فرقه های هندوئیسم

اشاره:

آئین هندو، از حیث قدمت، کهن ترین مذهب زنده جهان است و اکنون بالغ بر شش صد میلیون تن پیرو دارد. این آیین شارع و پیامبر ویژه ای ندارد و اساساً دین بومی و ارثی است و تاریخ آن مانند پیروانش در طول زمان و اعصار، به گونه ای دستخوش انقلاب و دگرگونی شده و با افسانه های گذشتگان و رسوم و عادات نیاکانی و قومی در آمیخته که اصول و فروع آن را به آسانی از یک دیگر نمی توان تشخیص داد.(۱) این نوشته برخی فرقه های این آیین را که در طول تاریخ ایجاد شده به صوت مختصر معرفی نموده است.

آیین هندو فرقه های بی شماری دارد و پیروان هر کدام از آنها بر جنبه خاصی از دین تاکید می کنند. این آیین به سه فرقه اساسی و چندین فرقه فرعی تقسیم می شود که به ترتیب به آنها اشاره می شود.

الف: فرقه های اصلی:

۱. شیوائیسم:

آنان که علاقه بیشتری به شیوا، نشان می دهند، آنها را فرقه شیوائیسم می گویند.(۲)

شیوا (siva) نام خدایی است که به خدای فانی کننده یاد می شود، مجسمه چهار دست و در حال رقص او فراوان است. رقص شیوا نقش او را در ایجاد و انهدام نشان می دهد.(۳)

شیوا خدای مذکر است و در کنار آن ( شاکتی ) همسر شیوا، که دورگاوکالی نیز نامیده می شود، مظهر قدرت است.(۴)

شیوا پرستان، عورت شیوا را نیز می پرستند وآن را «لینگا» می نامند. مجسمه های لینگا و معابد آن، نیز فراوان است. از همین رو شیوائیسم به دو فرقه فرعی تقسیم می شود.

الف) فرقه شکتی ((sakti که همسر شیوا را می پرستند.

ب) فرقه لینگا که آلت تناسلی شیوا را مورد پرستش قرار می دهند و معتقدند که آلت تناسلی به عنوان نماد شکوفایی و حیات مورد احترام قرار می گیرد.(۵)

برای آیین شیوا فرقه های دیگری هم ذکر کرده اند که عبارتنداز کاپالیکا، کالاموکا، لاکویشاپاشوپاتا، پراتیا بیجنیا، شیوا سیدانتا، و ویرشیوا.(۶)

۲. ویشنوئیسم ((vishnuism)):

آنان که وابستگی خود را به ویشنو، نشان می دهند، آنها را فرقه ویشنوئیسم نام نهاده اند(۷)

ویشنو با اشخاص متعددی از خدایان موجود یکی انگاشته شد، و این درهم آمیختن، از او خدایی با اوصاف نیک خواهی پدید آورد که در اندیشه سعادت جهان است و در هنگامه های افول اخلاق، در قالب و شکل های گوناگون به جهان نزول می کنند تا عدالت را باز گردانند. آنان معتقدند که ده تنزل از ویشنو وجود دارد. که عبارتند از: ماهی، لاک پشت، گراز، موجود نیمه آدم و نیمه شیر، کوتوله ، رامای تبر به دست، کریشنا، راما، بودا، کَلکی.

پرستنده ویشنو را،‌ در صور مختلف پرستش او. وَیشنَوه می خوانند و کل مذهب ویشنوی را ویشنویزم می نامند.(۸)

لاکشمی یا رادا، همسر ویشنو نیز مورد پرستش قرار می گیرد و گاهی در آیین هندو پرستش همسران بر پرستش خود شوهران می چربد.(۹)

برای مذهب ویشنو فرقه ای که از آن منشعب شده باشد، ذکر نشده است.

۳. مذهب برهمن:

برهما خدای ایجاد کننده،‌ به معنای قائم با لذات و ازلی و ابدی است. درباره این خدا (برهما) در نزد هندوان عبادت و تشریفات چندانی معمول نیست، و جز یکی دو معبد در تمام کشور هند، بنام او مشاهده نمی شود، لیکن دو خدای دیگر یعنی ویشنو و شیوا در طول سه هزار سال پیوسته مورد ستایش و پرستش عامه هندوان در شمال و جنوب آن کشور قرار گرفته اند.(۱۰)

ب) فرقه های فرعی هندوئیسم:

فرقه های فرعی بیشماری غیر از سه فرقه اصلی در مذهب هندو وجود دارد که هر کدام برای خود خدای واحدی را پرستش می کنند و در عین حال به وحدت وجود قائل هستند. و معتقدند که همه آنها مظاهر خدای عظیم و یگانه ای است که صور مختلفه از پیکر قدرت واحد غیبی می باشند و بر این باورند که تمام موجودات و کائنات از افراد بشر گرفته تا قوای طبیعی از جمله تمام حیوانات، نباتات، کوهها، نهرها و درختان، ذراتی هستند که کالبد عظیم الوهیت جهانی را تشکیل داده اند.(۱۱)

برخی از این فرقه های فرعی عبارت اند از:

۱. فرقه گَنِشَه: این فرقه خدای «گانِشا» که خدای فیل سر است و پسر پارواتی و نوه شیوا است را می پرستند. گانشا یکی از پرطرفدارترین خدایان در هندوستان است و تصویر های کوچکی از او، بر روی در بسیاری از خانه ها به چشم می خورد. گانشا را رافع موانع می دانند و از این رو پیش از انجام هر کاری چیزی را نذر او می کنند.(۱۲)

۲. هنومان: این فرقه خدای هانومَن را می پرستند. هانومَن به عنوان مثال اعلای ایمان و سرسپردگی پرستیده می شود.

۳. موروکان: موروکان خدای است که با شیوا نسبت دارد در سنت فامیلی جنوب هند، هیچ خدایی محبوبیت موروکان را ندارد. با این که موروکان پیشینه غیر برهمایی درازی به عنوان خدای جنگ دارد، بعد ها همان «اسکاندا» پسر شیوا شناخته شده است. اعیاد بزرگ جنوب هند به یاد این خدا برگزار می گردد.(۱۳)

فرقه هایی دیگری که بنام خدایانشان نامیده می شوند، در گوشه و کنار هند زندگی می کنند که بعضی از آنها عبارت اند از:

ایندرا، یمه، وارونا، اَگنی، سوریا، وایو، سومه، کبرا، کرتی کیا، دَرمه، تامه، سرسوتی، لَکشمی، دِوی یا مَها دِوی، آدیتی، سارانیو، پریتوی، راتی، دیتی، ماناسَه.

در پایان جا دارد که به دو ویژگی آیین هندو اشاره شود که در میان دیگر ادیان کمتر دیده می شود: یکی اینکه این آیین هرگز به فردی خاص منسوب نیست و بنیان گذاری ندارد. ویژگی دیگر این آیین، پذیرندگی بسیار آن است. به گونه ای که توانسته در طول تاریخ طولانی خود اندیشه های بیگانه زیادی را در خود بیامیزد. همین ویژگی باعث گشته که سرزمین هند سرزمین ادیان و فرقه های بی شماری باشد که همگی به صورتی مسالمت آمیز در کنار هم زیست کنند.(۱۴)

 پی نوشت:

1. جلالی نائینی، سیدمحمدرضا، هند در یک نگاه، انتشارات شیرازه، صفحه ۷۳ جلد اول ۱۳۷۵.
2. رضایی، عبدالعظیم، تاریخ ادیان جهان، انتشارات علمی چ ـ تاریخ، جلد ۲ صفحه ۲۱۰
3. توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، انتشارات سمت، چاپ دوم ۷۹، صفحه ۳۹.
4. نقوی، دکتر سید علی محمد، تحقیقاتی درباره هند، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در دهلی نو. ۱۳۷۵، جلد ۶، بخش ادیان‌، صفحه ۶۰،.
5. سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم، سیری در ادیان زنده جهان، ناشر آیت عشق، چاپ اول۱۳۸۳، صفحه ۵۸.
6. تحقیقاتی درباره هند، جلد ۶، بخش ادیان، صفحه ۶۴.
7. تاریخ ادیان جهان جلد۲، صفحه۲۱۰.
8. سمن و یتمن، آیین هندو، ترجمه علی موحدیان عطار، انتشارات مرکز تحقیقات ادیان و مذاهب، چاپ اول۱۳۸۲، صفحه ۳۵،.
9. تحقیقاتی درباره هند، بخش ادیان ،‌ ‌جلد۶،‌ صفحه ۶۰.
10. تاریخ ادیان جهان، جلد۲، صفحه ۲۰۰.
11. تاریخ ادیان جهان، جلد ۲، صفحه ۲۱۱.
12. سی بل، شاتوک، دین هندو، ترجمه حسن افشار، نشر مرکز، چاپ اول ۱۳۸۱، صفحه ۶۷،.
13. دُروینکا ایونس، اساطیر هند، ترجمه باجلان فرخی، انتشارات ـ، چاپ اول ۱۳۷۳، صفحه ۱۲۷.
14. سیری در ادیان زنده جهان، ناشر آیت عشق، چاپ اول ۱۳۸۳، صفحه ۶۷.

منبع: سایت اندیشه قم