مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیله من الواجبات و المستحبات

معرفى اجمالى

« مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیله من الواجبات و المستحبات» تالیف شیخ بهایى، محمد بن حسین حارثى، متوفاى ۱۰۳۱ ق در موضوع اعمال واجب و مستحب براى یک مسلمان در یک شبانه روز مى باشد.

انگیزه نگارش

 شیخ بهایى علیه الرحمه کتاب خود را به این انگیزه نوشته که یک مسلمان بتواند در یک شبانه روز تمام اعمال خود را بر طبق آن انجام دهد؛ لذا نمازهاى واجب و مستحب، وضو، طهارت و… را نیز در کتاب خود ذکر کرده است.

روش تألیف

 مصنف در لابلاى ابواب کتاب بحث هاى دقیق علمى و روایى مطرح کرده و به نفى و اثبات نظریه هاى گوناگون پرداخته است.

 از جمله، شیخ بهایى در مورد تسبیح حضرت زهرا سلام الله علیها بحث مفصلى دارد.

 بحث هایى مانند آداب لباس پوشیدن و خوردن و آشامیدن و راه شناختن زوال آفتاب و آداب مسواک و… را نیز در فصول مختلف و در مناسبت هاى گوناگون مطرح کرده است.

 شیخ بهایى علیه الرحمه در هر فصل از کتاب، پس از ذکر چند روایت و مطالب مختلف، شروع به توضیح الفاظ روایات کرده و بعضى مطالب مبهم یا دشوار آن فصل را تبیین نموده است.

ترتیب مطالب

 ترتیب کتاب بر اساس گذران یک شبانه روز است، به این صورت که کتاب ۶ باب است:

 باب اول در اعمالى است که بین الطلوعین انجام مى شود اعم از واجب و مستحب.

 باب دوم اعمال مختص به طلوع آفتاب تا ظهر شرعى و زوال آفتاب است.

 باب سوم شامل اعمال زوال آفتاب تا غروب آن است.

 باب چهارم اختصاص به اعمال غروب خورشید تا وقت خواب دارد.

 باب پنجم شامل اعمال وقت خواب تا نیمه شب است که آداب خواب و تسبیح حضرت زهرا سلام الله علیها را هم در این قسمت ذکر نموده.

 باب ششم اعمال بین نیمه شب تا طلوع فجر است.

 خاتمه کتاب که شامل تفسیر سوره حمد است.

مقبولیت

 کتاب شریف مفتاح الفلاح به لحاظ دسته بندى زیبا، خلوص از زوائد، صحت و اعتبار مطالب و اعتبار و آوازه مؤلف شریف آن، خیلى سریع جایگاه خود را در بین اقشار مختلف جامعه به دست آورد و هر خانواده متعبد مسلمان یک نسخه از آن را در کنار قرآن مجید براى استفاده روزانه در خانه خود نگه مى داشت.

ترجمه

 این کتاب شریف به خاطر همگانى بودن و استفاده عموم مردم از آن، بارها ترجمه شده تا منفعت آن عام تر شود. از جمله ترجمه ها:

 ۱- ترجمه کتاب توسط مرحوم آقا جمال خوانسارى، متوفاى ۱۱۲۵ هجرى

 ۲- ترجمه اى از محمد شریف بن احمد جیلانى که با نام عروه النجاح منتشر شده و در آن خاتمه کتاب را که تفسیر سوره حمد بوده حذف کرده و در عوض دعاهاى ایام هفته و زیارات معصومین و ادعیه مشهورى مانند کمیل و سمات و… را به آخر آن افزوده است.

 ۳- ترجمه کتاب با نام آداب عباسى از صدر الدین محمد بن محب تبریزى، که شاگرد شیخ بهایى بوده و در زمان حیات مؤلف کتاب را ترجمه کرده است.

 یک نسخه از کتاب نیز به صورت خلاصه آداب عباسى که حواشى و بیان هاى شیخ بهایى را حذف کرده موجود است.

 ۴- ترجمه اى با نام التحفه النوابیه از سید محمد جعفر حسینى که در ۹ باب تنظیم شده، ۶ باب اول آن بر طبق مفتاح الفلاح است و سه باب به آخر آن افزوده که شامل اعمال ماه هاى رجب، شعبان و رمضان و آداب دعا و زیارات و… مى باشد.

شرح

 کتاب شریف مفتاح الفلاح یک بار توسط آقا جمال خوانسارى شرح شده و یک بار نیز توسط شیخ سلیمان بن عبد الله بحرانى، متوفاى ۱۱۲۱ هجرى شرح شده و با« نام فلق الصباح فی شرح مفتاح الفلاح» منتشر گشته است.

تلخیص

 کتاب فتح المفتاح که توسط یکى از شاگردان شیخ بهایى علیه الرحمه تألیف شده منتخب و خلاصه اى است از مفتاح الفلاح استاد.

حواشى

 از جمله حاشیه هاى نوشته شده براى کتاب حاضر است:

 ۱- حاشیه اى توسط مولا اسماعیل بن محمد حسین خواجوى، متوفاى ۱۱۷۳ هجرى

 ۲- حاشیه اى به وسیله سید حسین حسینى مرعشى، معروف به خلیفه سلطان، که از شاگردان شیخ بهایى است و حواشى مفصلى بر کتاب زده که حجم آن از حجم کتاب نیز بیشتر است.