تقویت حیا، یکی از اهداف مهم در تحقق سبک زندگی اسلامی است. اگرچه زیربنای تربیت دینی در نهاد خانواده شکل می گیرد و خانواده در این زمینه اصلی ترین نقش را ایفا می کند، اما در صورتی که بستر اجتماعی تربیت، نامناسب و فسادانگیز باشد، چه بسا تربیت صحیح خانواده را نیز تحت الشعاع قرار داده و آن را ناکارآمد جلوه دهد.
از این رو، در سبک زندگی اسلامی تنها به تقویت حیا در خانواده بسنده نمی شود، بلکه بنیان های آن در زندگی اجتماعی نیز مدنظر قرار می گیرد.
توصیه ها پیرامون تقویت حیا در سبک زندگی اسلامی
بر همین اساس، در این بخش به توصیه هایی که رعایت آنها در راستای تقویت حیا در جامعه ضرورت دارد، اشاره خواهیم کرد. این توصیه ها در چند محور قابل بررسی است:
الف. پوشش مناسب زن و مرد در جامعه
در خطاب های دینی، اعم از آیات و روایات، به پوشش مناسب در مقابل نامحرم سفارش های مؤکدی وارد شده. اگرچه این خطابات بیشتر به زنان (ر.ک: نور: ۳۱؛ احزاب: ۵۹) به دلیل ظرافت بدنی آنهاست که زیبایی و جذابیت خاص آن باعث تهییج نامحرمان می شود، اما این بدان معنا نیست که مردها از این قاعده مستثنا هستند، بلکه مردها نیز بر اساس توصیه های دینی (ر.ک: مائده: ۲) و به مقتضای حکم عقل، موظف به رعایت حیا هستند که پوشش مناسب یکی از جلوه های حیا به شمار می رود.
بر همین اساس و به منظور تقویت حیا در جامعه، به آنان نیز همانند زنان سفارش شده که باید از پوشش های تنگ و چسبان که در عرصه زندگی اجتماعی صحنه های ناخوشایندی به وجود می آورد، پرهیز نمایند.
ب. پرهیز از نگاه های هوس آلود
کنترل نگاه های هوس آلود، یکی از زمینه های تقویت حیا در جامعه است و به گفته برخی نویسندگان، «سنگ بنای بسیاری از روابط نامشروع، یک نگاه شهوت آلود است؛ چراکه نگاه شهوانی و به تعبیر دیگر، نگاه خیره و متمرکز بر چهره زیبای زن، قوه لذت جوی مرد را بیدار می کند و ذهن شروع به تصویرسازی نموده و ویژگی های ظاهری فرد موردنظر را به سرعت در مغز می پروراند؛ حالت راه رفتن، نمای چشم، لب، اندام، لباس و… و یک تصویر کامل از خصوصیات پیدا و پنهان زن به مغز مخابره شده و مغز مانند رایانه آنها را به هم پیوند می دهد و تصویر موردنظر او را می سازد.
در این حالت، فرد بیننده با آنچه می بیند تماس بدنی ندارد، ولی ذهن در دنیای خیالات خود می تواند با آنچه چشم دیده هر طور که بخواهد رابطه برقرار کند. در چنین حالتی، ذهن انسان دچار اشتغال ناخواسته، و حواس، اندکی دچار اختلال می شود و در دنیای اوهام و خیالات خود هر گونه بهره وری را از او می نماید و در عالم خارج درصدد نزدیک شدن به او برمی آید؛ در صورتی که در خارج زمینه گناه برای او فراهم باشد از آن نیز دریغ نمی نماید»(غلامی، ۱۳۸۱، ص۱۱۲ـ۱۱۴).
اینجاست که یک نگاه شهوت آلود می تواند زمینه فلاکت و تباهی فرد را فراهم آورد. از این رو، در حدیثی از امام صادق(ع) می خوانیم: «نگاه بعد از نگاه تخم شهوت را در قلب می پاشد و همان کافی است که بیننده را به فتنه بکشاند»(صدوق، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۱۸)؛ زیرا نگاه هوس آلود به مرد یا زن نامحرم، تیری از تیرهای شیطان است (همان) و تخم شهوت را در دل می کارد (مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج۱۴، ص۳۲۵) و چه بسیار انحرافات و جنایت هایی که به واسطه یک نگاه اتفاق افتاده است.
از این رو، قرآن کریم در راستای تقویت حیا در جامعه، به زنان و مردان مؤمن دستور می دهد نگاه خود را حفظ کنند: «قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یحْفَظُوا فُرُوجَهُم… وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یحْفَظْنَ فُرُوجَهُن»(نور: ۳۰ـ۳۱)؛ ای رسول ما! مردان مؤمن را بگو تا چشم ها (از نگاه ناروا) بپوشند… ای رسول! زنان مؤمن را بگو تا چشم ها (از نگاه ناروا) بپوشند و فروج و اندامشان را محفوظ دارند.
از آن رو که بیشترین مؤلفه های جنسی برای مردان از طریق چشم دریافت می شود و بر اساس یافته های پژوهشی، مردان «راست مغز» یا به عبارتی، «بینایی» هستند و زن ها «چپ مغز» یا به عبارتی، «گفتاری ـ کلامی»، پسرها بیشتر تصاویر را دوست دارند و دخترها، بیشتر به داستان های رمانتیک علاقمندند (طیبی، ۱۳۹۱). از این رو، آیه شریفه، ابتدا مردان را مورد خطاب قرار داده است، اما در بحث پوشش مناسب، مخاطب آیات قرآن، زنان هستند که علت آن در قسمت قبل بیان شد.
ج. پرهیز از خودآرایی و تبرّج
یکی از ویژگی های مهم زنان، خصیصه تبرّج و خودنمایی است که به صورت غریزی در آنان وجود دارد. این خصیصه از نظر منابع اسلامی نیز مورد تأیید است؛ از آن جمله، سخن امیرالمؤمنین علی(ع) که می فرماید: «خداوند زنان را از سرشت مردان آفریده؛ از این رو، تمام همت خود را در جذب مردان و نزدیک شدن به آنان صرف می کند»(کلینی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۳۳۷).
این مسئله از نظر علم روانشناسی نیز به اثبات رسیده است. یک روانشناس ایتالیایی، در این باره می گوید: «یکی از تمایلات عمیق و آرزوهای اساسی زن آن است که در چشم دیگران اثری مطلوب بخشیده و به وسیله حسن قیافه و زیبایی اندام، موزون بودن حرکات، خوش آهنگی صدا، طرز تکلم و بالاخره شیوه خرام خود مطبوع طباع واقع گشته، احساسات آنها را تحریک نموده و روحشان را مجذوب سازد»(لمبروزو، ۱۳۶۹، ص۴۲).
از این رو، آموزه های اسلامی از این ویژگی زن غفلت ننموده و با دستورات مکرر مبنی بر زینت داشتن و آرایش نمودن زن برای همسرش در محیط منزل، به این غریزه پاسخ مناسب داده است (صدوق، ۱۳۷۶، ص۳۹۶).
اما از آن رو که ممکن است این ویژگی، زن را به سوی افراط در تبرج بکشاند و به سمت خودنمایی و به نمایش گذاشتن جاذبه های جنسی خود در برابر نامحرم سوق دهد، قرآن کریم در دو آیه (احزاب: ۳۳؛ نور: ۶۰) ضمن سخن گفتن از تبرّج و خودنمایی زنان، آن را محدود به محیط خانواده و همسر کرده و تأکید می کند: «و در خانه های خود بمانید و همچون جاهلیت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید) (احزاب: ۳۳).
آزاد بودن زن در خودآرایی و به نمایش گذاردن جذابیت های زنانه، می تواند عاملی برای ایجاد اختلالات روانی در زن شود. به تعبیر برخی نویسندگان:
وقتی زن مکشوف و آرایش کرده در بین مردان ظاهر می شود، طبعا عده ای خوششان می آید و او را مورد تکریم و تحسین (ظاهری) قرار می دهند. به همین دلیل، دایم سعی می کند وضع ظاهری خود را طوری قرار دهد که بیشتر مورد پسند آنها واقع شود. معمولاً اینگونه زنان و دختران برای اینکه زیباتر شوند هر روز وقت زیادی را صرف آرایش و تقلید از مدهای جدید می نمایند. این روند می تواند ناراحتی های روانی زیادی برای آنان ایجاد کند؛ زیرا به دلیل اینکه همیشه کارها به دلخواه پیش نمی رود، باعث بروز نگرانی هایی برای آنها می شود.
برای مثال، این تصور که آیا با صرف این همه وقت و هزینه مالی توانسته اند جلب نظر دیگران بکنند و مورد پسند آنان واقع شوند یا بعکس، مورد تمسخر و تحقیر آنانند، می تواند دایم ذهن آنها را به خود مشغول کند و آنها را به موجوداتی نگران تبدیل نماید.
دلیل دیگری که می تواند به نگرانی آنها بیفزاید این تصور است که هر لحظه ممکن است رقیبی زیباتر از راه برسد و شکار آنها را برباید. و سرانجام، دلیل دیگری که باعث ناراحتی و استرس برای آنها می شود این است که می بینند به مرور زمان، از زیبایی هایشان کاسته می شود و زنان جوان تر و زیباتر جای آنها را می گیرند و نقش آنها را در ربودن دل ها کمتر می کنند (رجبی، ۱۳۸۳).
اینگونه است که افراط در خودنمایی با مصادیق متعددش می تواند تعادل روحی روانی زن را بر هم زده و آرامش را از او سلب نماید. اکنون با توجه به این توضیحات، فلسفه توصیه اسلام به حجاب و پوشش مناسب زن در مقابل نامحرم روشن می شود؛ زیرا حجاب سبب ایجاد آرامش در زن و برحذر ماندن از بسیاری از نگرانی ها می شود.
مصادیق تبرج
ـ پوشیدن لباس های نازک و بدن نما: در روایت وارد شده: «هر که لباسش نازک است دینش نازک است»(ابن شعبه حرّانی، ۱۳۸۲، ص۱۷۳).
ـ پوشیدن لباس های تنگ و چسبان، به گونه ای که حجم بدن را کاملاً نمایان می سازد: سزاوار نیست برای زن که هنگام خروج از منزل لباسش را جمع و فشرده کند، به گونه ای که برجستگی های بدن او پیدا باشد یا خود را معطر کند (کلینی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۵۱۹). لازم به ذکر است که «جمر»، هم به معنای جمع کردن و به هم گره زدن و اجتماع است (ابن منظور، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۱۴۴) و هم به معنای معطر کردن (فراهیدی، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۲۱)، و این روایت تحمل بار معنایی هر دو را دارد؛ چون هر دو از مصادیق بی حجابی است.
ـ پوشیدن لباس هایی که به سبب رنگ خاص و یا ویژگی دیگر باعث جلب توجه نامحرم شود (صدوق، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۳۹۰).
ـ مدل مو و برجسته کردن آن: از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که فرمود: «زمانی که دیدید زنانی از امت من سرهای خود را مثل برآمدگی پشت شتر بر سر خود قرار داده اند (و در میان نامحرمان ظاهر می شوند) به آنها خبر دهید که نمازشان قبول نیست»(متقی هندی، بی تا، ج۱۶، ص۳۹۲).
ـ خودآرایی به هنگام خروج از منزل (ر.ک: صدوق، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۳۹۰).
ـ معطرساختن خود(حرّعاملی،۱۴۰۹ق، ج۲۰،ص۱۶۱).
امام صادق(ع) روایت کرده است که رسول خدا(ص) فرمود: «هر زنی که خود را معطر کند و از خانه خود بیرون رود، تا زمانی که به خانه اش باز گردد مورد لعنت و نفرین (فرشتگان نگهبان خود) قرار می گیرد»(صدوق،۱۳۸۱،ص۶۵۸).
در مجموع، می توان گفت: هرگونه رفتار و حرکتی که موجب آشکار شدن زینت های طبیعی و ظاهری در برابر نامحرم و سبب تهییج و تحریک نامحرمان شود مصداق تبرج است (طیبی، ۱۳۸۶، ص۳۴).
د. پرهیز از تبذّل
افزون بر تبرّج در برابر نامحرمان، در روایات از تبذّل نیز نهی شده و آن به معنای اظهار رغبت و شوق در برابر مردان است آنگونه که مردان ابراز می کنند (همان، ص۳۳) و دستور حفظ نفس به هنگام رغبت، داده شده است (صدوق، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۳۸۹).
ه. پرهیز از اختلاط با نامحرم
یکی از مؤلفه های مهم تقویت حیا در جامعه، پرهیز دادن زن و مرد نامحرم از اختلاط با یکدیگر است که به سلامت جسمی و بهداشت روانی افراد کمک شایانی می کند. در روایت آمده: روزی پیامبر(ص) به یکی از درهای مسجد اشاره کرد و فرمود: «لو ترکنا هذا الباب للنساء»(سجستانی، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۸۰)؛ به این معنا که آن در را مخصوص رفت و آمد زنان قرار دهند تا حتی به هنگام ورود به مسجد و یا خروج از آن، میان زن و مرد نامحرم اختلاطی صورت نگیرد.
در حقیقت، پیامبر اکرم(ص) به عنوان حاکم جامعه اسلامی با این تدابیر، به مصون سازی جامعه از انحرافات اخلاقی و مفاسد جنسی توجه کامل داشته و زمینه های تقویت حیای اجتماعی را فراهم می نمود.
آن حضرت، برای جلوگیری از برخورد زنان و مردان در هنگام عبور از مسیرهای شلوغ و پرازدحام، دستور می داد که مردان از وسط خیابان و زنان از کنار عبور کنند: «برای زنان در وسط راه نصیب و بهره ای نیست، ولکن از وسط راه بروند»(کلینی، ۱۴۲۹ق، ج۱۱، ص۱۹۱و۱۸۳). این توصیه ها همگی به لحاظ حفظ سلامت فرد و جامعه در بعد اخلاق و معنویات و تقویت حیا است.
و. رعایت حدود در سخن گفتن با نامحرم
در این رابطه و به منظور تقویت حیا، توصیه هایی وارد شده است که به برخی از آنها اشاره می شود:
ـ پرهیز از نازک کردن صدا: «یا نِساءَ النَّبِی لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَیتُنَّ فَلاتَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفا»(احزاب: ۳۲)؛ ای همسران پیامبر! شما همچون یکی از زنان معمولی نیستید اگر تقوا پیشه کنید؛ بنابراین، به گونه ای هوس انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند و سخن شایسته بگویید.
ـ پرهیز از شوخی با نامحرم: «کسی که با زن نامحرمی شوخی کند، در مقابل هر کلمه ای که در دنیا به او گفته است، هزار سال حبس می شود»(حرّعاملی، ۱۴۰۹ق، ج۲۰، ص۱۹۸).
ـ پرهیز از بیان اوصاف زنی نزد شوهر و یا مرد دیگری که سبب فریفتگی آن مرد نسبت به آن زن شود. در روایت آمده: «هر کس اوصاف زنی را نزد مردی بیان کند و آن مرد فریفته آن زن گردد و مرتکب گناهی شود، شخص وصف کننده در حالی که مشمول غضب خداوند است از دنیا خواهد رفت»(همان، ص۱۸۴).
ز. پرهیز از خلوت با نامحرم
پیامبر اکرم(ص) از قول ابلیس می فرماید: ابلیس به موسی(ع) گفت: «هیچ وقت با زن نامحرمی خلوت مکن، و زن نامحرمی نیز با تو خلوت نکند؛ زیرا هیچ مردی با زن نامحرمی خلوت نمی کند، مگر آنکه خود من شخصا دوست و مصاحب آنها خواهم بود»(همان، ج۱۹، ص۱۵۲).
از آن رو که چنین عرصه هایی همیشه میدان تاخت و تاز شیطان است و به شدت تلاش می کند تا زمینه انحراف را در طرفین به وجود آورد، در شریعت اسلامی خلوت گزینی زن و مرد نامحرم در صورت خوف به گناه افتادن حرام اعلام گردیده (ر.ک: بنی هاشمی خمینی، ۱۳۸۳، ج۲، ص۴۹۳).
ح. پرهیز از تماس بدنی با نامحرم
در تماس بدنی با جنس مخالف، بیشترین تحریک پذیری وجود دارد. از این رو، می بینیم در اشکال دیگر ارتباط یعنی نگاه، گفتگو، و ارتباط با جنس مخالف در صورتی که به قصد تلذذ و ریبه نباشد اجازه داده شده است، اما تماس بدنی، از جمله مصافحه و دست دادن با نامحرم، به هیچ وجه مجاز نیست. در روایت آمده: «کسی که با زن نامحرمی دست بدهد، در روز قیامت در حالی می آید که دست هایش به گردنش بسته شده است. آن گاه دستور می رسد او را به جهنم ببرید»(حرّعاملی، ۱۴۰۹ق، ج۲۰، ص۱۹۸).
تماس بدنی در فقه
هر کس که نگاه به او حرام است، لمس وی نیز حرام است؛ بنابراین، جایز نیست زن و مرد نامحرم همدیگر را لمس نمایند، بلکه اگر به جواز نگاه به وجه و کفین قایل شدیم به جواز لمس آن قایل نخواهیم بود. بنابراین، بر مرد جایز نیست که با زن نامحرم دست دهد، البته اگر از روی پارچه و لباس باشد، جایز است؛ ولی احتیاط این است که دست او را نفشرد (خمینی، بی تا، ج۲، ص۲۳۱؛ مکارم شیرازی، ۱۳۷۹، ج۲، ص۳۵۲و۳۵۳؛ بهجت، ۱۳۷۵، ص۳۷۵).
پرهیز از رابطه جنسی نامشروع
زنا به عنوان یکی از گناهان کبیره، سبب از بین رفتن روح ایمان در آدمی می شود. به فرموده رسول خدا(ص): «چون مرد زنا کند، روح ایمان از او جدا شود»(کلینی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۳۸۷). زنا در آیات و روایات نیز به شدت مورد مذمّت واقع شده و بر آن عذاب های دردناک جهنم وعده داده شده است.
همچنین در روایت آمده است: «زنا روی انسان را سیاه می کند و فقر را به ارث می آورد؛ عمر او را کوتاه، روزی او را قطع و آبروی او را می برد و سخط الهی را نزدیک و صاحبش را خوار و ذلیل می نماید»(صدوق، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۲۶۶؛ منسوب به علی بن موسی، امام هشتم، ۱۴۰۶ق، ص۲۷۵).
دو بخش اساسی الگوی اسلامی تقویت حیا
الگوی اسلامی تقویت حیا از دو بخش اساسی تشکیل می شود:
۱-«مراقبت های لازم جنسی در خانواده» که یه طور مشروح در مقاله «الگوی تقویت حیا در سبک زندگی اسلامی؛ خانواده» به آن اشاره شد.
۲-«مراقبت های لازم در جامعه» که به بعد تقویت حیا در سطح کلان جامعه می پردازد.
این دو بعد، گستره وسیعی از اصول و برنامه ها را در سیر تحول انسانی و تقویت حیای فطری در او از قبل از تولد تا پایان عمر (مراقبت، کنترل، تربیت جنسی کودک و نوجوان، آموزش جنسی به هنگام ازدواج، رعایت آداب زناشویی بعد از ازدواج، رعایت حریم های اخلاقی و عدم ورود به خط قرمزهای جنسی در جامعه و…) دربر می گیرد. بر این اساس، برای تقویت حیا در فرد، باید خانواده و جامعه در کنار هم این نقش را به خوبی ایفا نمایند.
والدین در خانواده موظفند علاوه بر مراقبت های لازم جنسی نسبت به یکدیگر، به تربیت جنسی فرزندان همت گمارند تا بدین طریق، موجبات تقویت حیا در فرزندان را فراهم کنند. این تربیت جنسی، از پیش از تولد فرزند آغاز می شود و دستوراتی همچون انتخاب همسر شایسته، پرهیز از افکار نادرست به هنگام انعقاد نطفه، توجه به خدا و ذکر و دعا در آن هنگام مدنظر قرار می گیرد؛ و تا بعد از تولد و رسیدن فرزند به سن ازدواج و پس از آن نیز مورد توجه قرار می گیرد.
بخشی از توصیه های اسلام در این باره می تواند در قالب مراقبت های ویژه والدین، همچون رعایت آداب و اخلاق جنسی و پیشگیری از رفتارهای تحریک کننده در حضور فرزندان، جداسازی بستر خواب آنها و… عملی شود و دسته ای دیگر از آن به شکل آموزش های مستقیم به فرزندان، نظیر آموزش مرز محرم و نامحرم، آموزش آنها جهت کسب اجازه از والدین برای ورود به اتاق آنان، و…، بروز می یابد.
در بخش دوم، یعنی جامعه، از آنجا که دین اسلام به عنوان کامل ترین دین به ابعاد اجتماعی رفتار جنسی نیز توجه ویژه دارد و بر عفاف و حفظ مرزها در روابط زن و مرد نامحرم تأکید نموده، در صورتی که فضای عمومی جامعه به گونه ای رشد یافته باشد که حریم میان آنها به خوبی رعایت شده و زن و مرد در نوع پوشش خود از لباس های تنگ، نازک، بدن نما و مهیج بپرهیزند و در گفتار خود نیز از شوخی با نامحرم و گفتار جذاب و محرک دوری گزیده و رفتار توأم با تبرج، تبذل، اختلاط و خلوت گزینی با یکدیگر را کنار بگذارند و بر اساس ضابطه های دینی با هم تعامل داشته باشند، آن وقت است که تقویت حیای درونی افراد محقق شده و زمینه بروز بسیاری از آسیب های اجتماعی و مفاسد جنسی از بین خواهد رفت.
پیشنهادهایی برای تقویت حیا در جامعه اسلامی
۱-دولت با استفاده از ظرفیت عظیم حوزه های علمیه و سایر مراکز آموزشی نظیر دانشگاه ها، نهادهای متولی فرهنگ دینی، به تدوین سند راهبردی سبک زندگی در حوزه های مختلف علمی و عملیاتی اقدام نماید و در این زمینه به تقویت حیا و ترویج آن، همت گمارد.
۲-صدا و سیما با ساخت برنامه های جذاب و پرمحتوا با محوریت تقویت حیا، مقایسه ای میان سبک زندگی اسلامی و غربی در زمینه های مختلف به عمل آورد.
۳-رسانه ها با فرهنگ سازی مناسب در راستای تقویت حیا در خانواده ها و جامعه اسلامی در صدد بازسازی ارزش های دینی در این رابطه برآیند.
۴-در راستای ترویج و تقویت حیا و فرهنگ عفاف در جامعه، فیلم های مناسبی ساخته شود و از ساخت و پخش برنامه ها و فیلم هایی که در راستای تضعیف فرهنگ حیا و عفاف گام برمی دارد، از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برخورد جدی صورت گیرد.
۵-حوزه های علمیه در تدوین سبک زندگی اسلامی از طریق استخراج این سبک از آموزه های دین اسلام و متناسب با آن، نسبت به تهیه کتاب ها، کتابچه ها، مقالات، بروشورها و… پیرامون تقویت حیا، در فراخور فهم و حوصله اقشار مختلف جامعه و در گروه های سنی مختلف اقدام نمایند.
۶-مراکز و نهادهای مختلف آموزشی در راستای تقویت حیا و ترویج آن در بین دانش آموزان و دانشجویان از طریق فرهنگ سازی صحیح در میان آنها تلاش نمایند.
جمع بندی
در سبک زندگی اسلامی تنها به تقویت حیا در خانواده بسنده نمی شود، بلکه بنیان های آن در زندگی اجتماعی نیز مدنظر قرار گرفته و توصیه هایی در این خصوص به جامعه ارائه می شود. پوشش مناسب زن و مرد در جامعه، پرهیز از نگاه های هوس آلود، دوری جستن از خودنمایی برای نامحرم و تماس فیزیکی با او و نیز محدودیت در معاشرت و گفتار بین زن و مرد نامحرم، از مهمترین توصیه ها در چارچوب سبک زندگی اسلامی است.
فهرست منابع
ابن شعبه حرانی، حسن بن علی (۱۳۸۲)، تحف العقول، ترجمه احمد جنتی، تهران، امیرکبیر.
ابن منظور، محمدبن مکرم (۱۴۱۴)، لسان العرب، تصحیح جمال الدین میردامادی، چ سوم، بیروت، دارالفکر.
بنی هاشمی خمینی، سیدمحمدحسن (۱۳۸۳)، توضیح المسائل مراجع، چ دهم، قم، جامعه مدرسین.
بهجت، محمدتقی (۱۳۷۵)، توضیح المسائل، قم، دفتر حضرت آیه اللّه بهجت.
حرعاملی، محمدبن حسن (۱۴۰۹ق)، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت.
خمینی، سیدروح اللّه (بی تا)، تحریرالوسیله، تهران، دفتر تنطیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
رجبی، عباس «حیا و خودآرایی؛ نقش آنها در سلامت روانی زن»(۱۳۸۳)، معرفت، ش ۸۷، ص۴۸ـ۵۶٫
سجستانی، ابی داود سلیمان بن اشعث (۱۴۲۵ق)، سنن ابی داود، تحقیق سعیدمحمد اللحام، بیروت، الریان.
صدوق، محمدبن علی (۱۳۷۶)، امالی، چ ششم، تهران، کتابچی.
ـــــ (۱۳۸۱)، پاداش نیکی ها و کیفر گناهان (ترجمه ثواب الاعمال)، ترجمه محمدعلی مجاهدی، قم، سرور.
ـــــ (۱۴۱۳ق)، من لا یحضره الفقیه، تصحیح علی اکبر غفاری، چ دوم، قم، جامعه مدرسین.
طیبی، ناهید (۱۳۸۶)، عطر عفاف، قم، جامعه الزهرا(ع).
ـــــ (۱۳۹۱)، «عفاف و حجاب مردان، بایدها و نبایدها و نقش آن در سالم سازی جامعه اسلامی»، در: اندیشه های راهبردی، زن و خانواده (مجموعه مقالات)، تهران، پیام عدالت.
غلامی، یوسف (۱۳۸۱)، جلوه نمایی زنان و نگاه مردان، قم، لاهیجی.
فراهیدی، خلیل بن احمد(۱۴۰۹ق)، کتاب العین، چ دوم، قم،هجرت.
کلینی، محمدبن یعقوب (۱۴۲۹ق)، کافی، قم، دارالحدیث.
ـــــ (۱۴۰۷ق)، کافی، چ چهارم، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
لمبروزو، جینا (۱۳۶۹)، روح زن، ترجمه پری حسام شه رئیس، تهران، دانش.
متقی هندی، علاءالدین (بی تا)، کنزالعمال، تحقیق شیخ بکری حیانی و شیخ صفوه الصفا، بیروت، مؤسسه الرساله.
مجلسی، محمدباقر (۱۴۰۳ق)، بحارالانوار، تصحیح جمعی از محققان، چ دوم، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۹)، استفتاءات، قم، مدرسه امام علی بن ابیطالب ع.
منسوب به علی بن موسی، امام هشتم(ع) (۱۴۰۶ق)، الفقه المنسوب إلی الإمام الرضا(ع)، تصحیح مؤسسه آل البیت(ع) مشهد.
منبع اقتباس: فصلنامه معرفت؛ شماره۱۸۶
