آیا امام علی بعد از شش ماه بیعت نمود؟

ابن حزم میگوید:امام علی(ع) بعد ۶ماه بیعت کرد اگر بیعت صحیح بود چرا از ابتدا تن در نداد؟

پیش از پاسخ به این شبهه لازم است که راجع به معنای اصطلاحی و لغوی و سابقه بیعت در اسلام به طور اختصار مطالبی عرضه گردد

معنای لغوی و اصطلاحی

بیعت به معنای، دست دادن، دست فشردن، دست راست خود را به دست راست دیگری زدن برای خرید و فروش است.[۱] پیش از اسلام، در میان عرب رسم بود که هنگام خرید و فروش برای منجّز و قطعی ساختن عقد بیع و تأکید بر التزام خود به مفاد آن، خریدار و فروشنده دست راستِ خود را با ضربه به دست راستِ طرف دیگر می‌زد؛ این کار را «بَیعَت» یا «صَفْقَه» می‌گفتند و با وقوع آن، معامله انجام یافته تلقّی می‌شد. همچنین برای اینکه افراد جماعت یا قبیله‌ای با حاکم یا رئیس قبیله جهت اطاعت و فرمانبری از وی پیمان بندند، عمل دست دادن (مصافحه) معمول بود؛ و به سبب مشابهت آن با عملِ بیعت در خرید و فروش، این کار نیز بیعت نام گرفت.[۲]

بسیاری از محقّقان، معنای اصطلاحی بیعت را در متون و منابع اسلامی، نهادن دست راست در دست راست کسی به نشانه پذیرش اطاعت یا ریاست وی دانسته‌اند.[۳] به تدریج، با ایجاد دگرگونی و تنوّع در شکل ظاهری بیعت، واژه بیعت علاوه بر عمل مزبور بر پیمان و تعهّدی که این کار حاکی و نشانه آن باشد نیز اطلاق شد و در این معنای دوم، رواج و تداول یافت.

معنای بیعت در اسلام

معنای شایع و مصطلح بیعت در قرآن، سنّت، تاریخ، کلام و فقه سیاسی اسلام، عقد و پیمانی است که فرد بیعت‌کننده با امام، حاکم یا شخصی دیگر می‌بندد تا در موضوعی خاص یا به طور عام مطیع و فرمانبردار وی بوده و به مفاد تعهّد خود ملتزم و وفادار بماند.[۴]

بیعت پیش از اسلام

پیش از اسلام، رسم بیعت برای پذیرش مهتری رئیس قبیله یا انتصاب یک فرد به منصبی مهم متداول بوده است.[۵] به بیعت قریش و بنی کنانه با قُصَی بن کِلاب، جدّ اعلای پیامبر(ص)، به هنگام تصمیمِ وی به اخراج خُزاعَه از مکه در پیش از اسلام می‌توان اشاره کرد.

بیعت در زمان پیامبر

نخستین بیعت در سیره نبوی، بیعتِ حضرت علی(ع) و خدیجه(س) با آن حضرت پس از قبول اسلام است[۶]. با وجود این، ابن شهرآشوب[۷] نخستین بیعت را در تاریخ اسلام بیعت عشیره دانسته که در سال سوم بعثت در «یوم الدّار» صورت گرفت. در این روز، رسول اکرم(ص) به فرمان الهی خواستار پذیرش اسلام و بیعت از سوی بنی هاشم شد و به موجب احادیث شیعه و اهل سنت، تنها حضرت علی(ع)، که کم سن‌ترین فرد خاندان بود، با پیامبر(ص) بیعت کرد.[۸]

پاسخ شبهه
اوّلاً: شیعه معتقد است که امیرمؤمنان هیچگاه بیعت نکرد، زیرا خلیفه به مرور زمان زمام امور را به دست گرفت که دیگر به بیعت علی نیازی نبود و این شما سلفی ها هستید که می گویید علی بیعت کرد. حالا فرض کنیم که علی بیعت کرد باید ببینیم علی چگونه بیعت کرد. حالا فرض کنیم که علی بیعت کرد باید ببینیم علی چگونه بیعت کرد. آیا از روی اختیار و رغبت بود یا از روی اکراه؟ در اینجا ما به گفتار معاویه که بر او درود می فرستید استناد می کنیم. او در نامه ای به علی می نویسد: به یادآر هنگامی که مانند شتر سرکش طنابی به گردنت افکندند و برای بیعت به مسجد بردند. امیر مؤمنان در پاسخ نامۀ او می نویسد: خواستی مرا نکوهش کنی، امّا ستودی، برای مؤمن مشکلی نیست که مظلوم و ستمدیده باشد.[۹]
ثانیاً: شما با نقل گفتار ابن حزم از علی انتقاد کرده اید نه از شیعه، علی که از خلفای راشدین نزد شماست وشما همۀ کارهای آنان را توجیه می کنید، پس چه شد که در این مورد از توجیه کار او باز ماندید؟
تو می دانی ابن حزم کیست؟ ابن حزم کسی است که کار عبدالرحمن بن ملجم را توجیه می کند و می-گوید: او در کشتن امیرمؤمنان علی اجتهاد کرد و راه درستی رفت[۱۰]، همان علی که پیامبر دربارۀ او فرمود: یا علی قاتلک أشقی الآخرین.[۱۱]
ثالثاً: ما از همۀ این مطالب می گذریم. آیا امکان ندارد چیزی در آغاز کار مصلحت نباشد ولی پس از گذشت زمانی دارای مصلحت گردد؟
در هر حال، این سؤال اصلاً متوجه شیعه نیست، زیرا آنان چنین عقیده ای ندارند.

پی نوشت ها:

[۱] . شهیدی، «بیعت و چگونگی آن در تاریخ اسلام، ص۱۲۵

[۲] . ابن خلدون، مقدمه، ص۲۰۹

[۳] . شهرستانی، مدخل الی علم الفقه، ص۱۵۵

[۴] . مکارم، انوار الفقاهه: کتاب البیع، ج۱، ص۵۱۷

[۵] . شهیدی، «بیعت و چگونگی آن در تاریخ اسلام، ص۱۲۵

[۶] . مجلسی، بحار، ج۶۵، ص۳۹۲و ۳۹۳؛

[۷] . ابن شهرآشوب، مناقب، ج۲، ص۲۱، ۲۴

[۸] . ابن شهرآشوب، مناقب، ج۲، ص۲۱، ۲۴

[۹] . نهج البلاغه، نامه۲۸.

[۱۰] . . المحلّی:‌۱۰/۴۸۲.

[۱۱] . مسند احمد:۵/۳۲۶، برقم ۱۷۸۵۷؛ مستدرک حاکم: ۳/۱۵۱ و غیره.