ابو سعید خدری (سعد بن مالک)

فرزند مالک بن سنان بن ثعلبه انصاری و کنیه ‏اش ابوسعید بود و همگان او را به کنیه می‏ شناسند.«ابوسعید» از بزرگان قبیله خزرج و از اصحاب رسول خداست. وی از فقهای عصر خویش است و در برخی نقل‏ ها آمده که: او از فقها و اهل فتوا و از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بوده است. هم‏چنین او اخبار و احادیث بی‏ شماری از حضرت علی (علیه ‏السلام) و سایر خلفا و زید بن ثابت و دیگران روایت کرده که در کتاب‏ های حدیث و تاریخ ثبت و به یادگار مانده است.

ابن حجر و ابن سعد نقل می‏‌کنند که: در میان جوانان اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) هیچ کس فقیه ‏تر از ابو سعید خدری نبوده است او هم‏چنین از یاران و اصحاب امیر المؤمنین (علیه ‏السلام) به شمار می‌‏آید. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) به وی اجازه نداد تا در نبردهای اولیه اسلام بر ضد مشرکین شرکت کند، چرا که آن حضرت (صلی الله علیه و آله و سلم) او را برای پیکار، بسیار جوان می‌‏دید و از همین رو از فضیلت جهاد در راه خدا محروم ماند. امّا پس از بلوغ در دوازده غزوه حضور یافت و بر ضد کفار و مشرکین وارد جنگ شد؛ و در زمان خلافت و امامت امیرالمؤمنین (علیه ‏السلام) در جنگ نهروان، در کنار آن حضرت حضور داشت.

ابوسعید و ایمان و اعتقاد به ولایت امیر مؤمنان افرادی که پس از رحلت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) بر ایمان راستین خود پایدار مانده و از راه و رسم نبوی عدول نکردند و حضرت علی (علیه ‏السلام) را جانشین بلافصل پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) می‏ دانستند، عبارتند از: سلمان فارسی، ابوذر غفاری، مقداد بن اسود کندی، عمار یاسر، جابر بن عبداللَّه انصاری، حذیفه بن یمان، ابوالهیثم بن تیهان، سهل بن حنیف، ابو ایوب انصاری، عبداللَّه بن صامت، عباده بن صامت، خزیمه بن ثابت، ذو الشهادتین و ابو سعید خدری. (۴)

ابنابی الحدید از «ابو سعید» نقل می‏ کند که گفت: «کُنّا بنور ایماننا نحبُّ علی بن أبی طالب (علیه ‏السلام) فمن أحبّه عرفنا أنه منّا؛ ما به نور ایمان خود علی بن ابی‏طالب (علیه ‏السلام) را دوست می‏‌داشتیم و هر کس هم او را دوست می‏ داشت، می‌‏دانستیم که او از ماست». بازهم و از «ابو سعید» از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می‏ کندکه پیامبر فرمود: «خیر الناس حمزه و جعفر و علی؛ بهترین مردم حمزه و جعفر بن ابی‏طالب و علی بن ابی‏طالب (علیه ‏السلام) هستند.».

ابوسعید تا آخرین لحظه عمر از ارادت و ایمان خود به ساحت مقدس حضرت علی (علیه ‏السلام) دست برنداشت و با ذکر احادیثی که در فضایل امیرالمؤمنین (علیه ‏السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به یاد داشت، این حقیقت را بازگو می‏ کرد. او سرانجام در مصاف امیرالمؤمنین (علیه ‏السلام) با خوارج نهروان در رکاب حضرت حضور یافت و با شرکت در جهاد در راه خدا و یاری ولیّ خدا، بیش از پیش ارادت قلبی و ایمانی خود را به اثبات رساند. خطیب بغدادی می‏ نویسد: ابو سعید از فاضل‏ ترین انصار است و روایات زیادی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در حفظ داشت و بسیاری از صحابه مثل «جابر بن عبداللَّه انصاری» و «عبداللَّه بن عباس» از او نقل حدیث کرده ‏اند.

البته در تاریخ نامی از حضور «ابو سعید» در جنگ جمل و صفین در رکاب امیرالمؤمنین (علیه ‏السلام) نیامده است و علت عدم حضور او نیز مشخص نیست، شاید عدم حضورش در جنگ‏ های جمل و صفین، نابینایی او باشد. و اللَّه اعلم.

پی نوشت ها

۱- ر. ک:اسد الغابه، ج ۵، ص ۲۱۱ ؛ الاصابه، ج ۳، ص ۷۸ ؛ تاریخ بغداد، ج ۱، ص ۱۸۰ ؛
تهذیب التهذیب، ج ۳، ص ۲۹۰ ؛ سیر اعلام النبلاء، ج ۴، ص ۳۲۰

۲-الاصابه، ج ۳، ص ۷۸ ؛ طبقات الکبری، ج ۲، ص ۳۷۴

۳- رجال طوسی، ص ۴۳، ش ۲

۴-بحارالانوار، ج ۱۰، ص ۳۵۸ ؛ ر. ک: رجال کشی، ص ۳۸، ح ۷۸

۵- شرح ابن ابی الحدید، ج ۴، ص ۱۱۰

۶- همان،ج ۱۵، ص ۷۲

۷- تاریخ بغداد، ج ۱، ص ۱۸۰

۸- حنش صنعائی می‏ گوید: نزد «ابو سعید» رفتم و نابینا بود.
شرح ابن ابی الحدید، ج ۲، ص ۲۶۱

منبع: سید اصغر ناظم‏ زاده قمی؛ اصحاب امام علی، ج ۱