علائم بیماری آلزایمر و راه های درمان و پیشگیری از آن

بیماری آلزایمر (Alzheimer)، شایع ترین دلیل زوال عقل (۱) است. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در حال حاضر در جهان ۵۵ میلیون نفر با زوال عقل زندگی می کنند. آمارها بیانگر آن است که بحرانی در راه است و دولت ها در سراسر جهان باید به فکر باشند. پیش بینی می شود که تا سال ۲۰۳۰ تعداد مبتلایان به بیماری آلزایمر و زوال عقل به ۷۸ میلیون نفر برسد.

همچنین بر اساس یک مدل ریاضی جدید، تخمین زده می شود که شیوع جهانی موارد ابتلا به بیماری آلزایمر می تواند تا سال ۲۰۵۰ تقریباً سه برابر شود و از ۵۵ میلیون مورد ابتلا به ۱۵۳ میلیون برسد و در آمریکا نیز از ۵.۲ میلیون مورد ابتلا به ۱۰.۵ میلیون افزایش یابد. طبق آمارها در ایران بیش از یک میلیون نفر به بیماری آلزایمر مبتلا هستند و ضرورت دارد تمهیدات ویژه ای در جهت انجام اقدامات پیشگیرانه و درمانی اندیشیده شود.(۲)

بیماری آلزایمر چیست؟

بیماری آلزایمر، یک اختلال پیشرونده‌‌ عصبی است که موجب می شود سلول های مغز به مرور زمان از بین بروند و مشکلاتی در حافظه، تفکر و رفتار بیمار پدیدار ‌شود. با توجه به پیشرونده بودن بیماری آلزایمر، نشانه های این بیماری به آهستگی و در طول زمان بدتر می شود.

اگرچه آلزایمر، بیماری مغزی است که بیشتر در سالمندان پدیدار می شود، اما راه های پیشگیری بسیاری دارد که می توان به کمک آنها از ابتلا به این بیماری جلوگیری کرد. علائم این بیماری مغزی با اختلالاتی که در حافظه فرد بیمار به وجود می آید، نمایان شده و به مرور زمان به رفتارهای واکنشی فرد نیز سرایت می کند تا جایی که ممکن است از یک فرد سالمند و بالغ مبتلا به بیماری آلزایمر، رفتار یا واکنشی مشاهده شود که حتی از یک کودک نیز سر نمی زند.

علائم بیماری آلزایمر

به طور کلی علائم بیماری آلزایمر را می توان در سه مرحله اصلی توصیف کرد:

۱-علائم اولیه آلزایمر

فراموش کردن گفتگوها یا رویدادهای اخیر
قرار دادن وسایل در جای نادرست
فراموش کردن نام مکان ها و اشیاء
مشکل در انتخاب کلمه مناسب
پرسیدن سوالات تکراری
ناتوانی در قضاوت یا تصمیم گیری
انعطاف پذیری کمتر

۲-علائم مرحله میانی آلزایمر

مشکل در به یاد آوردن نام افراد و یا شناخت اعضای خانواده و دوستان
تشدید سردرگمی و سرگردانی (به طور مثال گم شدن یا ندانستن زمان)
رفتار وسواسی، تکراری یا تکانشی
بدبینی و بدگمانی (پارانوئید)(۳) نسبت به مراقبان یا اعضای خانواده
مشکل در گفتار
خواب آشفته
تغییرات خلق و خو (نوسانات خلقی مکرر، افسردگی و احساس اضطراب، ناامیدی یا آشفتگی فزاینده)
مشکل در انجام کارهایی که نیاز به ارزیابی فضایی دارد، مانند برآورد فاصله
توهم (دیدن یا شنیدن چیزهایی که دیگران نمی بینند و نمی شنوند)

۳-علائم مرحله پایانی آلزایمر

مشکل در غذا خوردن و بلع
مشکل در جابجا شدن یا حرکت کردن بدون کمک دیگران
کاهش وزن (گاهی اوقات شدید)
بی اختیاری ادرار یا مدفوع
از دست دادن تدریجی توانایی حرف زدن
اختلال قابل توجه در حافظه کوتاه مدت و بلندمدت

در مراحل شدید بیماری آلزایمر، فرد ممکن است نیاز به مراقبت و کمک تمام وقت برای غذا خوردن، حرکت کردن و انجام امور شخصی داشته باشد. علائم بیماری آلزایمر طی چندین سال به آهستگی پیشرفت می کنند. گاهی اوقات ممکن است این علائم، با نشانه های سایر بیماری ها اشتباه گرفته شوند و یا در ابتدا با مواردی همچون افزایش سن توجیه شوند.

سرعت پیشرفت علائم در هر فرد متفاوت است. در برخی موارد، بیماری های دیگر، مانند عفونت ها یا سکته مغزی، یا مصرف برخی داروها می توانند علائم بیماری را تشدید کنند. در صورتی که علائم فرد مبتلا به بیماری آلزایمر به سرعت بدتر شود، باید جهت مدیریت بیماری با پزشک مشورت کرد؛ زیرا ممکن است علت تشدید علائم، قابل رفع باشد.

عوامل ابتلا به بیماری آلزایمر

اگرچه زوال عقل بخشی از روند سالمندی نیست، ولی افزایش سن، یک عامل مهم در بروز آن به شمار می رود به عنوان مثال بعد از ۶۵ سالگی، خطر ابتلا به بیماری آلزایمر هر ۵ سال تقریبا دو برابر می شود.

زنان بیش از مردان در خطر ابتلا به بیماری آلزایمر قرار دارند. هنوز دلایل آن مشخص نیست، ولی عواملی، چون عمر طولانی تر از مردان، تغییرات سطح هورمون ها در طول زندگی و ضعف قوای جسمانی و دیگر مشکلات سلامتی، می توانند در این امرنقش داشته باشند.

مسائل ژنتیکی نیز در بروز بیماری نقش دارند؛ سه ژن، مستقیماً در ایجاد بیماری آلزایمر نقش اساسی دارند؛ اگر در فردی تغییری در هر یک از این ژن ها رخ دهد، قبل از سن ۶۵ سالگی به بیماری آلزایمر از نوع خانوادگی مبتلا خواهد شد. با این حال، برخی از عوامل ابتلا به این بیماری، ناظر به سلامت جسم و نیز سبک زندگی است که در این بخش به برخی از آنها اشاره می شود:

۱-فشار خون

افرادی که در میانسالی به فشار خون بالا مبتلا می شوند احتمالاً بیش از افرادی که فشار خون طبیعی دارند به خِرَدسودگی و دمانس مبتلا می شوند؛ زیرا فشار خون بالا بر قلب، عروق و گردش خون اثرات مخرب دارد.

۲-مصرف دخانیات و الکل

شواهد نشان می دهد که مصرف سیگار و دخانیات تا ۴۵ درصد خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش می دهد. مصرف الکل نیز خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش می دهد.

۳-سطح سواد پایین

خطر ابتلا به زوال عقل در افرادی که تحصیلات متوسطه را تکمیل نکرده اند شایع تر است؛ زیرا افرادی که از تحصیلات بالاتری برخوردار هستند، حجم شناختی بیشتری را ذخیره کرده اند و در واقع افراد تحصیل کرده در طول زندگی، از مغز خود بیشتر و به صورت مداوم استفاده می کنند و شاید از این طریق سلول های مغز در مقابل تخریب و زوال عقل محافظت شوند.

سطوح و مراحل مختلف بیماری آلزایمر

در یک تقسیم بندی، مراحل پیشرفت بیماری آلزایمر به سه سطح اولیه، میانی و نهایی تقسیم می شود که هر کدام، بازه زمانی مخصوص به خود را دارند. سطح اولیه یا خفیف بین ۲ تا ۴ سال، سطح میانه یا متوسط بین ۲ تا ۱۰ سال و سطح نهایی یا شدید، بین ۱ تا ۳ سال طول می کشد. تقسیم بندی های جزیی تر این سطوح متنوع بوده و هیچ روش مشخصی به عنوان معیار وجود ندارد اما طبق یکی از این روش ها سیر پیشرفت آلزایمر به هفت سطح تقسیم شده است.

سطح اول: بیماری آلزایمر تحت بالینی

در این مورد هنوز بیماری ایجاد نشده و ممکن است بیمار به علت مسائلی مثل سابقه خوانوادگی در خطر آن باشد. ممکن است سال ها طول بکشد و در طی این مدت، فرد مستقل بوده و علائم مورد توجهی نشان نمی دهد.

سطح دوم: فراموشی بسیار خفیف و در حد نرمال

فرد، اختلال بسیار خفیف و در حد نرمال داشته و معمولا در حالت عادی در افراد بالای ۶۵ سال دیده می شود. این نوع فراموشی طبیعی بوده و سیر طبیعی زوال عقل در نتیجه افزایش سن است. اما این زوال عقل در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر سریع تر از افراد سالم طی می شود.

معمولا علائمی که در این مرحله مشاهده می شود اختلالی در کار و فعالیت اجتماعی افراد و عمر باقی مانده آنها ایجاد نمی کند. به طور مثال علائمی مثل فراموش کردن اسامی و محل قرار دادن اجسام، در این مرحله اتفاق می افتد که معمولا توسط اطرافیان و خود شخص نادیده گرفته می شود.

سطح سوم: فراموشی خفیف

این سطح به طور معمول هفت سال طول می کشد و در طول این مدت، کم کم علائم واضح تر خواهند شد. علائمی مثل گم شدن در مسیر های آشنا، فراموش کردن اسامی، اختلال در حافظه کوتاه مدت و یاد گرفتن مهارت های جدید، گم کردن اشیا یا قرار دادن آنها در مکان های اشتباه و کاهش تمرکز. علیرغم داشتن چنین علائمی، معمولا افراد سعی در انکار آن داشته و کم کم خلق و خوی عصبی پیدا می کنند. این افراد برای بهتر اداره کردن شرایط، به کمک مشاور و پزشک نیاز دارند.

سطح چهارم: آلزایمر خفیف

در این سطح، آلزایمر کم کم قابل تشخیص شده و حدودا دو سال طول می کشد. فرد در کارهای روزانه خود با مشکل مواجه شده و علائم و حتی انکار کردن شرایطش بارزتر می شود. پزشک با دنبال کردن علائمی مثل کاهش آگاهی از حوادث اخیر، فراموش کردن گذشته، مشکل در اداره کردن امور اقتصادی و ناتوانی در شمردن برعکس از ۱۰۰ با کم کردن عدد هفت، بیمار را ارزیابی می کند. در این سطح بیمار تا حدی می تواند مسئولیت خود را بر عهده گیرد اما برای بعضی مسائل خصوصا مسائل مالی به کمک نیاز دارد.

سطح پنجم: زوال عقل متوسط

بیمار در این مرحله نیاز به مراقبت و حمایت از طرف اطرافیان دارد، در غیر این صورت عصبی و شکاک می شود. او می تواند نام خود و اطرافیان نزدیک را به خاطر آورد اما در مواردی مثل آدرس، آب و هوا و حوادث، فراموشکار می شود. همچنین با این که هنوز از لحاظ توانایی حفظ بهداشت و غذا خوردن مشکلی ندارد اما ممکن است در تشخیص آب و هوا مشکل پیدا کرده و لباس نامناسبی برای بیرون رفتن انتخاب کند.

سطح ششم: آلزایمر متوسط رو به شدید

این مرحله، علائم واضح و آزار دهنده ای دارد از جمله ناتوانی در انتخاب و یا حتی پوشیدن لباس، ناتوانی در حمام رفتن و حفظ سلامت دهان و دندان، کثیف کردن دستشویی و از دست دادن کنترل مثانه و روده. همچنین فرد علاوه بر نشان دادن چنین علائمی، حافظه اش ضعیف تر می شود و یا حتی احساس تنهایی، شرم، بی قراری، ناامیدی و شک می کند.

سطح هفتم: آلزایمر شدید

آخرین مرحله آلزایمر در این سطح است که کم کم ارتباطات بیمار با دنیای اطراف کم می شود به قدری که نه تنها توانایی صحبت کردن و فهمیدن بقیه را ندارد بلکه کنترل ماهیچه های صورت و گردن برایش مشکل است. حرکت بدن سفت، محکم و دردناک است و حتی ممکن است رفلکس های نوزادان مثل مکیدن را نشان دهد. بیمار در خوردن و حرکت کردن مشکل پیدا کرده و در مواردی کاملا توانایی حرکتش را از دست می دهد. این افراد تا قبل از مرگ، کاملا وابسته به اطرافیان هستند.

پزشک مرجع تشخیص بیماری آلزایمر

اگر در مورد حافظه خود یا در برنامه ریزی و سازماندهی امور، نگرانی یا مشکلی داریم و یا اگر در مورد اعضای خانواده خود نگران هستیم، بهتر است به پزشک مراجعه کنیم. تشخیص دقیق و به موقع، بهترین فرصت را برای برنامه ریزی برای آینده و همچنین دسترسی به درمان ها و حمایت های کمک کننده به ما می دهد.

باید به خاطر داشته باشیم که اختلال حافظه، تنها ناشی از زوال عقل نیست، بلکه می تواند ناشی از مواردی مانند افسردگی یا اضطراب، فشار و تنش عصبی، مصرف بعضی داروها، مصرف الکل یا مواد مخدر و نیز سایر بیماری ها مانند اختلالات هورمونی یا کمبودهای تغذیه ای باشد. پزشک می تواند با انجام معاینه و بررسی های دقیق، علت علائم را تشخیص دهد.

درمان بیماری آلزایمر

در حال حاضر روش مشخصی برای درمان بیماری آلزایمر وجود ندارد. ولی حفظ کیفیت زندگی با انجام اقدامات خاص امکان پذیر می باشد. واقعیت این است که فرد مبتلا به بیماری آلزایمر، نه مشکلاتش را درک می کند و نه مراجعه به پزشک را ضروری می داند. در این شرایط، خانواده، دوستان و اطرافیان می توانند با همکاری همدیگر و مراجعه به پزشک، برنامه مراقبتی لازم را طرح ریزی کنند. برنامه مراقبتی شامل درمان دارویی و غیردارویی می باشد:

۱-درمان دارویی

مصرف دارو می تواند برای مدتی، سرعت پیشروی علائم را کاهش دهد و سبب راحت تر شدن روند زندگی با وجود بیماری شود. بدین منظور با تجویز پزشک داروهایی نظیر دونپزیل، ریواستیگمین و گالانتامین، به بیمار داده می شود. امکان دارد داروها برای همه افراد به یک اندازه مؤثر نباشد؛ ولی بیشتر پزشک ها مصرف دارو را جهت درمان بیماری آلزایمر شدید یا زودرس در سالمندان توصیه می کنند.

۲-درمان غیردارویی

درمان غیردارویی، دو بخش عمده دارد:

الف) آموزش به بیمار در ارتباط با حفظ استقلال در حد امکان و مدیریت روند زندگی بیمار؛
ب) فیزیوتراپی با طرح ریزی یک برنامه درمانی منسجم جهت بهبود قابلیت حرکتی.

مراقبت از بیمار آلزایمری در خانه

بیشتر این افراد می خواهند تا جایی که امکان دارد در منزل خود بمانند. اگر این افراد در پوشیدن لباس و استفاده از سرویس بهداشتی به تنهایی، دچار مشکل باشند، ماندن در خانه کار آسانی نخواهد بود. کمک گرفتن از یک خدمتکار یا پرستار در خانه می تواند در زمینه بهداشت شخصی و سایر کارهای روزمره به شما کمک کند.

هرچند نگهداری و مراقبت از چنین بیماری دشواری های خاص خود را دارد، یا این حال سعی کنید خانه را برای او امن نموده و کمی به وی آزادی و استقلال بدهید. همواره نسبت به حفظ صبر و شکیبایی خود، اهتمام داشته و در احترام و تکریم بیمار سالمند، کوتاهی نکرده و احیانا او را سرزنش و دعوا نکنید.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) سالمندان را عامل و واسطه افزایش برکت، فیض ربوبى و بسط نعمت هاى الهی دانسته و می فرماید: «الْبَرَکَهُ مَعَ‏ أَکَابِرِکُمْ‏؛(۴) برکت و خیر ماندگار، همراه بزرگترهای شماست.

راه های پیشگیری از بیماری آلزایمر

خوشبختانه به کمک مطالعات صورت گرفته، محققان به راهکارهایی برای جلوگیری از آلزایمر زودرس و آلزایمر سالمندان دست پیدا کرده اند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می شود.

۱-رژیم غذایی مناسب و سالم

برخی شواهد نشان می دهند که می توان از رژیم غذایی مدیترانه ای به عنوان رژیم غذایی پیشگیری از آلزایمر یاد کرد. غلات کامل، میوه ها و سبزیجات به خصوص انواع توت، ماهی و صدف، آجیل، انواع ادویه به خصوص زردچوبه، روغن زیتون و روغن کنجد، از منابع مهم غذایی در پیشگیری از بیماری آلزایمر بشمار می روند.

این مواد غذایی حاوی فیبر و آنتی اکسیدن فراوانی هستند. آنتی اکسیدان ها می توانند با رادیکال های آزاد عامل استرس اکسیداتیو سلول های مغز مبارزه کنند و مانع از تحلیل و زوال عقل شوند.

همچنین کاهش مصرف هموسیستئین (۵) برای پیشگیری از آزایمر بسیار موثر است. هموسیستئین یک نوع اسیدآمینه است. مطالعات اخیر نشان می دهند که سطوح بالاتر از حد متوسط آن در خون، یک عامل خطر برای ابتلا به بیماری هایی مانند بیماری آلزایمر و اختلالات شناختی است.

تحقیقات نشان می دهد مصرف غذاهای سرشار از فولات (اسید فولیک) و ویتامین های B (مانند B-6 و B-12)، سطح هموسیستئین را کاهش می دهد. برخی از منابع غذایی خوب فولات عبارتند از: کاهو، اسفناج، مارچوبه، کلم بروکلی، جعفری، گل کلم، چغندر و عدس. منابع غذایی سرشار از ویتامین های B-6 و B-12 نیز عبارتند از: ماهی، گوشت قرمز، سیب‌زمینی، هر نوع میوه غیر از مرکبات، غلات غنی شده، طیور و تخم مرغ.

۲-انجام تمرین ها و فعالیت ها

داشتن یک مغز فعال با تمرینات ذهنی، خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را کاهش می دهد. به نظر می رسد که انجام این کارها، به ایجاد نورون ها و مسیرهای عصبی جدید کمک می کند؛ در نتیجه در جلوگیری از بیماری آلزایمر و تقویت حافظه موثر است:

یادگیری و قرائت قرآن
مطالعه و کتابخوانی
گوش دادن به رادیو
یادگیری زبان های خارجی
طبیعت گردی و بازدید از موزه ها
پیدا کردن فعالیت ها یا سرگرمی های جدید
حل جدول، چینش پازل یا حل بازی سودوکو
افزایش مشارکت اجتماعی و شرکت در ورزش های گروهی
ورزش های هوازی

وقتی افراد مسن به ورزش هوازی می پردازند، علائم روانی و رفتاری آنها بهبود می یابد. طبق گفته کلینیک مایو، شواهدی وجود دارد که نشان می دهند ۳۰ دقیقه ورزش در روز مانند پیاده روی یا پیلاتس برای پیشگیری از آلزایمر در سالمندی بسیار مهم است.

یک مطالعه هشت ساله ارتباط بین عملکرد ذهنی و فعالیت بدنی را در ۶۰۰۰ زن ۶۵ سال به بالا مورد بررسی قرار داد. نتایج آن نشان داد که زنان فعال تر نسبت به زنان کم تحرک، کمتر در معرض خطر کاهش قدرت و عملکرد ذهنی بودند. بنابراین، پیشگیری از بیماری آلزایمر با ورزش واقعا امکان پذیر است.
تجربه نشان داده است که انجام تکنیک های تمدد اعصاب و ذهن آگاهی مانند یوگا و تایچی روی پیشگیری از بیماری آلزایمر موثر است؛ چراکه باعث کاهش استرس می شوند.

۳-ترک سیگار و الکل

سیگار کشیدن و مصرف الکل ممکن است خطر ابتلا به آلزایمر و زوال عقل را افزایش دهند. با پزشک خود در مورد روش های ترک سیگار یا الکل صحبت کنید تا بتوانید در مسیر پیشگیری از بیماری آلزایمر در جوانی قدم بردارید.

۴-مصرف داروهای پیشگیری از بیماری آلزایمر

اگر سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری آلزایمر را دارید و می دانید که از نظر ژنتیکی، مستعد ابتلا به این بیماری هستید، بهتر است به محض مشاهده علائمی مانند کاهش قدرت حافظه، مشکل در برنامه ریزی و حل مسئله، مشکل در انجام وظایف معمول، مشکل در تعیین دقیق زمان یا مکان و غیره به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. او می تواند با تجویز داروهایی مانند ریواستیگمین، ممانتین، دونپزیل و گالانتامین نسبت به پیشگیری از پیشرفت آلزایمر کمک کند.

باید توجه داشت که هنوز هیچ نوع دارو برای پیشگیری از آلزایمر تولید نشده است و داروهای موجود فقط می توانند روی کاهش سرعت پیشروی زوال عقل اثر بگذارند. هر چند امروزه مکمل های دارویی برای تقویت حافظه و پیشگیری از ابتلا به بیماری آلزایمر به بازار عرضه شده اند ولی با این حال بهتر است پیش از مصرف هر نوع از آنها، با پزشک مشورت کنید.

۵-داروهای طب سنتی پیشگیری از آلزایمر

امروزه تجربه نیز نشان داده است که پیشگیری از بیماری آلزایمر در طب سنتی غیرممکن نیست و داروهای گیاهی مانند جینکو، هوپرزین آ، جینسنگ، بادرنجبویه، باکوپا و وینپوستین، به منظور پیشگیری و درمان بیماری آلزایمر به بازار عرضه شده اند. همچنین راه های دیگری نیز در طب سنتی برای پیشگیری از بیماری آلزایمر ارائه شده که عبارتند از: طب سوزنی، ماساژدرمانی، آروماتراپی یا عطردرمانی. با این حال در مورد روش های درمانی طب سنتی و نیز مصرف داروهای آن، حتما با متخصص طب سنتی مشورت کنید.

نتیجه گیری

بیماری آلزایمر، شایع ترین دلیل زوال عقل و دمانس است و آمارهای رسمی از افزایش نگران کننده این بیماری در ایران و جهان حکایت دارد. بیماری آلزایمر، یک اختلال پیشرونده‌‌ عصبی است که موجب می شود سلول های مغز به مرور زمان از بین بروند و مشکلاتی در حافظه، تفکر و رفتار بیمار پدیدار ‌شود. علائم این بیماری در سه سطح اولیه، میانی و پایانی می باشد و در مراحل شدید، بیمار نیازمند مراقبت و درمان بیشتری است. برخی تغییرات در سبک زندگی و رعایت برخی مسائل، در روند پیشگیری و درمان این بیماری بسیار موثر است.

گردآوری و تنظیم: حسین فاضلی

پی نوشت ها

۱-دمانس (Dementia)

۲-خبرگزاری جمهوری اسلامی

۳-پارانوئید یک اختلال روانی است که موجب ایجاد حس بی اعتمادی و سوءظن بی دلیل به دیگران می شود و فرد دائما به دیگران مشکوک بوده و بر این باور است که دیگران سعی در تحقیر، آسیب رساندن یا تهدید او دارند.

۴-علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۷۲، ص۱۳۷

۵-Homocysteine

منابع اقتباس: میگنا؛ وبسایت بیمارستان کوثر؛ وبسایت داروسازی دکتر عبیدی؛