راه های مختلف انتخاب امام بعد از پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله)

اختلاف اصلی و اساسی بین شیعه امامیه و اهل سنت از مسئله امامت ناشی می شود. شیعیان درباره امامت و جانشینان رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از قرآن و احادیث و سفارشات پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) که در اینجا مجالی برای ذکر آنها نیست، پیروی کرده و معتقداند که امام بعد از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) باید معصوم باشند و آنان منحصر در دوازده نفر اند که توسط شخص رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) معرفی شده اند.

اما اهل سنت به آیات قرآن و احادیث و سفارشات رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) توجه نکرده و در مقابل عمل انجام شده ای که توسط خلفاء صدر اسلام و نیز خلافت بنی امیه و بنی عباس به وقوع پیوست ، قرار گرفته و اصولی را در مسئله امامت مطابق با این حوادث و وقایع تدوین نموده و به آن معتقد شده اند. و روی این جهت آنان هر چند احادیثی را مبنی بر ۱۲ امام و خلیفه نقل نموده اند ولی هیچگاه نتوانسته برای این امامان دوازده گانه مصداقی بیابند.

   آنان بر اساس پذیرش تمام حکامی که در دوره خلافت و بعد از آن در دوره بنی امیه و بنی عباس و مشروع دانستن آنان اصول زیر را در باره حاکم اسلامی به وجود آورده اند:

امام می تواند به وسیله اهل حل و عقد انتخاب شود چنانچه ابوبکر این گونه انتخاب شد و امامت او تأیید گردید.
از دیدگاه اهل سنت امامت امام به وسیله یک فرد از اهل عدالت نیز قابل انعقاد است و پس از انعقاد امامت، بر دیگران واجب می گردد که با او بیعت کنند و لذا ابوبکر به تنهایی خلافت را برای عمر منعقد گردانید و بعد از آن دیگران با عمر بیعت کردند. این روش را استخلاف هم می نامند.[۱]
امام توسط شورای کسانی که برای امامت کاندید و نامزد شده اند نیز قابل انتخاب است. چنانچه عثمان با این روش انتخاب گردید. زیرا عمر شش نفر «عثمان، علی، طلحه، زبیر، سعد بن ابی وقاص و عبدالرحمن بن عوف» را برای مقام امامت نامزد نمود که با هم مشورت کنند و یکی را به عنوان امام انتخاب کنند. در این شورای شش نفره طلحه و زبیر و سعد بن ابی وقاص کنار می روند و حق خودشان را به عثمان و علی و عبدالرحمن بن عوف واگذار می کنند و سپس عبدالرحمن بن عوف هم از حق امامت خود با این شرط می گذرد که وی بین عثمان و علی حکم قرار بگیرد. با پذیرفته شدن این شرط، او عثمان را خلیفه قرار می دهد.[۲]
روش دیگر از نظر اهل سنت برای انتخاب امام بیعت مردم است و امام علی ـ علیه السلام ـ با بیعت مردم به عنوان امام و خلیفه چهارم انتخاب گردید.[۳]

اهل سنت از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) حدیثی نقل می کنند که خلافت نبوت و امامت سی سال می باشد و بعد از آن به پادشاهی تبدیل می شود و خدا این پادشاهی را به هر که بخواهد می دهد. آنان برای این که سی سال را تا زمان حکومت معاویه تکمیل کنند برای امام حسن ـ علیه السلام ـ نیز شش ماه خلافت را قائل هستند هر چند آن حضرت را از زمره خلفاء راشدین به حساب نمی آورند. و بعد از سی سال می گویند اولین پادشاه مسلمین معاویه بن ابی سفیان است و او را بهترین پادشاهان مسلمین می دانند.[۴]

بعد از این مطالب چند تا سؤال مطرح می شود:

با توجه به اینکه در احادیث پیامبر اسلام(ص) از دوازده خلیفه و دوازده امام در متون اهل سنت احادیثی نقل شده است، چرا اهل سنت با بیان این روایات، خلفا را در چهار نفر محدود کرده اند؟
بر طبق چه مصالحی بعد از خلیفه چهارم خلافت به پادشاهی تبدیل می شود و از سوی پیامبر اسلام مورد تأیید قرار می گیرد؟
با توجه به اینکه در هیچ حدیثی از پیامبر گرامی اسلام (ص) کیفیت های چهارگانه انتخاب خلیفه نقل نشده است، اهل سنت این معیارها را از کجا به دست آورده اند؟
آیا این معیارها از اعمال انجام شده خلفا استنباط نشده اند؟ چه دلیلی بر حجت این اعمال داریم؟

پی نوشت:

[۱]. ر.ک: جمال الدین احمد بن محمد غزنوی، اصول الدین، ص۲۷۶ ـ ۲۷۹؛ ابوسعید عبدالرحمن نیشابوری، الغیبه فی اصول الدین، ج۱، ص۱۸۵.

[۲]. الغیبه فی اصول الدین، ج۱، ص۱۸۵.

[۳]. شرح العقیده الطحاویه، ج۱، ص۵۴۵.

[۴]. ر.ک: همان. و محمد الأمین بن محمد بن المختار الجکنی الشنقیطی، اضواء البیان، ج۱ص۳۰.