آثار امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر دارای آثاری است که جامعه را کنترل نموده و آن را به سوی کمال  و انسانیت سوق می دهد. اگر این دو پدیده در جامعه رایج شود و مردم به آن اهتمام ورزد، جنایت، گناه، حق سوزی و ظلم کاهش پیداکرده و جامعه از امنیت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و اخلاقی بهره مند می گردد. در جامعه ای امر به معروف و نهی از منکر انجام نگیرد آن جامعه از معیارهای انسانیت دور شده و به تدریج به حیوانیت و توحش نزدیک می شود. در این مقاله به برخی آثار این دو فرع دینی اشاره شده است.

۱. عزت و سربلندی

جامعه ای که خود را نسبت به تغییر و تحولات درونی مسئول دانسته و در مقابل ضعف ها و کاستی ها از خود عکس العمل نشان می دهد و برای آن چاره جویی می کند، جامعه ای زنده و پر تحرک خواهد بود. چنین جامعه ای برای انجام کارهای فرهنگی و از بین بردن جهل و نادانی و یا آفت زدایی و خشکاندن گنداب های فساد، مردانه به میدان می آید و از دل و جان از ارزش های خود پاسداری می کند و بدین وسیله، خود را عزیز و سربلند نگاه می دارد. اجرای امر به معروف و نهی از منکر نیز در همین راستا بررسی می شود؛ به عبارت دیگر در جامعه ای که این فریضه الهی اجرا می شود، ضمن تقویت و نفوذناپذیر کردن بنیه دفاعی جامعه، افراد آن را نیز از گزند دشمن محفوظ و همواره عزیز و سربلند می دارد.

قرآن کریم می فرماید: (شما به این دلیل با ارزش ترین امت ها هستید که امر به معروف و نهی از منکر می کنید.)۱

پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله) می فرماید: (باید امر به معروف و نهی از منکر کنید، در غیر این صورت بَدان بر شما مسلط می شوند و آن گاه خوبانتان دعا می کنند (و خواسته های خود را مطرح می کنند)، اما جوابی داده نمی شود.)۲

استاد شهید مرتضی مطهری(ره) در توضیح معنای سخن پیامبر(صلی‌الله علیه و آله) می فرماید: معنای حدیث (این نیست که خدا را می خوانند و خدا دعای آنها را مستجاب نمی کند، معنایش این است: وقتی که امر به معروف و نهی از منکر را ترک کنند، آن قدر پست می شوند، آن قدر رعبشان، مهابتشان (شوکت و عظمتشان)، عزتشان و کرامتشان از بین می رود که وقتی به درگاه همان ظلمه [ستم کاران ] می روند، هر چه ندا می کنند، به آنها اعتنا نمی شود [ یعنی حضرت می فرماید] اگر می خواهید عزت داشته باشید و دیگران روی شما حساب کنند، امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید. اگر امر به معروف و نهی از منکر نداشته باشید، اولین خاصیّت آن ضعف شماست، پستی و ذلت شماست، دشمن هم روی شما حساب نمی کند.)۳

۲. استواری پایه های دین

امام باقر(علیه‌السلام) در حدیثی به مهم ترین آثار امر به معروف و نهی از منکر اشاره کرده و می فرمایند: (امر به معروف و نهی از منکر، راه پیامبران و شیوه صالحان است. واجب بزرگی است که با آن، فریضه های دیگر برپا می شود و راه ها امن و کسب و کارها حلال می گردد. آنچه به ستم ستانده شده، به صاحبان آن بازگردانده می شود. زمین ها آباد، از دشمنان انتقام گرفته و امور پا بر جا می شود). ۴ به فرموده آن حضرت، پایه و استوانه نماز، روزه، حج، جهاد، خمس، زکات و سایر دستورات دین، امر به معروف و نهی از منکر است.

استاد شهید مرتضی مطهری(ره) در این باره می فرماید: (امر به معروف و نهی از منکر، یگانه اصلی است که ضامن بقای اسلام است… اصلاً اگر این اصل نباشد، اسلامی نیست… آیا یک کارخانه بدون بازرسی و رسیدگی دائمی مهندسین متخصص که ببینند چه وضعی دارد، قابل بقاست؟ اصلاً آیا ممکن است یک سازمان همین طور به حال خود باشد، هیچ در باره اش فکر نکنیم و در عین حال به کار خود ادامه دهد؟ ابداً. جامعه هم، چنین است.)۵

امام حسین(علیه‌السلام) نیز در کلامی زیبا به همین نکته اشاره می کند و می فرماید: (اگر امر به معروف و نهی از منکر اجرا گردد، همه واجبات، چه آسان و چه سخت، پا بر جا خواهد بود.)۶

بی توجهی به این مسئولیت اجتماعی، باعث رنگ باختن معنویات و چیرگی هواهای نفسانی در فرد و جامعه می شود و در نتیجه، زمینه برای حاکمیت هواپرستان و ستمگران فراهم خواهد شد. در این هنگام است که به فرموده امام حسین (علیه‌السلام) باید فاتحه اسلام را خواند: (فعلی الاسلام السلام اذ قد بلیت الامه براع مثل یزید؛ با اسلام باید خداحافظی کرد هنگامی که کسی مثل یزید، زمامدار مردم گردد.)۷

۳. امنیت

امنیت، یکی از نیازهای اساسی افراد و اجتماعات است که از راه امر به معروف و نهی از منکر تأمین می شود.

رونق کسب و کار و تجارت و سامان یابی امور مختلفِ فرهنگی، اقتصادی و سیاسی در هر جامعه ای، به امنیت ارتباط دارد. اگر محیط خانه، مدرسه، دانشگاه، کارخانه، بازار، شهر و جاده ایمن نباشد و اموال و نوامیس مردم هر لحظه از سوی دزدان، زیاده خواهان و اراذل و اوباش تهدید شود، ترس و اضطراب و آشفتگی بر همگان سایه خواهد انداخت و آرامش و آسایش عمومی از بین خواهد رفت و جرأت هر کاری از مردم گرفته خواهد شد.

اجرای مقررات دینی و قوانین اجتماعی و نظارت دائمی دستگاههای مربوط؛ مانند نیروهای انتظامی و نیز مراقبت های عمومی صالحان و نیکان، از زیاده خواهی ها و تجاوز فرصت طلبان و سوء استفاده کنندگان جلوگیری خواهد کرد و امنیت و آرامش عمومی را به ارمغان خواهد آورد. امام باقر(علیه‌السلام) می فرماید (…و تأمن السبل؛۸ اجرای امر به معروف و نهی از منکر، راه ها را امن خواهد کرد.)

۴ .کسب حلال

بعضی افراد برای پیدا کردن پول به هر کاری متوسل می شوند. اینان به علت ناآگاهی و یا تربیت نادرست، به دنبال کسب حلال نیستند و تنها در این فکرند از راه هایی مانند تقلّب، رشوه، احتکار، قاچاق، گران فروشی یا کم فروشی و غیر آن، بر درآمدهای خود بیفزایند. بی توجهی به این دست از خلاف کاری ه، سبب رواج درآمدهای نامشروع در بین مردم و رخنه لقمه های حرام در زندگی افراد می شود که زیان ها و آسیب های جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت. بنابر این باید از راه امر به معروف و نهی از منکر، ناآگاهان را به شغل های حلال و درآمدهای مشروع آگاه ساخت و آنان را از کارهای خلاف باز داشت.

اجرای این وظیفه الهی به حدی ثمربخش است که گاهی چنین افرادی وقتی می بینند جامعه به عنوان یک منکر به شغل آنان نگاه می کند، خود به خود به دنبال کسب و کارهای حلال و درآمدهای مشروع خواهند رفت. از این رو امام باقر(علیه‌السلام) می فرماید: (…و تحل المکاسب؛۹یکی دیگر از فواید امر به معروف و نهی از منکر این است که کسب و کارها حلال می شود.)

آبادانی کشور، باز پس گرفتن حقوق پایمال شده افراد، مبارزه با تبغیض ها و بسیاری از اصلاحات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، از پیامدهای مهم اجرای امر به معروف و نهی از منکر به شمار می رود که به علت محدودیت صفحات، از شرح آن خودداری می کنیم.

پی نوشت:

۱. آل عمران(۳) آیه ۱۱۰.
۲. فروع کافی، ج ۴، ص ۵۶.
۳. حماسه حسینی، همان، ص ۴۵.
۴. وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۳۹۵، ح ۶.
۵. جامعه و تاریخ، ص ۲۳۶.
۶. تحف العقول، ص ۲۳۷.
۷. بحا رالانوار، ج ۴۴، ص ۳۲.