آشنایی با انواع خشم و عصبانیت و شیوه های درمان آن

خشم و عصبانیت، یک احساس عمومی است. همه ما ممکن است زمانی ناراحت، آزرده و ناامید شویم. تصور اشتباهی که در مورد انواع خشم و عصبانیت وجود دارد این است که خشم و عصبانیت، همیشه با رفتار‌های خاص و داد و فریاد بیان می شود. اما خشم احساسی بسیار پیچیده تر است.

خشم و عصبانیت، یک واکنش احساسى ناخواسته، در برخورد با تهدیدى حقیقى یا خیالى است و هر چه تهدید بزرگتر باشد، میزان برانگیختگى بیشتر می شود و در نتیجه انگیزه از میان برداشتن آن افزایش می یابد.

غضب، خشم و عصبانیت اگر در مقابل یک تهدید واقعى باشد، امرى بسیار مطلوب و ستودنى است؛ چرا که انسان، همواره با بهره گیرى از قوه غضبیه خویش، می تواند در مقابله با تهدیدها، مقاومت و ایستادگى نماید؛ ولى اگر به خاطر یک تهدید کوچک، برانگیختگى خیلى شدید صورت گیرد، نمی توان آن را عملى منطقى و صحیح خواند؛ بلکه به عنوان یک اختلال از آن یاد می شود؛ بنابراین خشم و عصبانیت در سه زمان غیر منطقى و بیجا می باشد:

۱ـ ممکن است بدون دلیلى منطقى، عصبانى شوید.

۲ـ شدت خشم با حادثه اى که اتفاق افتاده، تناسب نداشته باشد.

۳ـ اقدامى که بعد از خشم صورت می گیرد، متناسب با تهدید نباشد.

البته چنین واکنش هایى علل مختلفى دارد که می توان گفت: گاه دلایل ارگانیک، باعث این پدیده می شود؛ مثلا: برداشتن زخم و جراحت، بیمارى، تحت تاثیر دارو بودن و یا مشکلات ژنتیکى که در این صورت سیستم عصبى نمی تواند، کارش را به درستى انجام دهد؛ اما غیر از این موارد؛ و هر گاه واکنش احساسى متناسب با حادثه نباشد، ناشى از خطاى اندیشه می باشد و فرضیه هاى ناصوابى که ذهن در هنگام بروز حوادث از خود می سازد، سبب ایجاد خشم و پرخاشگری خواهد شد.

انواع خشم و عصبانیت از نگاه روانشناسی

بر اساس تحقیقات پروفسور Ephrem Fernandez خشم دارای ۵۶ بعد است که مهمترین آنها عبارتند از:

جهت خشم (درونی یا برونی)
واکنش به خشم (مقاومت کردن یا تلافی کردن)
نوع خشم (فیزیکی یا زبانی)
میزان تحرک خشم (قابل کنترل یا غیر قابل کنترل)
هدف خشم (آرام کننده یا تنبیه کننده)

همه ما هنگامی که احساس خطر و تهدید، ناامیدی و بی حرمتی کنیم خشمگین می شویم و این خشم و عصبانیت از فردی به فرد دیگر متفاوت است. انواع خشم که ما از خود نشان می دهیم، بسته به خلق و خو و شرایطی که در آن هستیم می تواند متفاوت باشد. خشم و عصبانیت به طور ذاتی نمی تواند خوب یا بد باشد و فقط یک احساس است. چگونگی کنترل خشممان، می تواند باعث تفاوت در ایجاد فضایی بهتر، و یا در پی داشتن نتایج منفی و ناخواسته شود. در ادامه به ده نوع خشم و عصبانیت رایج اشاره می کنیم:

۱-خشم جسور

خشم جسور، نوعی خشم مثبت و سازنده است. اگر خشم شما از نوع جسور است، از آن می توانید برای سازندگی و تغییرات مثبت استفاده کنید. با این خشم، شما به جای نشان دادن رفتار‌های مقابله ای، داد و فریاد، ناسزا و رفتار‌های نامناسب، از خشمتان در جهت تغییر جهان اطراف استفاده کرده و هیچ اضطرابی‌ ایجاد نخواهید کرد.

استراتژی های کنترل خشم جسور

خشم جسور می تواند یک محرک بسیار مثبت و قوی باشد. از خشمتان برای دستاورد‌های جدید و تغییرات مثبت استفاده کنید.

۲-خشم رفتاری

این نوع خشم و عصبانیت، با رفتار بروز داده می شود و معمولا پرخاشگرانه است. اگر شما تجربه چنین خشمی را دارید، ممکن است از این احساس به شدت ناراحت و شرمگین شده باشید. این رفتار‌ها می توانند شامل کتک کاری و پرخاش به اشخاص و یا پرت کردن و شکستن اشیاء اطراف باشد. این خشم معمولا غیر قابل پیش بینی است و نتایج بسیار زیانبار و منفی را به دنبال خواهد داشت.

استراتژی های کنترل خشم

مهمترین و بهترین راه برای کنترل خشم، به تعویق انداختن آن است و این بهترین توصیه برای کنترل خشم رفتاری می باشد. اگر فکر می کنید که خشم و عصبانیت به شما غلبه می کند، سعی کنید خود را آرام کنید. اگر امکان دارد از آن دوری کرده و برای کنترل خشمتان، با خود حرف زده و خودتان را دعوت به آرامش کنید تا آرام شوید.

۳-خشم مزمن

خشم مزمن، از انواع خشم رو به افزایش است که در شرایط خاصی ایجاد می شود و هدف خشم نیز خود فرد می باشد. این خشم دارای ویژگی های عادی است. عواقب و نتایج این نوع خشم و عصبانیت، بر سلامتی خود فرد تاثیر منفی زیادی می گذارد.

استراتژی های کنترل خشم

برای آرام کردن و برطرف کردن دلایل خشمتان اندکی زمان صرف کنید. اگر بتوانید علل و محرک های خشم و عصبانیتتان را شناسایی کنید، ممکن است بتوانید کشکمش های درونیتان را برطرف کرده و خود و یا اشخاصی که در گذشته باعث رنجش شما شده اند را ببخشید. پروسه بخشش بسیار اهمیت دارد و می تواند شما را آرامتر کند.

۴-خشم قضاوت کننده

خشم قضاوت کننده از انواع خشم عادلانه ای است که در پاسخ به قصور و یا ظلمی که از کسی سر زده است، ایجاد می شود. با اینکه به نظر می رسد که این نوع خشم و عصبانیت از نظر اخلاقی عالی است، اما گاهی از مسیر خود منحرف شده و منفی تلقی می شود.

استراتژی های کنترل خشم

سعی کنید شرایط را سبک و سنگین کنید؛ زیرا در اغلب موارد، مسئله از آن چیزی که در ظاهر به نظر می رسد، آسانتر است. نظرات دیگران نیز می توانند بر روی احساسات شما تاثیر گذاشته و باعث حل مسئله در ذهن شما شوند.

۵-خشم طاقت فرسا

خشم طاقت فرسا از دیگر انواع خشم و عصبانیت غیر قابل کنترل است. این خشم هنگامی رخ می دهد که ما احساس کنیم که شرایط، از کنترلمان خارج شده است و در نتیجه احساس ناامیدی و شکست خواهیم کرد. خشم طاقت فرسا هنگامی که مسئولیت های بسیار زیاد و سنگینی به ما داده شده و یا حوادث ناگواری در زندگی رخ می دهد، ظاهر می شود.

استراتژی های کنترل خشم

اگر شما دچار این نوع خشم و عصبانیت می شوید، حتما باید برای تسکین آن کاری کنید و از کسی کمک بخواهید. اگر لازم است از خانواده، دوستان و یا متخصص کمک بگیرید؛ زیرا این خشم می تواند در محیط کار و مدرسه مشکل ایجاد کند و باعث دردسر شما شود. با ریشه یابی‌ استرس و خشمتان، می توانید کنترل احساسی و رفتاری خود را دوباره بدست آورید.

۶-خشم نفوذی – تهاجمی

خشم نفوذی – تهاجمی، نوعی خشم اجتنابی است. اگر شما چنین خشمی دارید، ممکن است از قرار گرفتن در بسیاری از موقعیت ها خودداری کنید و یا هر گونه ناامیدی که در شما وجود دارد را انکار کنید. انواع خشم نفوذی – تهاجمی می تواند به صورت زبانی، طعنه، سکوت مطلق و تمسخر و یا حتی رفتار‌هایی مانند طفره رفتن ظاهر شود. هنگامی که فردی به این نوع خشم و عصبانیت دچار می شود شاید اصلا متوجه نشود که خشمی در او وجود دارد که می تواند عواقب شخصی بسیاری در پی داشته باشد.

استراتژی های کنترل خشم نفوذی – تهاجمی

تکنیک های ارتباطی مثبت را بیاموزید و ترس خود را تسکین دهید. با بهبود توانایی توصیف احساسات و شکست های درونی خود می توانید روابط شخصی خود را بهبود ببخشید.

۷-خشم قصاصی

خشم قصاصی در حقیقت واکنشی به احساس تهدید و یا خطر، از جانب فرد دیگری می باشد. این خشم، یکی از رایج ترین انواع خشم و عصبانیت است و با انتقام یک اشتباه تحریک می شود. خشم قصاصی، یک خشم عمدی و هدفمند است. فرد با این خشم خود می تواند باعث ترس دیگر افراد شود و با کنترلی که بر شرایط دارد، تشویش را افزایش دهد.

استراتژی های کنترل خشم

اگر خشم قصاصی شما هدفمند و درونی است، بهتر است پیش از ابراز آن اندکی فکر کرده و سپس عمل کنید. خشم و واکنش شما می تواند شرایط را بهتر و یا بد‌تر کند. با جلوگیری از بدتر شدن اوضاع، می توانید عواقب منفی و ناخواسته خشمتان را نیز خنثی کنید.

۸-خشم خودآزار

خشم خودآزار، از دیگر انواع خشم و عصبانیت است که بر اساس شرمندگی و خجالت زدگی فرد ایجاد می شود. اگر شما احساس ناامیدی، بی ارزشی، و یا شرم می کنید، ممکن است این احساسات منفی را درونی کرده و با استفاده از جملات آزاردهنده، تفکرات منفی، آزار فیزیکی خود و یا انجام رفتار‌های منفی و اختلالات رفتاری خود را آزار دهید. بنابراین با این رفتار‌ها و احساسات، ناامید‌تر شده و بیشتر احساس بی ارزشی خواهید کرد.

استراتژی های کنترل خشم خود آزار

تکنیک های بازیابی‌ شناختی را آموخته و از آنها برای برطرف کردن چالش های رفتاری، و هر گونه آزار به خود و اختلالات فکری و تجارب منفیتان استفاده کنید. مدیتیشن نیز می تواند به شما کمک کند تا در زمان حال زندگی کرده و با این رفتار‌های آزاردهنده مقابله کنید.

۹-خشم زبانی

اغلب به نظر می رسد که خشم زبانی، از خشم رفتاری خطرناکتر است، اما می تواند نوعی آزار احساسی و فیزیکی نیز تلقی شود. خشم زبانی می تواند با فریاد زدن، تهدید، سرزنش، طعنه، تمسخر و انتقاد‌های شدید ابراز شود. اگر شما فردی را با زبانتان مورد خشم خود قرار دهید، باید پس از آن از او عذرخواهی کرده و ابراز شرمندگی کنید.

استراتژی های کنترل انواع خشم زبانی

حتی اگر خشم و کلمات بد و منفی بر سر زبانتان باشند نیز، نفس عمیق بکشید و سپس صحبت کنید. هر چقدر هم تلاش کنید، باز هم هنگامی که عصبانی هستید، جملات و حرفها بدون فکر کردن بر روی زبانتان می آیند. پس یکی از بهترین راه های کنترل انواع خشم و عصبانیت، به تعویق انداختن حرفهایی است که می خواهید بگویید. شما با تمرین به راحتی می توانید خشم زبانیتان را به خشم جسور تبدیل کنید (نوع اول).

۱۰-خشم آنی یا فرار

اگر شما چنین خشمی دارید، احتمالا خیلی سریع نسبت به ناراحتی ها و آزار‌های اطرافیان واکنش نشان می دهید- چه این آزار‌ها کوچک و چه بزرگ باشند. هنگامی که شما عصبانی می شوید، به سرعت آرام شده و دیگر عصبانی نیستید. متاسفانه خشم فرار می تواند بسیار مخرب باشد و اطرافیان را آزار دهد. این نوع خشم و عصبانیت اگر بدون کنترل باقی بماند، بسیار خطرناک است

استراتژی های کنترل خشم آنی

علائم و نشانه های فیزیکی را که باعث برون ریزی خشم و عصبانیت می شوند را شناسایی و از تکنیک های رلکسیشن استفاده کنید (مانند تنفس عمیق) تا از عواقب منفی آن نیز جلوگیری کنید.

راهکارهاى مقابله با خشم و عصبانیت

۱-توکل به خدا و یاری خواستن از او

مشکلات و کاستی ها می تواند، سبب خشم و عصبانیت شود؛ بنابراین با توکل به خداوند با مشکلات، استوار باشید و سعى کنید که دچار خشم و غضب نشوید و همواره با توکل به ذات الهى، زندگى آرام و سالمى داشته باشید. دعا و نیایش و ارتباط با خداوند، سبب سعه صدر و بزرگى می شود و همواره انسان هایى که مرتبط با خداوند هستند از کرامت خاصى برخوردار بوده و به آسانى تحریک نمی شوند؛ چنانکه در قرآن کریم آمده است: «الا بذکر الله تطمئن القلوب؛ همانا با یاد خدا دلها آرام می شود.»(۱)

۲-بالا بردن آستانه تحمل

بعضى افراد با کوچکترین اشاره اى یا با شنیدن کوچکترین حرفى و یا در معرض قرار گرفتن جزیی ترین محرکى، زود دچار خشم و عصبانیت می شوند چون آستانه تحمل آنها پایین است و اگر به همین روال پیش بروند، علاوه بر اینکه خودشان را آزار می دهند براى دیگران هم مشکل آفرین هستند در حالى که افرادى که آستانه تحمل خود را بالا برده اند در زندگى به راحتى در مقابل ناملایمات و برخوردهاى نادرست دیگران مقاومت می کنند کمتر صدمه می بینند.

اولین قدم برای بالا بردن آستانه تحمل، متعهد شدن است؛ یعنى اینکه با خودمان تعهد کنیم که زود عصبانى نشویم. دومین قدم این است که در برابر عوامل محرک خود را تقویت کنیم تا مانند یک وزنه بردارى که از وزنه هاى سبک شروع به تمرین می کند براى روزى که در مسابقه بتواند وزنه سنگین و مورد دلخواهش را بلند کند ما هم باید آرام آرام، در برابر محرک هاى مختلفى که ما را از کوره به در می کنند مقاومت کنیم تا در آینده بتوانیم در برابر محرک هاى قوی تر کنترل خود را از دست ندهیم.

۳-مطالعه زندگى ائمه (ع) و عالمان وارسته

مطالعه در سیره ائمه اطهار (ع) و علمای وارسته اسلام و توجه به نوع برخورد این بزرگواران با افراد تندخو، الگوى بسیار خوبى جهت کسب آرامش در مواقع خشم و عصبانیت می باشد؛ همچنین مطالعه آیات و روایات مربوط به فواید کظم غیض می تواند در تقویت آرامش و خویشتندارى انسان، بسیار موثر باشد.

۴-بیرون رفتن از صحنه یا تغییر وضعیت

براى افرادى که خلق و خوى انفجارى دارند، اولین قدم براى کنترل این حالت، بیرون رفتن از صحنه هنگام خشم و عصبانیت است؛ یا مثلا اگر در حالت خشم ایستاده هستید، می توانید بنشینید و یا می توانید در حال جلوس می توانید، دراز بکشید و با این کار وضعیت شما، تغییر نموده و در کاهش خشم و عصبانیت موثر می باشد

۵-کنترل اندیشه

خشم و عصبانیت ارتباط مستقیم با پیش داوری ها و تفسیر درباره اتفاقات دارد؛ همچنین چگونگى تحلیل و تفسیر اطلاعات، بر حالت خشم و نوع اقدام و عمل، تاثیر فراوانى می گذارد و می توان گفت که رابطه مستقیم با آن دارد. این فرایند، چهار مرحله دارد: حادثه، تفسیر، احساس، اقدام.

اگر حادثه اى اتفاق بیافتد، فرد آگاهانه یا به طور ناخودآگاه، این حادثه را تفسیر می کند و تحت تاثیر این تفسیر، احساسى در او ایجاد شده و به دنبال این احساس، اقدام خواهد نمود؛ بنابراین حتى المقدور باید از سوءظن و پیش داوری ها پرهیز نمود؛ چنانچه خداوند در قرآن کریم میفرماید: «یا ایها الذین آمنوا اجتنبوا کثیرا من الظن ان بعض الظن اثم»؛ (اى کسانى که ایمان آورده اید از بسیارى از گمان ها بپرهیزید که پاره اى از گمان ها گناه است)(۲)

۶-تکنیک هاى حرکتى

انجام برخى از تکنیک هاى حرکتى براى تخلیه خشم و عصبانیت، بسیار موثر است. این حرکت ها می تواند در آرامش نیز موثر باشد: در حالت ایستاده قرار بگیرید، دندان ها را به هم بفشارید و دستها را مشت کنید و بالا برده، در موازات گردن به عقب بکشید. کاملا وضعیت خشم و غضب به خود بگیرید و یک باره با حرکت دادن خود به جلو و تخلیه کامل اکسیژن از راه دهان، خود را به شدت تخلیه نموده و وضعیت آرام را تجربه نمایید؛ سپس چند لحظه آرامش داشته باشید و دوباره تمرین را تکرار کنید. با انجام تمرینات ریلکسیشن می توان آرامش لازم را به دست آورد و با ایجاد آرامش در روح و تن خویش، خشم و عصبانیت را از خود دور نمود.

۷-انتظارات ایده آل

انتظار از محیط و افرادى که با آنها زندگى می کنید، سبب ایجاد توقع می شود و اگر این انتظار برآورده نشود، احساس خشم و عصبانیت، در شما ایجاد می شود؛ بنابراین بسیار مناسب است که سطح انتظارات و توقعات را از دیگران کم نموده و همواره از کسى توقع بی مورد نداشته باشید؛ همچنین باید انسان این آمادگى را در خود ایجاد نماید که اگر چنانچه انتظارات به حق او بر آورده نشد؛ هرگز ناراحت و عصبانى نشود.

۸-شبیه سازى

انسان ها می توانند با اتخاذ صفات خوب دیگران، رفتار پسندیده آنها را در خود شبیه سازى نمایند و چنانچه در حدیث مولى امیرالمومنین (ع) آمده است: «اگر بردبار نیستى خود را به بردبارى وادار، چه کم است، کسى که خود را همانند مردمى کند و از جمله آنان نشود»(۳) با گزینش خوبی هاى دیگران، آن عمل را در خود احیا نموده و جایگزین خشم و غضب خود نماید.

۹-ملکه کردن صفت حلم و صبر

بردبارى و صبور بودن در زندگى، وسیله مطمئنى براى کظم غیظ و فرو بردن خشم و عصبانیت و مسلط بودن بر اعصاب خود است. امیرالمومنین(ع) به امام حسین(ع) فرمود: فرزندم! حلم چیست؟ گفت: «فرو بردن خشم و بر خود مسلط بودن.»(۴)

۱۰-ابراز محبت و مهرورزی

باید در مواقع خشم به جاى اقدام تند بر علیه دیگران، سعى کنید، نکات خوب و مثبت این افراد، مورد توجه شما قرار گیرد و محبت را جایگزین اقدام خشونت آمیز نمایید.

۱۱-آخرت اندیشى و توجه به مرگ

اعتقاد به فناى دنیا و تجسم و تصور مرگ، می تواند تاثیر قابل توجهى در خویشتندارى و کنترل خشم و عصبانیت داشته باشد و آرامش خاصى را بر انسان حاکم نماید.

۱۲-احترام به نیازها و خواسته هاى دیگران

با احترام به خواسته هاى دیگران و درک صحیح و واقع بینانه از نیاز آنها، می توان بر خشم و عصبانیت خویش تسلط داشت. همواره سعى کنید، نیازها و خواسته هاى دیگران را جدى تلقى نمایید و هرگز نیازهاى دیگران را غیر منطقى نخوانید و پاسخگویى به این نیازها را در حد توان، یک وظیفه شرعى و انسانى بدانید.

۱۳-پرهیز از امور استرس زا

امور استرس زا، شلوغى در کار و فعالیت، فقدان برنامه ریزى منطقى و متناسب با توان فرد، سبب خشم و عصبانیت وى می شود؛ بنابراین باید همواره در زندگى، برنامه هاى متناسب با توان فرد پی ریزى گردد تا استرس و تنیدگى ایجاد نشود.

۱۴-شکرگزارى

انسان، همواره باید شکرگزار باشد و هرگز افسوس کاستی ها را نخورد؛ زیرا مشغول نمودن فکر خود در رابطه با کمبودهاى زندگى، باعث خشم و عصبانیت می شود؛ بنابراین نسبت به چیزهایى که تاکنون به دست آورده اید، شکرگزار باشید که البته این روحیه سپاس و قدردانى، باعث آرامش روح انسان می شود.

۱۵-پرهیز از درشت نمایى

انسان باید با یک حادثه کوچک، برخوردى کوچک و عاقلانه داشته باشد و هرگز با بکارگیرى جملاتى همانند چه قدر و حشتناک است، یا «به راستى چقدر بد شد» و یا «از این بدتر نمی شد» راه عفو و گذشت را بر خود مسدود نکند. مشکلات را خیلى جدى نگیرید و در مواجهه با مسایل سعى کنید، همواره نشاط و لبخند را فراموش نکنید.

۱۶-مشارطه، مراقبه، محاسبه، معاتبه

سعى کنید در آغاز روز و قبل از ورود به فعالیت روزانه، با خود شرط نمایید که دچار خشم و عصبانیت نشوید و در طول روز نیز مراقب باشید که عصبانى نشوید و چنانچه موردى پیش آمد که عصبانى شدید، حتما آن را یادداشت نمایید و نهایتا خود را به خاطر عصبانیت هاى بی مورد، سرزنش نموده و مورد عتاب قرار دهید.

۱۷-تغافل و نادیده گرفتن

یکى دیگر از راه هاى مقابله با خشم و عصبانیت، تغافل است. در این روش، فرد می تواند با این تصور و ذهنیت که گویا عملى انجام نشده تا او عصبانى شود، اسباب آرامش خود را فراهم سازید. طبق روایات معصومین (ع) تغافل و نادیده انگارى خطاهاى اطرافیان و مردم، نیمى از شرط زندگى است.

۱۸-تواضع و فروتنى

ویژگى تواضع و فروتنى و تقویت آن، سبب خودکنترلى می شود و عموما انسان هایى که داراى این ویژگى هستند، کمتر عصبى می شوند. باید توجه داشت که تکبر، باعث ایجاد انتظارات بی مورد از محیط می شود و به محض بر آورده نشدن این انتظارات، فرد خشمگین و عصبانى می گردد.

۱۹-قائل بودن حق اشتباه، براى دیگران

افراد عصبى نسبت به اشتباه دیگران سرسختى نشان می دهند و هیچگونه حقى در مورد خطاها و اشتباهات آنها قائل نیستند. این افراد باید متوجه باشند که هر کس ممکن است در مقطعى از زمان، دچار اشتباه شود که باید به این خطاها به چشم اغماض نگاه کرد. هر کسى در زندگى خود اشتباهاتى دارد و اگر ما فقط اشتباهات فرد را ببینیم و جنبه هاى منفى او را، زندگى به جهنم تبدیل می شود. پس براى لذت بردن از زندگى باید نکات مثبت افراد را مورد توجه قرار داد.

۲۰-کمک گرفتن از مشاور و روانشناس

خشم، یک احساس پیچیده است و به همین علت، ممکن است با کمک گرفتن از یک روانشناس، در مواردى که عصبانیت هاى مکرر موجب اذیت و آزار دیگران شود، بسیار موثر و مفید باشد و انسان را سریعتر به نتیجه، نزدیک نماید؛ بنابراین جنگ با غول خشم و عصبانیت، کار آسانى نیست و نیاز به زمان، انرژى و حتى گاهى صرف هزینه دارد، اما منفعت آن نیز قابل اغماض و چشم پوشى نیست.

نتیجه گیری

خشم و عصبانیت، یک واکنش احساسى ناخواسته، در برخورد با تهدید است و هر چه تهدید بزرگتر باشد، میزان برانگیختگى فرد بیشتر می شود. در بین انواع خشم ها، ده نوع خشم و عصبانیت شیوع بیشتری دارد. شیوه های گوناگونی برای پیشگیری و درمان خشم و عصبانیت ارائه شده که از مهمترین آنها می توان به تقویت جنبه های معنوی و خداباوری، بالا بردن آستانه تحمل، ایجاد تغییر در طرز فکر و اندیشه، پیاده سازی مکارم اخلاق مانند حلم، تواضع و فروتنی در خود و نیز تمرینات ریلکسیشن اشاره کرد.

پی نوشت ها

۱-رعد/۲۸

۲-حجرات/۱۲

۳-نهج البلاغه/حکمت۲۰۷

۴-طبرسی، مشکاه الأنوار، ج۱، ص۴۵۵

منابع اقتباس: انگاره‌چی، علیرضا؛ خشم و راهکارهای مقابله با آن، شلاک؛ چاپ اول؛ ۱۳۸۱ ش؛ ص۱-۱۱؛ مرکز مشاوره بلاغ؛ ویکی روان