوق نیز نوشته است که او هجده تن را کشت.[۸]

ابن شهر آشوب در المناقب از وى به همین نام یاد کرده و گفته است که او چهارده تن را کشت.[۹] خوارزمى نیز در المقتل از وى به همین نام یاد کرده است. اما بسیارى از منابع تاریخى و مقتل ها از این صحابى جلیل القدر با نام «انس بن حارث کاهلى» یاد کرده ‏اند.[۱۰]

مرحوم شیخ عباس قمى در نفس المهموم گوید: احتمال قوى وجود دارد که مالک بن انس کاهلى یاد شده همان انس بن حارث کاهلى صحابى بوده باشد.[۱۱]

در زیارت ناحیه مقدسه بر وى این گونه سلام فرستاده شده است: «السلام على انس بن کاهلى اسدى»[۱۲]

محل دفن انس بن حارث کاهلی

محل دفن انس ابن حارث کاهلی در بارگاه دسته‌ جمعی شهدا پایین پای امام حسین (علیه‌السلام) واقع شده است.

کمیت، شاعر بزرگ و مشهور عرب در مصیبت انس بن حارث کاهلی و حبیب بن مظاهر صحابی بزرگ امام حسین (علیه السلام) چنین سروده است:

سِوی عُصْبَهُ فیهِم حَبیبُ مَعفَّرُ

قَضی نَحْبَهُ وَالکاهِلیُ مَرمَّلُ[۱۳]

جز گروهی که در میانشان حبیب جان سپرد و پیکرش به خاک غلطان شد و کاهلی، که جسم او به خون آغشته است.

نتیجه گیری

یکی از اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) انس بن حارث کاهلی است، وی از شهدای کربلا است که به قصد یاری امام حسین (علیه السلام) از کوفه به کربلا آمد، او ابتدا به نصیحت لشکر ابن زیاد پرداخت و سپس به مقابله با آنان اقدام نمود تا به شهادت رسید، انس بن حارث در جمع یاران شهید امام حسین (علیه السلام ) دفن شده است.

پی نوشت ها

[۱] کاهل، خاندانى است از اسد بن خزیمه.

[۲] . اسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج۱، ص۳۴۹؛ الاصابه فی تمییز الصحابه ، ج۱، ص۶۸؛ دلائل النبوه و معرفه احوال صاحب الشریعه، ج۲، ص۷۱۰.

[۳] . «انس بْن الحارث عداده فی أهل الکوفه. روى حدیثه أشعث بْن سحیم، عن أبیه، عنه أَنَّهُ سمع النَّبِیّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یقول: إن ابنی هذا یقتل بأرض من أرض العراق، فمن أدرکه فلینصره، فقتل مع الحسین رضی اللَّه عنه.» اسد الغابه، ج۱، ص ۲۸۸.

[۴] . انساب الاشراف، ج ۳، ص ۳۸۴.

[۵] . تاریخ ابن عساکر، ترجمه الامام الحسین (علیه السلام)، محمودى، ص ۳۴۷- ۳۴۹، شماره ۲۸۳؛ و ر.ک: اسدالغابه، ج ۱، ص ۱۲۳؛ الاصابه، ج ۱، ص ۶۸؛ و ر. ک: ذخایر العقبى، ص ۱۴۶.

[۶] . ینابیع الموده، قندوزی، ج۳، ص۶۹.

[۷] . ذخیره الدارین ص ۲۰۸، ابن نما در مثیر الاحزان مبارزه او را ذکر کرده است، در الاصابه ج ۱، ص ۶۸، حدیث رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را از او روایت کرده: فرزندم در سرزمین کربلا کشته مى‏ شود، هر کس شاهد باشد باید او را یارى کند. این مطلب را سیوطى در الخصائص ج ۲، ص ۱۲۵ و جزرى در اسد الغابه ج ۱،‏ ذکر کرده اند.

[۸] . شیخ صدوق در امالى (ص ۱۳۷)، مجلس ۳۰، حدیث ۱.

[۹] . المناقب، ج ۴، ص ۱۰۲.

[۱۰] . المقتل، ج ۲، ص ۲۱.

[۱۱] . نفس المهموم، ص ۲۸۹.

[۱۲] . مجلسی، بحار، ج ۴۵، ص ۷۱.

[۱۳] . سماوی، محمد بن طاهر، ابصار العین، ص۱۰۰.

منابع

1. انساب الاشراف، بلاذرى (ق ۳) زیر نظر مکتب البحوث و الدراسات در دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت.
2. تاریخ مدینه دمشق، حافظ ابو القاسم، على بن حسن بن هبه الله بن عبد الله شافعى معروف به ابن عساکر (۴۹۹-۵۷۱) چاپ به صورت خطى، مکتبه الظاهریه دمشق، دار البشیر.
3. اسد الغابه فى معرفه الصحابه، ابن اثیر، دار احیاء التراث العربى، بیروت.
4. الاصابه فى تمییز الصحابه، شهاب الدین ابوالفضل، احمد بن على بن حجر عسقلانى (وفات: م ۸۵۲)، دار احیاء التراث العربى، بیروت.
5. ذخائر العقبى فى مناقب ذوى القربى، حافظ محب الدین احمد بن عبدالله طبرى، مکتبه القدسى، القاهره.
6. ینابیع الموده، شیخ سلیمان بن ابراهیم قندوزى حنفى (وفات: ۱۲۹۴)، انتشارات اسوه، قم.
7. الامالى، شیخ صدوق (وفات: م ۳۸۱)، تحقیق بخش پژوهش هاى اسلامى، موسسه بعثت، قم.
8. مقتل الحسین (ع)، ابوالمؤید موفق بن احمد مکى اخطب خوارزم، (وفات: ۵۶۸)، چاپ نجف، تحقیق علامه شیخ محمد سماوى، انتشارت مفید، قم.
9. نفس المهموم.
10. بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، علامه مجلسى (وفات: ۱۱۱۱)، کتابفروشى اسلامیه، تهران.
11. سماوی، محمد، ابصار العین فی انصار الحسین (علیه‌السلام)، تحقیق محمد جعفر الطبسی، مرکز الدرسات الاسلامیه لممثلی الولی الفقیه فی حرس الثوره الاسلامیه، چاپ اول.
12. دلائل النبوه و معرفه احوال صاحب الشریعه، بیهقی، ابوبکر احمد بن الحسین، تحقیق عبدالمعطی قلعجی، بیروت: دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ ﻫ.