عوامل استحکام خانواده و روابط زوجین در قرآن کریم بخش دوم

در بخش اول این مقاله به شیوه های ایجاد فضای عاطفی در خانواده و روابط زوجین اشاره شد. در این بخش به عوامل دیگر استحکام خانواده و روابط زوجین اشاره می شود.

۲- عفو و گذشت

هر زن و شوهری طبعا در زندگی خود دچار خطاها و لغزش هایی می شوند چرا که انسان جایز الخطا است و به غیر از چهارده معصوم (علیهم السلام)، کسی را نمی توان مصون از اشتباه و لغزش دانست.

به همین جهت قرآن کریم می فرماید: «و لیعفوا و لیصفحوا الا تحبون ان یغفر الله لکم و الله غفور رحیم؛ آنان شایسته است عفو کنند و از لغزش های دیگران چشم بپوشند آیا دوست نمی دارید که خداوند نیز شما را عفو کند البته که خدا آمرزنده و مهربان است.»

یکی از علل مهم اختلافات خانوادگی و وجود تضاد و کشمکش در روابط زوجین، عدم تحمل و کم صبری زن و شوهر نسبت به یکدیگر است. این بگومگوها معمولا در اول زندگی بیشتر است و هر قدر که زن و مرد بیشتر همدیگر را می شناسند و درک می کنند و عفو و اغماض به خرج می دهند، تدریجا نزاع ها فروکش کرده و جای خود را به مهر و صفا و گذشت می دهد.

امام صادق (علیه السلام) فرمود: هر انسان مسلمانی که خشمگین شود و با وجود فوران شعله غضب و توانائی بر اعمال آن، خشم خود را فرو برد خداوند در روز قیامت دل او را سرشار از رضایت و خشنودی خود خواهد نمود.

آری، بهترین و زیباترین روش در تقویت بنیان خانواده و تحکیم روابط زوجین، توسل به عفو و گذشت و بردباری در مقابل خطاهای اعضای خانواده به ویژه زن و شوهر نسبت به همدیگر است.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: عفو و گذشت را از عادات روزمره خود قرار دهید؛ زیرا که عفو، موجب عزت و سربلندی هر بنده ای است پس عفو کنید تا خداوند شما را عزیز و بلند مرتبه گرداند.

زنان و مردان مسلمان نه تنها از خطاهای خود نسبت به همدیگر عفو می کنند بلکه از ترشرویی و نگاه های تند نسبت به همدیگر اجتناب می ورزند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: حق زن بر شوهرش این است که او را گرسنه نگذارد، بدنش را بپوشاند و هرگز با او با بدخلقی و ترشرویی و چهره ای گرفته برخورد ننماید.

۳- خدمت به خانواده

تأمین نیازهای خانواده، از جمله وظایف مرد است و نقشی مهم در تحکیم روابط زوجین دارد. او با این عمل خود، علاوه بر ایفای نقش خود در مدیریت خانه، رضایت خداوند و همسرش را جلب می کند و در تقویت پیوند زناشویی گام برمی دارد.

در آیات قرآن، این عمل پسندیده از شیوه های مردان خدا و پیامبران الهی محسوب می شود. در داستان سفر حضرت موسی به همراه خانواده اش به ناحیه مصر، قرآن می فرماید:

«فقال لاهله امکثوا انی آنست نارا لعلی آتیکم منها بقبس او اجد علی النار هدی؛ موسی به خانواده اش گفت: اندکی مکث کنید که من آتشی می بینم شاید شعله ای از آن را برای شما بیاورم یا به وسیله این آتش راه را پیدا کنم.

خدمت به خانواده و یاری رساندن به کدبانوی خانه، دل ها را به هم نزدیک می کند، نیازهای زندگی را برطرف ساخته و به فرزندان نیز درس عشق و محبت و خدمتگزاری می آموزد. چرا که انجام کارهای منزل تنها به عهده بانوان نیست بلکه همکاری، مساعدت و یاری شوهر را می طلبد.

الگویی آسمانی از روابط زوجین

امام باقر (علیه السلام) فرمود: حضرت فاطمه (سلام الله علیها، همسر بزرگوار امام علی علیه السلام) خانه داری می کرد. خمیر کردن و نظافت منزل از جمله کارهای او بود و علی (ع) نیز بیشتر به کارهای بیرونی منزل مانند آوردن هیزم و تأمین مواد خوراکی اقدام می نمود.

روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به منزل آنان وارد شد و مشاهده کرد که این زن و شوهر نمونه، با کمک همدیگر با آسیاب دستی آرد می کنند.

پیامبر فرمود: کدامیک خسته ترید؟ علی (علیه السلام) فرمود: فاطمه خسته تر است. پیامبر به او فرمود: دخترم برخیز! من کار تو را انجام دهم. فاطمه (علیهاالسلام) برخاست و پیامبر (ص) خود علی (ع) را در آرد کردن گندم یاری نمود.

از نمونه های بارز خدمت به خانواده که از وظایف شرعی مرد نیز محسوب می شود، تأمین مخارج خانواده از راه حلال است. تهیه درآمد حلال و گسترش سفره های پاکیزه و غذاهای لذتبخش از جانب مدیر خانواده از عوامل کارآمدی است که در استحکام خانواده و روابط زوجین اثر دارد.

امام باقر (علیه السلام) فرمود: هر کس در دنیا به دنبال کسب روزی حلال برود و قصدش این باشد که به دیگران نیازمند و محتاج نگردد و مخارج زن و فرزندش را تأمین نماید و به همسایه ها و همنوعان مستمند و بی بضاعت خود یاری رساند در روز قیامت با سیمایی نورانی مانند مهتاب شب چهارده خداوند را ملاقات خواهد کرد.

امام رضا (علیه السلام) نیز در مورد خدمتگزاری که همواره در اندیشه خدمت به خانواده اش و کسب درآمد حلال بوده و در این راه از هیچ کوششی فروگذاری نمی کند می فرماید: کسی که با تکیه به فضل و عنایت خداوند به دنبال بدست آوردن روزی حلال است از رزمنده ای که در راه خداوند متعال جهاد می کند پاداش افزونتری دارد.

این عامل مؤثر در تقویت ارکان خانواده و روابط زوجین، یکی از شیوه های قرآنی و مورد توجه پیامبران و بندگان صالح پروردگار بوده است. در این رابطه به پاداش بزرگی که زنان در مقابل خدمت به همسرانشان دریافت می کنند نیز اشاره می کنیم:

امام باقر (علیه السلام) فرمود: هر زنی که شوهرش را با شربت آبی سیراب سازد، برتر از عبادت یک سال است که در آن سال روزها را روزه بدارد و در شبهایش نماز بخواند.

۴- سفر‌های خانوادگی

اعضای خانواده که معمولاً در منزل تنها هستند به ویژه در عصر ما که زندگی های شهری و ماشینی موجب شده افراد در خانه ها بمانند و کمتر به بیرون رفتن نیاز پیدا می کنند، رفتن به سفرهای زیارتی، صله ارحام و تفریحی به همراه خانواده از جمله ضروریات زندگی محسوب می شود. این امر آثار و برکات تربیتی و اخلاقی و آموزشی فراوانی به همراه داشته و در تقویت روابط زوجین نیز بسیار تاثیرگذار است.

شکوفا شدن روحیه تعاون و همیاری در میان اعضای خانواده، کسب تجربه به ویژه برای فرزندان، مشاهده اعجازانگیز و شگفت آور آثار طبیعی و معرفت بیشتر به قدرت الهی، دیدار بستگان و خویشاوندان، بدست آوردن پاداش های معنوی و از همه مهمتر تألیف قلوب و انس بیشتر اعضای خانواده با همدیگر از جمله ره آوردهای سفرهای خانوادگی است که در استحکام پیوستگی اعضای خانواده مؤثر است.

قرآن کریم نیز در لابلای آیات آسمانی خود، به سفرهای خانوادگی اشاره دارد که این خود گویای اهمیت و نقش آفرینی آن در تقویت روابط زوجین و پیوند اعضای خانواده با یکدیگر می باشد.

سفر حضرت ابراهیم به همراه خانواده به سرزمین وحی و کعبه معظمه، مسافرت حضرت موسی به همراه همسرش صفورا از مدائن به مصر، سفر خانوادگی حضرت یعقوب از کنعان به سوی مرکز حکومت یوسف (علیه السلام) نمونه هایی از سفرهای خانوادگی است.

در سیره اهل بیت (علیهم السلام) نیز از این گونه موارد زیاد گزارش شده است. آری سفرهای خانوادگی فرح بخش، مسرت آور، و موجب سعادت و رفاه و تقویت بنیان خانواده و روابط زوجین است و اگر در مواردی مرد به تنهایی مسافرت کند شایسته است که سوغات سفر را فراموش ننماید.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: هر گاه مردی به تنهایی مسافرت کند وقتی به جمع خانواده اش برمی گردد حتماً برای آنان سوغاتی و هدیه نو و تازه ای بیاورد هر چند کم ارزش باشد.

اساساً قرآن کریم به گردش و سفر اهمیت ویژه ای قائل است و در آیات متعددی انسان ها را به سیر و سفر فراخوانده و عبرت گیری از سرنوشت اقوام دیگر را یادآور می شود. مسافرت با خانواده علاوه بر آثار و منافع فراوان، عبرت گرفتن برای اعضای خانواده نیز به همراه دارد.

۵- مصالحه و مدارا

در زندگی مشترک میان زن و شوهر اگر مصالحه و مدارا حکمفرما نباشد، بدون تردید روابط زوجین رو به تیرگی خواهد رفت و نظام خانواده، از هم گسیخته خواهد شد. صائب می گوید:

تارو پود عالم امکان به هم پیوستن است

عالمی را شاد کرد آن کس که یکدل شاد کرد

هر فردی نسبت به خودش عادات و رفتارهای ویژه دارد و همچنین سلیقه و افکار و اندیشه های زن و شوهر ممکن است با هم متفاوت باشد. اگر یکی از زوجین بر اساس غرور و خودخواهی بخواهد سلیقه و اندیشه های فردی خود را بردیگری تحمیل کند، مطمئنا راه به جایی نخواهد برد و روابط زوجین، فاقد صمیمیت خواهد شد.

اختلاف والدین با فرزندان نیز همین گونه است که نمی توان عادات متفاوت و اندیشه های گوناگون را با زور و اجبار و تهدید به جدایی و امثال این شیوه ها از میان برداشت.

برای ارتباط بیشتر و تعمیق روابط زوجین، بهترین شیوه ای که قرآن پیشنهاد می کند، صلح و سازش و مدارا است. قرآن در این زمینه می فرماید:

«و ان امراه خافت من بعلها نشوزا او اعراضاً فلا جناح علیهما ان یصلحا ان یصلحا بینهما صلحا و الصلح خیر و احضرت الانفس الشح و ان تحسنوا و تتقوا فان الله کان بما تعملون خبیرا؛

اگر زنی از ناسازگاری و رویگردانی شوهرش بیم داشته باشد، مانعی ندارد که با هم صلح و سازش کنند زن یا مرد با چشم پوشی از پاره ای حقوق خود با همسرش مدارا کند و مصالحه و مدارا بهترین راه زندگی است.

اگر نفس های خودخواه طبق غریزه حب ذات در این گونه موارد از صلح و صرف نظر کردن از حقوق خود، بخل می ورزند و اگر به نیکی و پرهیزگاری روی آورید (و به خاطر خدا صلح و سازش کنید) خداوند به اعمال شما آگاه است. (و می داند که چه بهره های سودمندی در انتظار شما و خانواده تان می باشد)».

کوتاه آمدن در مسائل خانوادگی مانند خطای همسر و فرزندان و یا حساس نشدن در مقابل عادات و سلیقه های ناموزون اعضای خانواده، سعادت دنیا و آخرت و عزت و سربلندی در پی دارد و روابط زوجین و بنیان خانواده را از تزلزل و سستی باز می دارد که خداوند در توصیف انسان های مومن می فرماید:

آنان خشم خود را فرو می برند و از لغزش های مردم عفو می کنند و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.

امام علی (علیه السلام) ضمن اشاره به ضرورت وجود گذشت و مدارا در روابط زوجین می فرماید: در هر حال با همسرت مدارا کن و با او به شیوه ای نیکو رفتارنما تا زندگی با صفا و آرامی داشته باشی!

تاثیر رفتارهای زن بر تقویت روابط زوجین و بنیان خانواده

برخی از عوامل استحکام بنیان خانواده و تقویت روابط زوجین را می توان در رفتار و برخوردهای بانوان مسلمان با همسر خود جستجو کرد. آنان اگر وظایف خود را به نحو شایسته ای انجام دهند و در رعایت حقوق شوهران خود کمال تلاش را به عمل آورند، بخش عظیمی از مشکلات خانواده ها حل خواهد شد. ما در اینجا چند مورد از وظایف زنان را در ارتباط با همسرانشان از زبان وحی مرور می کنیم:

الف- اطاعت از همسر

مدیریت خانواده، بر عهده مرد است و آنان طبق فطرت و قانون الهی، وظیفه هدایت و راهنمایی سایر اعضای خانواده را بر عهده دارند. خداوند متعال در آیات متعددی این حقیقت را یادآور شده و به زنان مسلمان سفارش کرده است که از شوهران خود که مدیر خانواده هستند، اطاعت کنند. در سوره بقره می فرماید: «للرجال علیهن درجه؛ مردان بر زنان برتری دارند.» و در سوره نساء می فرماید:

«الرجال قوامون علی النساء بما فضل الله بعضهم علی بعض و بما انفقوا من اموالهم فالصالحات قانتات؛ مردان سرپرست زنان هستند و این به جهت برخی برتری هاییست که خداوند (برای حفظ نظام جامعه) به بعضی نسبت به برخی دیگر قرار داده است و نیز به خاطر انفاق برخی از اموالشان در مورد زنانشان می باشد و زنان صالح و شایسته نیز آنهایی هستند که مطیع بوده و تواضع دارند.

بر اساس این رهنمود، اطاعت زنان از شوهران خود، البته در مواردی که معصیت خدا نباشد- می تواند پیوند زناشویی و روابط زوجین را محکمتر و به قوام خانواده یاری کند. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: بهترین زنان شما زنی است که فرزند به دنیا بیاورد، مهربان و پاکدامن باشد در میان خانواده اش عزیز و نسبت به شوهرش خاضع و فروتن باشد.

ب- حفظ عفت و حریم خانواده

پاسداری از حریم خانواده، بر زن و مرد لازم است. داشتن عفت و حجاب نیز بر هر دو ضروری است و نقشی کلیدی و تعیین کننده در روابط زوجین دارد.

قرآن می فرماید: به مردان مؤمن بگو چشمان خود را از نامحرم فرو بندند و دامن خود را از گناه باز دارند… و به زنان مؤمن نیز بگو چشمان خود را از نگاه های هوس آلود بازگیرند و دامن خود را از گناه حفظ کنند و زینت های خود را در مقابل نامحرمان نمایان نسازند.

اما حفظ عفت و رعایت حجاب در مورد زنان ویژگی های خاصی دارد که شایسته است آنان برای پاسداری از حریم خانواده ها حتماً در پوشش حجاب و عفاف باشند. از منظر آیات وحی حفظ حجاب برای زنان آنچنان اهمیت دارد که حتی نوع پوشش، آهنگ صدا، آرایش های او و نکات ریز دیگری نیز به صراحت در قرآن آمده است.

امام صادق (علیه السلام) فرمود: بهترین زنان شما آن زنی است که چون با همسرش خلوت کند، زره حیاء را از خود دور سازد و چون از خلوت شوهرش بیرون آید، زره حیاء را بر تن کند و حجاب و عفت خود را که نشانه حیای اوست کاملا رعایت نماید.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در مورد بانوان شایسته، صفاتی را برشمرده که از جمله آنها آرایش برای همسر و پوشش کامل از دیگران است.

ج- جلب رضایت شوهر

برای گرم کردن روابط خانواده، یک بانوی مسلمان می تواند علاوه بر موارد فوق، رضایت مرد را که مدیر خانواده محسوب می شود جلب کند و ناراحتی های او را رفع نموده و به این ترتیب در مقابل مشکلات و سختی هایی که مرد در بیرون منزل با آنها دست به گریبان است کدورت و تیرگی هایش را از دل او بزداید.

مردی به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) عرضه داشت. ای رسول خدا! من همسری دارم که هرگاه وارد خانه می شوم به استقبالم می آید و چون می خواهم از منزل بیرون روم مرا بدرقه می کند. هرگاه اندوهگین شوم از من دلجویی می کند و دلداریم می دهد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: خداوند در روی زمین کارگزارانی دارد و این زن یکی از آنهاست برای او نصف پاداش شهید می باشد.»

نتیجه گیری

روابط زوجین همواره نیازمند مراقبت و رسیدگی است تا از کدورت و سردی به دور باشد. در این راستا طبق آیات و روایات، توجه به مولفه هایی نظیر عفو و گذشت، خدمت به خانواده و صلح و مدارا می تواند در تقویت بنیان خانواده و روابط زوجین بسیار اثرگذار باشد. همچنین زنان نیز در زمینه تحکیم روابط زوجین نقش آفرین بوده و با حفظ عفت و حریم خانواده، اطاعت از شوهر و جلب رضایت وی می توانند نقشی بی بدیل را در این مورد ایفا کنند.

منبع: با اقتباس از: عبدالکریم پاک نیا؛ تبیان