بررسی تطبیقی مقام و منزلت پدر در کتب آسمانی

روز میلاد امام علی(علیه السلام) در ایران و بین تمام شیعیان جهان، به روز پدر معروف است، چرا که پیامبر اسلام حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: «من و علی، پدران این امت هستیم».

پدر در ادیان بزرگ جهان، مقام بسیار ارزشمندی دارد. در مسیحیت، وقتی که شما به کتاب مقدس مراجعه می‌کنید در مورد حقوق متقابل والدین و فرزندان نوشته است: کولسیان فصل ۳: ۲۰ ای فرزندان! والدین خود را در همه چیز اطاعت کنید، زیرا که این پسندیده است در سرور. ۲۱ ای پدران! فرزندان خود را خشمگین مسازید مبادا شکسته‌دل شوند.

همچنین در سفر خروج فصل بیستم، آیه دوازدهم و فرمان پنجم از ده فرمان‌ آمده است: پدر و مادر خود را احترام نما تا روزهای تو در زمینی که یهُوَه خدایت به تو می‌بخشد دراز شود.

در تمام احکام ده فرمان،‌ دستورات خدا با قاطعیت و بدون هیچ وعده پاداشی به انسان گفته شده است، اما تنها در مورد احترام به پدر و مادر است که علاوه بر دستور، وعده دراز شدن عمر را نیز می‌دهد.چنان‌که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نیز در حدیثی به این آیه سفر خروج اشاره می‌کنند و می‌فرمایند: «در آنچه خدای متعال در «الواح» به موسی (علیه السلام) داد، از جمله چنین بود: … مرا و پدر و مادرت را سپاسگزاری کن، تا تو را از نابود شدن‌ ها حفاظت کنم و اجلت را به تأخیر بیندازم و به تو زندگی‌ای پاک ببخشم و تو را از این زندگی به سوی بهتر از آن، ببرم».

در احادیث دیگری نیز همین مضمون روایت شده است: پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «ای فرزند آدم! به پدر و مادرت نیکی کن و صله رحم داشته باش تا خداوند، کارت را آسان و عمرت را طولانی بگرداند. پروردگارت را فرمان ببر تا خردمند به شمار آیی و از او نافرمانی نکن که نادان شمرده می‌شوی».

توصیه‌های کتاب مقدس

کتاب مقدس، توصیه زیبایی دارد. به پدران سفارش می‌کند: به فرزندان خود تعلیم دهید که خدا ایشان را دوست داشته و برای زندگی آن‌ها هدف خاصی را دارد. (لوقا ۱ : ۱۳ -۱۷)، اگر این توصیه یعنی توجه به تربیت معنوی فرزندان و خداگرایی آنان‌ به درستی عمل شود، روز پدر نیز به درستی بزرگ داشته خواهد شد.

امام محمدباقر(علیه السلام) نیز در این باره می‌فرمایند: «خوشا به حال کسی که به پدر و مادر خود نیکی کند، زیرا خداوند بر عمر او می افزاید». هر چند شریعت و احکام شرعی در دین مسیحیت منسوخ شده است (پولس در نامه به غلاطیان، فصل دو:‌ از اعمال شریعت هیچ بشری عادل شمرده نخواهد شد.)، اما با این حال با توجه به آیه فوق در کتاب مقدس می‌بینیم که سومین روز یک‌شنبه ماه ژوئن در سراسر دنیا به‌ عنوان روز پدر بزرگ داشته می‌شود. فرزندان به دیدار پدران می‌روند، برای آن‌ها هدیه می‌خرند و برای به‌دست آوردن رضایتشان می‌کوشند.

کتاب مقدس، توصیه زیبایی دارد. به پدران سفارش می‌کند: به فرزندان خود تعلیم دهید که خدا ایشان را دوست داشته و برای زندگی آن‌ها هدف خاصی را دارد. (لوقا ۱ : ۱۳ -۱۷)، اگر این توصیه یعنی توجه به تربیت معنوی فرزندان و خداگرایی آنان‌ به درستی عمل شود، روز پدر نیز به درستی بزرگ داشته خواهد شد.

اکنون به سراغ روز پدر در اسلام و شیعه می‌رویم. همان‌طور که می‌دانید، روز میلاد امام علی(علیه السلام) در ایران و بین تمام شیعیان جهان به روز پدر معروف است، چرا که پیامبر اسلام حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: من و علی پدران این امت هستیم.

در آموزه‌های مسیحیت در ضرورت احترام فرزندان به والدین نسبت به اسلام تأکید کمتری شده است، حتی در جایی می‌بینیم که حضرت مسیح(علیه السلام) در برخورد با مادر خود به نحوه‌ای ناشایست عمل می‌کند: انجیل یوحنا فصل ۲ فقره ۱ : و در روز سوم در قانای جلیل عروسی بود و مادر عیسی در آنجا بود. ۲ و عیسی و شاگردانش را نیز به عروسی دعوت کردند. ۳ و چون شراب تمام شد مادر عیسی بدو گفت: شراب ندارند. ۴ عیسی به وی گفت: ای زن! مرا با تو چه کار است؟ ساعت من هنوز نرسیده است. ۵ مادرش به نوکران گفت: هرچه به شما گوید بکنید.

چنان که می‌بینید در فقره فوق مسیح(علیه السلام) حتی حاضر نمی‌شود نام مادرش را به احترام بر زبان جاری کند. این در حالی است که برخلاف مسیحیت در اسلام و قرآن کریم برخورد حضرت مسیح(علیه السلام) با حضرت مریم(علیها السلام) بسیار زیبا و محترمانه است. در اسلام سفارش‌های بسیار فراوانی بر تکریم مقام پدر و مادر وجود دارد.

خداوند در چندین آیه از قرآن کریم بر لزوم تکریم والدین اشاره می‌فرماید: (سوره عنکبوت: ۸، سوره لقمان: ۱۴ ، سوره احقاف: ۱۵). اکنون به تفصیل بیشتری زوایای مختلف تکریم پدر و مادر در اسلام و قرآن را بررسی می‌کنیم:

الف – از نظر اقتصادی اسلام می‌گوید، پیش از هر کسی به پدر و مادرت انفاق کن: از تو سئوال مى‏ کنند چه چیز انفاق کنند؟ بگو: هر خیر و نیکى (و سرمایه سودمند مادى و معنوى) که انفاق مى‏ کنید، باید براى پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و مستمندان و درماندگان در راه باشد. و هر کار خیرى که انجام دهید، خداوند از آن آگاه است. (سوره بقره، آیه ۲۱۵). پدر و مادر را اول از همه ذکر می‌کند.(سوره لقمان، آیه ۱۵)

بر اساس اسلام به پدر و مادر حتی اگر کافر هم باشند و ما را به نافرمانی از خدا دستور دهند، نباید بی‌احترامی کرد: و هرگاه آن دو، تلاش کنند که تو چیزى را همتاى من قرار دهى که از آن آگاهى ندارى (بلکه مى‏‌دانى باطل است) از ایشان اطاعت مکن، ولى با آن دو، در دنیا به طرز شایسته‏اى رفتار کن

ب – از نظر اهمیت، در اسلام احترام به پدر و مادر بعد از مقام ایمان و شرک نورزیدن به خدا قرار دارد: بگو : «بیائید آنچه را پروردگارتان بر شما حرام کرده است برایتان بخوانم: این که چیزى را شریک خدا قرار ندهید! و به پدر و مادر نیکى کنید! و فرزندانتان را از (ترس) فقر، نکشید! ما شما و آنها را روزى مى‏دهیم و نزدیک کارهاى زشت نروید، چه آشکار باشد چه پنهان! و انسانى را که خداوند محترم شمرده، به قتل نرسانید! مگر به حق (و از روى استحقاق)؛ این چیزى است که خداوند شما را به آن سفارش کرده، شاید درک کنید! ( سوره انعام ، آیه ۱۵۱ )

ج – بر اساس اسلام به پدر و مادر حتی اگر کافر هم باشند و ما را به نافرمانی از خدا دستور دهند، نباید بی‌احترامی کرد: و هرگاه آن دو، تلاش کنند که تو چیزى را همتاى من قرار دهى که از آن آگاهى ندارى (بلکه مى‏‌دانى باطل است) از ایشان اطاعت مکن، ولى با آن دو، در دنیا به طرز شایسته‏اى رفتار کن …(سوره لقمان، آیه ۱۵)

د – در کشورهای مسیحی‌ نشین، متأسفانه فرهنگ بدی وجود دارد و آن این‌که برخی از مسیحیان سست‌ ایمان‌، پدر یا مادرشان را به خانه‌های سالمندان می‌فرستند. در جایی‌که رفتن به خانه سالمندان برای مراقبت بهتر از پدر و مادر باشد مسأله فرق می‌کند، ولی مشکل این‌جاست که خیلی اوقات این کار به زعم آن‌ها برای راحت شدن از شر پدر و مادر صورت می‌گیرد.

با تأسف این فرهنگ به کشور ما نیز سرایت کرده و افرادی نادر به چنین کار ناشایستی اقدام می‌کنند. قرآن کریم در مورد مراقبت از پدر و مادر در سن پیری می‌فرماید: و پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستید! و به پدر و مادر نیکى کنید! هرگاه یکى از آن دو، یا هر دوى آنها، نزد تو به سن پیرى رسند، کمترین اهانتى به آنها روا مدار! و بر آنها فریاد مزن! و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آنها بگو!» (سوره أسراء،آیه ۲۳)

اکنون در روز پدر باید چگونه باشیم؟، قرآن می‌فرماید: و بال‌هاى تواضع خویش را از محبت و لطف، در برابر آنان فرود آر!..». (سوره أسراء، آیه ۲۴) و این تواضع و محبت همیشگی است. بنابراین چه زیباست که هر روزمان، روز مادر و پدر باشد و بال‌های محبت خود را بر گستره زندگی آن‌ها فرش کنیم و لطفی بی‌شائبه را به وجودشان سرازیر کنیم.*

منبع: گروه قرآن سایت تبیان زنجان؛ سید محمد رضا حسن‌زاده‌ طباطبایی