آزمونی برای اقتصاد خانواده

منابع خانواده زمان، درآمد، فضاى زندگى و … است. از آن‌جا که منابع خانواده محدود است، تهیه تمام کالاها و خدمات مورد نیاز خانواده ممکن نیست.

هر سال اسفند و فروردین، ماه‌هائى است که خانواده‌ها هزینه‌هائى بیشتر از بقیه ایام سال دارند. آئین نوروز رسم و آدابى دارد که زندگى را تازه مى‌کند اما این آئین هزینه‌آور است. با این حال باید بر انجام آداب پافشارى کرد. خرید شب عید، سفرهاى نوروزى و … اگر دقیق و درست و با رعایت اصول اقتصادى انجام شود براى هر خانواده‌اى شیرین خواهد بود و هزینه‌هایش هم بر زندگى خانواده‌ها سنگینى نخواهد کرد.

این، مسئله‌اى است که در قالب رعایت اقتصاد خانواده قادر به مراعات آن خواهیم بود. اقتصاد خانواده را مى‌توان چگونگى سازماندهى و مدیریت منابع خانواده تعریف کرد. منابع خانواده زمان، درآمد، فضاى زندگى و … است. از آن‌جا که منابع خانواده محدود است، تهیه تمام کالاها و خدمات مورد نیاز خانواده ممکن نیست. پس باید از میان خواست‌هاى خود انتخاب به عمل آورد.

انتخاب، قلب اقتصاد است. انتخاب از میان خواسته‌هاى مختلف با توجه به هزینه‌ها، وظیفه اصلى اقتصاد خانواده است. اقتصاد خانواده به دنبال بهترین انتخاب مى‌گردد و بهترین انتخاب براى خانواده، انتخابى است که بیشترین رضایت خاطر را براى بیشتر اعضاء خانواده به بار آورد. اقتصاددانان به‌جاى رضایت خاطر، از یک اصطلاح علمى به اسم مطلوبیت استفاده مى‌کنند.

آنها مى‌گویند بیشترین مطلوبیت با توجه به شرایط هر خانواده و میزان درآمدها، متفاوت است. پس در انتخاب از میان خواسته‌ها، حفظ اعتدال مهم است. براى این‌که از بین خواسته‌هاى خود، دست به انتخاب بزنید:

۱) فایده‌ها را محاسبه کنید.

۲) هزینه‌ها را برآورد کنید. در نظر داشته باشید هزینه تنها آن مبلغى نیست که شما مى‌پردازید، بلکه فرصت‌هاى از دست رفته نیز در شمار هزینه‌هاست.

۳) انتخابى را انجام دهید که فایده‌اش بیش از هزینه باشد.

پویایى اقتصادى فقط به زمانى که جیب‌هایتان پر از پول است، محدود نمى‌شود. هر چند در یک چنین مواقعى باید به شدت به آداب مالى خود توجه داشته باشید، اما به هر حال باید این توانائى را نیز داشته باشید که پول‌هایتان را همین حالا نیز به بهترین شیوه کنترل و سپس سرمایه‌گذارى نمائید.

بنابراین به‌جاى این‌که نفستان را در سینه حبس کرده و منتظر از راه رسیدن آن روز رویائى باشید که یک چک مبلغ بالا نصیبتان شود، همین حالا شیوه‌هاى صحیح نظارت بر مسائل اقتصادى را یاد بگیرید تا بتوانید خودتان را دارنده آن چک پر بها بکنید. در این نوشتار چند نمونه از تکنیک‌هاى صحیح آداب مالى را براى شما ذکر مى‌نمائیم.

پول ‌شناس باشید و آنرا درست خرج کنید.

به‌جاى این‌که انتظار داشته باشید که از آسمان برایتان پول برسد تا از وضعیت موجود نجات پیدا کنید، از چیزهاى کوچکى شروع کنید که فکر مى‌کنید مى‌توانید آنها را تحت کنترل خود در آورید، مانند این است که یک سکه ۱۰ ریالى پیدا کنید و بعد تلاش کنید تا به واسطه آن به بالاترین درجات برسید؛ اما به خاطر داشته باشید که زمانى که یک چیز به‌صورت عادت در شما شکل بگیرد، دیگر انجام دادن آن نیز به تلاش و کوشش نیاز ندارد.

تمرین کردن عادات صحیح اقتصادى چیزى است که شما مى‌توانید به آن افتخار کنید و روى آن حساب باز کرده و زمانى هم که سود باد آورده به سوى شما جارى شود، خیلى بهتر از گذشته مى‌توانید روى آن برنامه‌ریزى کرده و در راه مناسب‌ترى از آن استفاده کنید. هنر درست خرج کردن هنر مهمى در زندگى است.

دفترچه هزینه

براى هر خانواده و همچنین هر یک از افراد خانواده، دفتر یادداشت مخصوص هزینه‌ها لازم است. این دفتر را به سه بخش تقسیم کنید:

۱) هزینه‌هاى ضرورى

۲) هزینه‌هاى غیرضرورى

۳) فهرست مخارج روزانه

هزینه‌هاى ضرورى

هزینه‌هاى ضرورى واقعاً ضرورى اند ولى مى‌شود متعادلشان کرد. در آغاز هر ماه فهرستى از مخارج ضرورى خود را یادداشت کنید؛ مثلاً اجاره، قبض تلفن، موبایل، برق، خورد و خوراک، پوشاک و … حالا با توجه به هزینه‌هائى که این مخارج در ماه قبل براى شما داشته‌اند رقمى را جلوى هر کدام یادداشت کنید. جمع این رقم پولى است که تا آخر ماه نباید صرف چیزى شود. حالا جلوى هر مورد بنویسید چه‌طور مى‌توان هزینه هر کدام را کاهش داد؛ مثلاً:

ـ قبض برق: مى‌توانم از لامپ کم‌مصرف استفاده کنم و زمانى که سرگرم کارى هستم تلویزیون را خاموش کنم.

ـ قبض موبایل: در ماه قبل تعداد زیادى SMS غیرضرورى و چند مکالمه طولانى غیرضرورى داشتم. این ماه از SMS فقط براى موارد لازم استفاده مى‌کنم.

ـ خورد و خوراک: هنگام خرید میوه و سبزی، مصرف واقعى خانواده را در نظر مى‌گیرم تا میوه لک‌دار و خراب در سبد خانه نماند و دور ریخته نشود؛ یا در مهمانى غذا را به اندازه درست مى‌کنم تا دور ریخته نشود.

حالا خودتان حساب کنید. همین چند مورد کوچک که ذکر شد در آخر هر ماه، چه مبلغى را در کیف پول یا حساب شما باقى مى‌گذارد. نگوئید اى بابا! با این پول‌ها که چیزى حل نمى‌شود. همین قطره‌ها دریا مى‌شوند.

هزینه‌هاى غیرضرورى

اگر اسم هزینه‌هایى غیرضرورى شد، لزومى ندارد آن را به کل از برنامه اقتصادى خودتان حذف کنید بلکه مى‌توانید آن در اولویت دوم، پس از ضروریات قرار دهید. این‌جا امکان صرفه‌جویى بیشترى برایتان وجود دارد.

دو سوال: آیا این خرج در زندگى ام مؤثر است؟ و اگر موثر است، چه‌قدر؟ را از خود بپرسید. مثلاً سفر تابستانى حتماً در روحیه شما مؤثر است ولى اگر پس از بازگشت با مشکل بى پولى روبه‌رو شوید، خرجى اضافه و بدون دوراندیشى بوده. حالا اگر این مشکل را نداشته باشید مى‌توانید در دفتر هزینه‌ها یادداشت کنید که در سفرهاى قبلى چند مورد خرج اضافه (مانند غذاى زیاد یا خرید سوغات بى مصرف و تزئینى) داشته‌اید. این مخارج را از سفر حذف کنید.

یک مورد دیگر، رفتن به رستوران‌ها و کافى شاپ‌ها است. بسیارى از خانواده‌ها در برنامه خود، هفته‌اى یک شب در رستوران شام مى‌خورند که مى‌توان آن را به سه هفته یک‌بار تقلیل داد. یک هفته دیگر را مى‌توانید با غذاى خانگى به طبیعت بروید و هفته سوم را در خانه، میز قشنگى براى اهالى منزل بچینید.

حالا خودتان میزان کاهش هزینه را در همین مورد حساب کنید. یا زمانى که در تنگناى مالى قرار دارید به‌جاى پرداخت مبلغ باشگاه ورزشى از ورزش صبحگاهى پارک‌ها استفاده کنید. اگر همه مخارج ضرورى و غیرضرورى را بنویسید و جلوى آنها راه صرفه‌جوئى اش را هم یادداشت کنید، این موارد قابل اجرا مى‌شود.

یادداشت مخارج روزانه

تمرین درست خرج کردن را شروع مى‌کنید، هر شب باید چند دقیقه را به ثبت مخارج روزانه خود، از ریز تا درشت، اختصاص دهید. با این کار، هم حساب خرج دستتان مى‌آید، هم پس از مدتى متوجه برخى مخارج مى‌شوید که دائماً در زندگى شما تکرار مى‌شود و هیچ ضرورتى هم ندارد؛ فقط عادت کرده‌اید.

دلائل ولخرجى

۱) رودربایستى

شما با مهمانتان رودربایستى دارید و براى یک نفر، به اندازه چهار نفر تدارک مى‌بینید یا همراه دوستى ولخرج هستید و مجبور به خرج‌هاى غیرضرورى مى‌شوید. باید بدانید با پذیرایى مفصل از مهمان، او را هم معذب مى‌کنید و به فکر جبران مى‌اندازید؛ و اگر به دوستتان نه نگوئید، هرگز نمى‌فهمد شما از این همه پول خرج کردن در عذاب هستید.

۲) عدم اعتماد به نفس

شما براى پوشاندن کمبود اعتماد به نفس، به طرف خرید کردن هجوم مى‌برید تا دوستان و آشنایان را تحت تأثیر قرار دهید. ولى آنها هم احتمالاً باهوش هستند و زیاد تحت تأثیر این خریدهاى عجیب و غریب قرار نمى‌گیرند؛ بلکه خیلى زود اصل قضیه را مى‌فهمند.

۳) بیکارى و بطالت

از بیکارى حوصله‌تان سر مى‌رود و خرید مى‌کنید یا از یک کافى شاپ به دیگرى سرک مى‌کشید و شام را هم با دوستان صرف مى‌کنید تا در خانه بیکار نمانید. این کار شما هم ضرر مالى دارد، هم مقطعى و کوتاه مدت است. تنها توصیه به درد بخور این است که علائق واقعى‌تان را پیدا کنید تا مفید واقع شوید.

۴) خجالت

به مغازه‌اى مى‌روید و جنسى را قیمت مى‌کنید. چنان از اخم آقاى فروشنده جا مى‌خورید که خجالت مى‌کشید بگویید گران است و آن را مى‌خرید یا خجالت مى‌کشید بگوئید مایل به رفتن به رستوران گران‌تر از سطح بودجه‌تان نیستید. باید گفت تا زمانى که به دیگران بیش از خودتان اهمیت مى‌دهید همیشه آخر ماه مبلغى پول کم مى‌آورید.

۵) جلب محبت

عادت کرده‌اید محبت دیگران را با هدیه گران و بذل و بخشش بخرید و اطرافیانتان را غرق هدایاى گران‌قیمت مى‌کنید ولى باز هم میزان محبتتان کمتر از مبلغ خرج شده است. اگر دوست و هم‌زبان مى‌خواهید روشى غیر از خرید و فروش محبت پیدا کنید!

۶) عادت

شاید در خانواده‌اى مرفه یا فاقد دوراندیشى بزرگ شده‌اید که کسى در آن، به پس‌انداز فکر نمى‌کرده و شما هم دائماً پول خرج کرده‌اید؛ طورى که براى پول ارزش قائل نیستید. بالاخره یک نفر باید به شما بگوید که روش قبلیتان غلط بوده و پول براى ایجاد یک زندگى امن ضرورى است. چه‌طور است روش منطقى خانوادە‌هاى دیگر را با دقت بنگرید و الگو بگیرید؟!

پس‌انداز، گنج روانى

حال که راه پس‌انداز کردن برخى هزینه‌هاى زائد را تمرین کرده و در دفترچه نوشته‌اید، مى‌دانید مبلغى به‌عنوان پس‌انداز براى شما باقى مى‌ماند. این جایزه شماست، مبارک است! فکر نکنید مبلغ کمى است، چون با این روش روز به روز بر پول شما اضافه مى‌شود و میزان پس‌انداز شما با میزان امنیت مالى شما رابطه مستقیم دارد. پس‌انداز کنید تا لذت این امنیت را دریابید. امید است براى شروع اجراى این توصیه‌ها از هزینه‌هاى نوروزى خانواده آغاز نموده و از همین سال نو بر مبناى علم اقتصاد، روزگار بهترى را براى خود و خانواده خود رقم زنید.

منبع: ماهنامه اقتصاد خانواده؛ نویسنده: محمد ابراهیم یاورى