حقوق همسر در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام)

حقوق همسر یکی از امور بسیار مهم اجتماعی در زندگی بشر است که رعایت آن از طرف زوجین، زندگی را شیرین و راوبط عاطفی را مستحکم نموده و عامل ایجاد محبت بیشتر در بین آنان می شود. همچنین رعایت حقوق همسر در تربیت اولاد و یاد دادن سبک زندگی به آنان ضروری است و آنها هم از رفتار پدر و مادر خود سرمشق می گیرند.

از سوی دیگر افزون بر اینکه دوام زندگی بشر در این کره خاکی با ازدواج امکان پذیر می گردد، حق تشکیل خانواده براى مرد و زن با انگیزه اشباع غریزه جنسی، یافتن مونس و همدل و فرزند آوری از حقوق فطری و غریزی همه انسان ها محسوب می گردد. افزون بر این، زنان نیز حق دارند برای خود حامى و سرپرستی داشته باشند تا نسبت به آسیب های اقتصادی و اجتماعی جامعه، از مصونیت بیشتری برخوردار باشند.

در رساله حقوق امام سجاد (علیه‌ السلام) در کنار سایر حقوق به حقوق همسر نیز اشاره شده است که در این نوشتار به آن اشاره می کنیم.

متن حدیث در مورد حقوق همسر

«وَ أَمَّا حَقُّ رَعِیتِکَ بِمِلْکِ النِّکَاحِ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّ اللَّهَ جَعَلَهَا سَکَناً وَ مُسْتَرَاحاً وَ أُنْساً وَ وَاقِیهً وَ کَذَلِکَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْکُمَا یجِبُ أَنْ یحْمَدَ اللَّهَ عَلَى صَاحِبِهِ وَ یعْلَمَ أَنَّ ذَلِکَ نِعْمَهٌ مِنْهُ عَلَیهِ وَ وَجَبَ أَنْ یحْسِنَ صُحْبَهَ نِعْمَهِ اللَّهِ وَ یکْرِمَهَا وَ یرْفَقَ بِهَا

وَ إِنْ کَانَ حَقُّکَ عَلَیهَا أَغْلَظَ وَ طَاعَتُکَ بِهَا أَلْزَمَ فِیمَا أَحْبَبْتَ وَ کَرِهْتَ مَا لَمْ تَکُنْ مَعْصِیهً. فَإِنَّ لَهَا حَقَّ الرَّحْمَهِ وَ الْمُؤَانَسَهِ وَ مَوْضِعُ السُّکُونِ إِلَیهَا قَضَاءُ اللَّذَّهِ الَّتِی لَا بُدَّ مِنْ قَضَائِهَا وَ ذَلِکَ عَظِیمٌ وَ لا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّهِ؛^[۱]

و اما حق همسرت آن است که بدانی خداوند متعال با آفرینش او وسیله آرامش، رفاه، انس و نگهداری تو را فراهم نموده است. بر هرکدام از شما زن و شوهر واجب است که بر نعمت وجود دیگری، خدا را سپاس گوید و بداند که این نعمت الهی است بر او و بر تو واجب است که نعمت الهی را گرامی داشته و در معاشرت با او، خوش رفتاری و رفق پیشه کنی؛

اگر چه حق تو بر زن سخت تر و رعایت محبوب و مکروه تو (اگر زیاده خواهی نباشد)، بر او لازم تر است، ولی زن حق مهربانی و انس بر تو دارد و جایگاه آرامش و آسایش، غریزه ای است که گریزی از انجام آن نیست و این حق بزرگی است.»^[۲]

توضیحاتی درباره حقوق همسر بر شریک زندگی خود

رعایت حقوق همسر چه از جانب شوهر و چه از جانب زن، باعث حفظ آنان از انحرافات می شود. حقوق همسر مصادیقی متعددی دارد که به برخی از آن ها اشاره می شود:

آرامش ‏بخشى و حمایت عاطفى

لازم است زن و شوهر فضای آرامی برای خود ایجاد کرده و به عواطف یکدیگر پاسخ دهند. از عوامل مهم نیاز زن و شوهر به یکدیگر، نیاز های عاطفى- روانى است. پیوند ازدواج براى تحقق روابط عاطفى و آرامش ‏بخشى است و این در برقرارى دوستى و محبت، عاملی مهم است.

قرآن کریم در این ‏باره مى ‏فرماید: «وَ مِنْ آیاتِهِ‏ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیها وَ جَعَلَ بَینَکُمْ مَوَدَّهً وَ رَحْمَهً إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یتَفَکَّرُونَ؛ و از نشانه ‏هاى خداوند اینکه همسرانى از جنس خودتان براى شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و در میانتان مودت و رحمت قرار داد؛ در این نشانه ‏هایى است براى گروهى که تفکر مى‏ کنند».^[۳]

در این آیه کلمه ی مودت (دوستى) به جنبه‏ هاى آشکار و ابراز دوستى اشاره دارد و کلمه ی رحمت (مهرورزى) جنبه باطنى و زیر بنایى‏ تر را بیان مى کند.

هر یک از زن و شوهر به تنهایى ناقص و نیازمند به دیگرى است و به دلیل این نقص و نیاز است که هر یک به دیگرى مشتاق است و با او به آرامش مى ‏رسد؛ زیرا هر ناقصی به کمال اشتیاق دارد و به آنچه نیازش را برطرف کند متمایل است و این از حقوق طرفینى است که باید در جاى خود و به‏ طور مناسب ادا شود. چنانکه امام سجاد (علیه‌ السلام) در ابتدای حدیث فوق به آن توصیه فرموده است.^[۴]

ابراز محبت

خمیرمایه اصلى دوستى در خانواده، وجود علاقه و محبت میان زن و شوهر است و البته این علاقه هنگامى تثبیت مى ‏شود و افزایش مى ‏یابد که آشکارا و به صورت کلامى و غیر کلامى (با اعمال محبت‏آمیز) ابراز گردد: پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است: «… حق مرد بر همسرش این است که به خانه ‏اش پاى ‏بند باشد، با او مهربانى کند و محبت بورزد و نسبت به او دلسوز باشد».^[۵]

این ابراز محبت در روابط غیر کلامى به صورت تواضع در مقابل همسر به طورى که رفتار، حالات چهره، وضعیت بدنى و نیز لحن کلام او نشانگر برترى‏ طلبى در مقابل همسر نباشد، نمود مى ‏یابد و نیز گشاده بودن چهره و وضعیت بدنى و وجود خنده در صورت، زینت و آرایش و جلوه‏گرى‏ براى شوهر و خدمت گزارى‏ و حتى نشستن نزد او (که از اعتکاف در مسجد پیامبر «صلی الله علیه و آله» برتر شمرده شد) همگى علامت ابراز علاقه و محبت است.

طبق فرمایش پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم)، گفته مرد به زنش که «دوستت دارم»^[۶]، هرگز از قلب زن بیرون نمى ‏رود. این مطلب کنایه از تاثیر عمیق اعلام محبت در بقاى دوستى است، زیرا صادق ‏ترین و عمیق ‏ترین محبت ‏ها در بستر خانواده ‏ها و در میان همسران مى ‏روید.^[۷]

حقوق همسر در رعایت احترام و قدردانى

رعایت احترام و قدردانی بین زوجین از حقوق همسر محسوب می گردد.  یکى از آسیب ‏پذیرى ‏هاى روابط نزدیک، عادى شدن دوستى ‏هاست. هنگامى که در خانواده هر یک از زن و شوهر، به کار دیگرى چنان بنگرد که حاکى از الزام باشد، به‏ تدریج مجموعه خانواده به سازمانى تبدیل مى ‏شود که هرکسى در آن مطابق شرح وظایف خود، به فعالیت‏ هایى مشغول است. در این بین تغییر نگرش، احترام متقابل و مشورت و قدردانى از یکدیگر مى تواند فضاى حاکم را تغییر دهد.

مشورت کردن در مواقع لزوم و به ‏ویژه در کار هاى مهم، از علایم احترام گذاردن به شخصیت و نظر دیگرى است و خود، موجب مى ‏شود نهال محبت در دل او غرس گردد. مشورت در اسلام یک اصل کلى است‏ که از استبداد رأى و بسیارى از اختلافات پیشگیرى مى‏ کند و در خانواده نیز با توجه به رشد و تدبیر همسر و تاثیر او در محیط خانواده اهمیت خاص داد.

تحسین و قدردانى هر یک از همسران از دیگرى بنا بر قانون تقویت در شرطى ‏سازى کنشگر، او را در انجام دادن کار هاى خانه یا بیرون خانه به‏ طور شایسته ‏تر دلگرم مى‏ سازد و احساس محبت را در کام او شیرین مى ‏گرداند. از دیدگاه آموزه‏ هاى اسلام، خانه ‏دارى براى زن الزامى نیست و لذا مى تواند حتى در برابر آن و یا در برابر تربیت و نگه دارى فرزندان (و نیز شیر دادن به نوزادان) اجرت بخواهد.

توجه به این مسئله نگرش مرد را به همسرش تغییر می دهد و به او به دیده یک خدمتکار نمى ‏نگرد. همین امر زمینه قدردانى مرد از همسرش را فراهم مى ‏سازد و او را در نتیجه احسان و فداکارى ‏هایى که در خانه انجام مى ‏دهد، میستاید. در مقابل، هنگامى که زن بداند این امور وظیفه وى نیست، از حیث روانى آمادگى دارد که در تدبیر امور و کار هاى خانه با محبت و از روى علاقه مشارکت کند.^[۸]

تامین نفقه، لباس و مسکن از حقوق همسر

حقوق همسر در موارد فوق در امور معنوی و رفتار های طرفینی بود. در مسائل مادی نیز به خصوص زن بر شوهر حق دارد. نفقه، لباس و مسکن از حقوق زن است که شوهر موظف است در حد امکان برای زنش تهیه کند.

امام سجاد (علیه‌ السلام) فرموده است: «إِنَّ أَرْضَاکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَسْبَغُکُمْ عَلَى‏ عِیالِه؛‏^[۹] خداوند از مردانی راضی تر است که در مخارج عائله اش گشایش دهند».

امام رضا (علیه‌ السلام) فرموده است: «صَاحِبُ النِّعْمَهِ یجِبُ أَنْ یوَسِّعَ عَلَى‏ عِیالِهِ؛‏^[۱۰] بر شخص مالدار متمکن واجب است که بر عائله اش در مخارج وسعت بدهد».

نتیجه گیری

رعایت حقوق همسر یکی از توصیه های مورد تاکید دین اسلام است که باید از سوی زوجین رعایت شود. رعایت حقوق و وظایف اخلاقی و عاطفی همسران، آثار مثبتی را برای آنان و خانواده داشته و آسایش و آرامش روحی و زندگی محبت آمیز را برای آنها به ارمغان می آورد. در مقابل، عدم رعایت حقوق همسر از سوی زوجین و یا یکی از آن دو باعث بروز مشکلات زیادی می شود و حتی ممکن است کار را به طلاق و جدایی بکشاند.

پی نوشت ها

[۱] . تحف العقول‏، ص ۲۶۲.

[۲] . شرح رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام)، ص ۲۶۹.

[۳] . سوره روم، آیه ۲۱.

[۴] . روانشناسى و علوم تربیتى، ص ۲۸۹.

[۵] . مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، ج۱۴، ۲۴۴.

[۶] . الکافی، ج۵، ص ۵۶۹.

[۷] . قرآن، روانشناسى و علوم تربیتى، ص ۲۹۰.

[۸] . قرآن، روانشناسى و علوم تربیتى، ص ۲۹۱.

[۹]. بحار الانوار، ج‏۷۵، ص۱۳۶.

[۱۰]. بحارالانوار، ج۷۵، ص ۳۳۵.

منابع

1. قرآن کریم.
2. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، قم، جامعه مدرسین، چ۲، ۱۴۱۴ق.
3. حیدری نراق، علی محمد، شرح رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام)، قم، انتشارات مهدی نراقی، چ۷، ۱۳۸۶ش.
4. عباس ‏نژاد، محسن، قرآن، روانشناسى و علوم تربیتى، مشهد مقدس، بنیاد پژوهش هاى قرآنى حوزه و دانشگاه ، چ ۱، ۱۳۸۴ش.
5. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، مصحح: غفارى على اکبر و آخوندى، محمد، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چ۴، ۱۴۰۷ق.
6. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چ۲، ۱۴۰۳ق.
7. نوری، حسین بن محمد، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، قم، موسسه آل البیت (علیهم السلام)، چ۱، ۱۴۰۸ق.