مدینه یا مدینه النبی شهر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم

مدینه یا مدینه النبی، به معنای شهر پیامبر، دومین شهر مهم مذهبی مسلمانان بوده و در کشور عربستان قرار دارد. هجرت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به این شهر، مبدأ تاریخ مسلمانان گشت. مسجد و مرقد پیامبر اکرم (ص)، قبرستان بقیع، مدفن چهار امام شیعه و بسیاری از بزرگان اسلام و نیز مکان‌ های مقدس دیگری در آن جای گرفته است.

نام هاى مدینه

مدینه منوره در قبل و پس از اسلام، نام‌ هاى فراوانى داشت که کسانى چون «مجد الدین شیرازى»، «ابن زباله»، «سمهودى» و دیگران نام‌ هاى این شهر را ثبت کرده‌ اند. شیرازى حدود شصت نام و ابن شبه و ابن زباله، که از قدیمى‌ ترین مورخان مدینه هستند، حدود چهل نام  و سمهودى نیز ۹۴ نام براى این شهر ذکر کرده‌ اند. برخى از نام‌ هایى که براى آن آورده‌ اند، عبارت‌اند از:

اَرْضُ اللّهِ ، ارْضُ الْهِجرَهِ ، الْایمانْ ، الْبارَّه، الْبرَّه ، البَلَد ، بَیتُ الرّسولِ ، الحرم ، الدّار ، دارالابرار ، طابه ، طَیّبه ، یثرب و…

براى مدینه نام‌ هایى نیز در قرآن آمده است؛ از جمله: المدینه، مدخل صدق ، دار الایمان ، ارض‌ اللّه.

فضایل مدینه منوره

از پیامبرخدا (صلى الله علیه و آله و سلم) روایات بسیارى در فضیلت مدینه نقل شده است. آن حضرت این شهر را، همچون مکه، حرم قرار داد و صید و شکار حیوانات، کندن درختان، ریختن خون و… را در آن حرام کرد. پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) به درگاه الهى تضرع کردند که:«بار خدایا! ابراهیم بنده و رسول تو، مکه را حرم قرار داد، من نیز مدینه را حرم قرار مى‌ دهم در آنچه میان دو حره است، همان‌ گونه که ابراهیم مکه را، حرم قرار داد».آن حضرت در فضل مدینه فرموده‌ اند: «ایمان در مدینه انباشته و جمع شده است؛ همان‌گونه که مارى در لانه اش جمع مى‌ شود.» ^۱

پیامبرخدا (صلى الله علیه و آله و سلم) مى‌ فرمود: «الْمَدینَهُ أَفْضَلُ مِنْ مَکّهٍ»؛  «مدینه از مکه برتر است» همچنین پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) فرمود: «کسى که در مدینه بمیرد، من در روز قیامت براى او شفیع خواهم شد.»  و نیز فرمود: «کسى که پس از انجام حج، قبر من را در مدینه زیارت کند، گویى مرا در حیاتم زیارت کرده است.»

پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) در حق مدینه دعا بسیار مى‌ کردند. «خدایا! مدینه را بر ما دوست بدار همان‌ گونه که مکه را بر ما دوست داشته‌ اى و حتى بیش از آن و آن را بر ما صحت و سلامت دار و در مد و صاع (اوزان طعام) آن بر ما برکت ده و تب و درد آن را به جحفه منتقل کن».

در روایات دیگرى، آن حضرت کسانى را که مردم مدینه را بترسانند، به آتش الهى وعده داده است؛ از جمله فرموده‌ اند: «کسى بر اهل مدینه اراده سوء نمی کند جز آن که خداوند وى را در آتش جهنم، با سرب گداخته ذوب می کند، همان گونه که نمک در آب حل مى‌ شود». کسی که براى زیارت من به مدینه بیاید بر من واجب است تا در روز قیامت شفیع او شوم و کسی که در یکى از دو حرم (مکه و مدینه) بمیرد، روز قیامت ایمن مبعوث می شود.

مقدمات هجرت پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) به مدینه

در ذى‌ حجه سال یازدهم بعثت، پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) با شش نفر از خزرجیان در منا گفتگو کرد و اسلام را بر آنان عرضه نمود. این شش تن، پس از آن که اسلام را پذیرفتند، به مدینه رفته و خبر ملاقات خود را با بزرگان قوم در میان گذاشتند. لذا در سال بعد؛ یعنى سال دوازدهم بعثت، یازده نفر از انصار با رسول اللّه (صلى الله علیه و آله و سلم) در عقبه منا، پیمانى بستند که بر اساس آن، براى خدا شریک قرار ندهند. دزدى و زنا نکنند. فرزندان خود را نکشند و پیامبر را فرمانبردار باشند. این پیمان را پیمان «عقبه اول» خواندند. پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) مصعب بن عمیر را براى تبلیغ اسلام و آموزش قرآن به یثرب فرستاد و دیرى نپایید که بیشتر مردم یثرب مسلمان شدند.

در سال بعد؛ یعنى در ذى‌حجه سال سیزدهم، ۷۳ نفر از بزرگان اوس و خزرج، که ۲ تن از آنها زن بودند، در عقبه منا به حضور پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) رسیده و ضمن پذیرش اسلام از ایشان دعوت کردند تا به یثرب بیاید و رهبرى این شهر را بر عهده گیرد. این پیمان به «عقبه دوم» یا بیعه الحرب و بیعه النساء شهرت یافت. قبایل اوس و خزرج متعهد شدند تا پاى جان همانند حفاظت و حمایت از نوامیس خود، از پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) حفاظت کنند. پس از بازگشت این عده به یثرب، خانه‌اى در شهر نماند که اهل آن به اسلام نگراید و از آن صداى اذان و تکبیر به گوش نرسد. ^۱ پس از آن، پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) به علت آزار بیش از حد مشرکان نسبت به یارانش، اجازه دادند که آنان به مدینه یا همان یثرب هجرت کنند ولى خود در مکه ماندند تا فرمان خروج و هجرت از سوى خداوند داده شود.

پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) در نخستین شب از ماه ربیع‌ الاول سال چهاردهم بعثت، از سوى خداوند براى ادامه ماموریت الهى خود عازم یثرب شدند؛ در این شب مشرکان با فراهم ساختن طرح قتل پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) در «دارالنّدوه» منزل آن حضرت را محاصره کردند و تصمیم به قتل ایشان گرفتند. این شب، از شب‌ هاى بزرگ و سرنوشت ساز در تاریخ اسلام و زندگى پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) و على بن ابی طالب (علیه السلام) بود. هجرت، مسیر تاریخ را دگرگون ساخت و عزت، قدرت، ثبات، استوارى و تأییدِ اسلام را رقم زد.

پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) تنها على (علیه السلام) را لایق جانشینى خود در مکه و خوابیدن در بستر خود دانست و از ایشان خواست تا رداى مخصوص را بپوشد و به جاى او در بستر بخوابد.

همچنین اماناتى که از پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) در مکه مانده است را به صاحبان آن‌ ها بازگرداند و اهل بیت (علیهم السلام) او را همراه خود به مدینه منتقل سازد. ^۱ به خاطر این فداکارى و خوابیدن حضرت على (علیه السلام) در بستر پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم)، این شب به «لیله المبیت» معروف شد.

مشرکان چون به خانه پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) هجوم آوردند و على (علیه السلام) را در جاى او دیدند، از فرط ناراحتى وى را مجروح و ساعتى نیز حبس کردند.[۱]  على (علیه السلام) با شجاعت و ایثار تمام، نه تنها این مسئولیت خطیر را با جان و دل پذیرفت و خود را در معرض امتحان وفادارى به اسلام و پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) قرار داد، بلکه با این اقدام شجاعانه، نقش موثرى در پیشبرد اهداف عالى اسلام و حفظ رهبرى و تغییر و دگرگونى تاریخ اسلام ایفا کرد. به این مناسبت بود که این آیه در حق او نازل شد:

وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَ اللّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ. [۲]

ایشان براى رد اماناتى که پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) به او سپرده بود، سه روز در مکه ماند و پس از انجام کارها  همراه مادرش فاطمه بنت اسد و نیز دختر رسول اللّٰه (ص)، حضرت فاطمه (علیها السلام) به سوى مدینه حرکت کرد.

مسیر هجرت پیامبر (ص) به مدینه

حضرت رسول (صلى الله علیه و آله و سلم) ابتدا به خانه ابوبکر که حدود ۲۰۰ مترى مسجد الحرام، در سمت مسفله و پایین مکه بود، رفت و سپس همراه وى شهر را ترک و به طرف جنوب مکه یعنى مخالف مسیر مدینه (که در شمال‌است) به غار «ثور» رفتند تا دشمن را گمراه و منحرف کنند.

در حالى که دشمن کینه‌توز با سماجت در تعقیب پیامبر بود، ایشان ۴۰۰ کیلومتر راه را طى کردند و در روز دوشنبه دوازدهم ربیع الاول وارد قریه «قبا» شدند.

بریده بن اسلمى، همراه هفتاد تن از افراد قبیله خود و سایر قبایل، به پیشواز میهمانان آمده بودند.

این در حالى بود که هر روز مردم شهر، از صبح تا غروب به انتظار پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) می ایستادند و سپس ناامید باز مى‌گشتند. هنگامى که حضرت رسول (صلى الله علیه و آله و سلم) در دید مردم قرار گرفتند، زنان و کودکان فریاد زدند: «هذا رسول اللّه، قد جاء، قد جاء!».

پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) در میان استقبال پرشکوه و گرم مردم یثرب وارد آبادى «قُبا» شدند.

دختران بنى النجّار در این منطقه با دیدن پیامبر صلى الله علیه و آله ، اشعار زیر را با صدایى رسا خواندند:

طلع البدر علینا                 من ثنیات الوداع‏

وجب الشکر علینا             ما دعا لله داع‏

أیها المبعوث فینا              جئت بالأمر المطاع‏

ایجاد پیمان نامه

اقدام دوم رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، ایجاد یک پیمان عمومی میان مسلمانان مدینه بود. در این معاهده که همه مسلمانان برای اجرای آن تعهد و بیعت کردند، حاکمیت برای خدا و رسول شناخته شده و بخشی از قوانین حقوقی و جزایی اسلام به عنوان قانون پذیرفته شده بود.  برخی از محورهای معاهده پیامبر(صلی الله علیه و آله )در مدینه عبارت است از: همدلی مسلمانان در پرداختن خون بها، ممنوعیت هم پیمان شدن مومنان علیه هم، ظلم وظالم ستیزی، پرهیز ازیاری کردن کافران علیه مومنان، امکان پناه دادن به کافران از سوی هر مسلمانی، همراهی مومنان در جنگ با یکدیگر.

پی نوشت ها

[۱] . مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۹، ص۹۲.

[۲] . سوره بقره، آیه ۲۰۷.

منابع

1. جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، مشعر، تهران، ۱۳۸۶ش.
2. قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، تهران – ایران; سال نشر:۱۳۸۶
3. محمد ابو زهره‏، خاتم النبیین (صلى الله علیه و آله و سلم)‏، دار الفکر العربی‏، قاهره‏، ۱۴۲۵ ق‏.
4. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار الوفاء، ۱۴۰۳ق.