خصوصیات امت اسلامی و نگرانی پیامبر اسلام (ص) نسبت به آن

امت اسلامی شامل همه مسلمانان دنیا می شود. امروز در جهان بیش از یک و نیم میلیارد مسلمان زندگی می کنند. امت اسلامی به دلیل اختلافات فرقه ای و ملی در کشورهای مختلف پراکنده و انسجام مطلوبی که خواست اسلام و پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) است ندارد.

همچنین فرارتر از آن اختلافات جدی در بین آنان وجود دارد که امت اسلامی را به تکه های متعدد تقسیم نموده است. به هر حال این دردی است که همه مسلمانان آن را حس می کنند. در این نوشتار احادیثی از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره امت اسلامی نقل شده که می تواند عمل به آن ها در نیل به سعادت و رستگاری انسان بسیار سرنوشت ساز باشد.

رشک آور ترین فرد از امت اسلامی

قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) «أَغْبَطُ أَوْلِیائِی عِنْدِی مِنْ أُمَّتِی رَجُلٌ خَفِیفُ الْحَاذِ ذُو حَظٍّ مِنْ صَلَاهٍ أَحْسَنَ عِبَادَهَ رَبِّهِ فِی الْغَیبِ وَ کَانَ غَامِضاً فِی النَّاسِ وَ کَانَ رِزْقُهُ کَفَافاً فَصَبَرَ عَلَیهِ وَ مَاتَ قَلَّ تُرَاثُهُ وَ قَلَّ بَوَاکِیهِ‏ »؛

مورد غبطه قرارگیرنده‏ ترین دوستانم از امتم نزد من مردى است اندک مال، بهره‏ مند از نماز که در نهان، پروردگارش را به خوبى عبادت نماید، گمنام در بین مردم مى ‏باشد، روزی اش به اندازه گذرانش است پس بر آن شکیبا بماند و چون بمیرد میراثش کم و گریه ‏کنانش اندک باشند.

پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در  این حدیث بهترین فرد امت خود را معرفی نموده و صفاتی را بیان نموده که هرکسی آن را داشته باشد در معرض غبطه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) قرار می گیرد.

اندک بودن امت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)

قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) لِرَجُلٍ سَأَلَهُ عَنْ جَمَاعَهِ أُمَّتِهِ: فَقَالَ جَمَاعَهُ أُمَّتِی أَهْلُ الْحَقِّ وَ إِنْ قَلُّوا .

پیامبر (صلى اللَّه علیه و آله وسلم) به مردى که از تعداد امت او سوال کرده بود فرمود: جماعت امّت من اهل حق ‏اند گر چه تعداد آنان اندک باشد.

این حدیث به وضوح گویای این مطلب است که اکثریت، معیار حقانیت نیست. بلکه پیروان راه حق همیشه کمتر از اهل باطل بوده اند؛ زیرا اهل حق تقیداتی دارند که باید آن ها را رعایت کنند و  رعایت این تقیدات کار هرکسی نیست و این مسئله باعث می گردد اهل در برابر اهل باطل کم باشند.

برداشته شدن چند چیز از امت اسلامی

قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم):‏ رُفِعَ عَنْ أُمَّتِی تِسْعٌ الْخَطَأُ وَ النِّسْیانُ وَ مَا أُکْرِهُوا عَلَیهِ وَ مَا لَا یعْلَمُونَ وَ مَا لَا یطِیقُونَ وَ مَا اضْطُرُّوا إِلَیهِ وَ الْحَسَدُ وَ الطِّیرَهُ وَ التَّفَکُّرُ فِی الْوَسْوَسَهِ فِی الْخَلْقِ مَا لَمْ ینْطِقْ بِشَفَهٍ وَ لَا لِسَانٍ‏؛

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: از امت من [نه چیز] برداشته شد: خطا، فراموشى، آنچه بر آن وادار شوند، آنچه ندانسته انجام دهند، آنچه طاقت فرساست، آنچه به آن ناچارند، حسد، فال بد و افکارى که ناشى از وسوسه در جهان آفرینش است تا به لب و زبان نیاورند.

این روایت معروف به «حدیث رفع» است و فقها به تفصیل در باره این حدیث سخن گفته‏ اند.

در این حدیث مواخذه و عذاب درباره نه چیز از امت اسلامی برداشته شده است:

اول: کارهائى را که از روى خطا به جا مى ‏آورند و در عمل به آن تعمدى ندارند و از روى قصد نمى ‏کنند.

دوم: کارهائى را که از روى فراموشى و نسیان به جا مى‏ آورند و در حال توجه و یاد آورى نیستند.

سوم: کارهائى را که از روى اکراه بجاى آورند؛ یعنى خود میل به جا آوردن آن را ندارند و لیکن شخص دیگرى آنان را به این عمل مجبور می کند مثل آنکه ظالمى می گوید: اگر روزه ماه رمضان را نخورى تو را مى ‏کشم.

چهارم: کارهائى را که ندانسته به جاى مى‏ آورند؛ مثل آنکه نمی دانند که از طرف خدا فلان تکلیف وارد شده است و ترک مى‏ کنند؛ اگر این ندانستن مستند به تقصیر خود آنان نبوده باشد.

پنجم: کارهائى را که از عهده آنان خارج است و قدرت و توانائى آن را ندارند.

ششم: کارهائى را که از روى اجبار و ضرورت انجام دهند؛ مثل آنکه ظالم مقتدرى آنان را بخواباند و در ماه رمضان آب در حلق آنان بریزد، یا در امور زندگى و معیشت- که خارج از مقدار کفاف نباشد- ضرورت اقتضا کند که قرض ربوى بگیرند.

هفتم: حسد در دل است، بدون آنکه این حسد را اظهار نماید و در خارج وسائل سلب آن نعمتى را که بر اساس آن به محسود حسد برده است به کار برد.

هشتم: به فال بد گرفتن؛ چون انسان نباید هیچ چیز را به فال بد بگیرد و روى آن ترتیب اثر دهد، و هر وقت در دلش فال بدى آمد باید اعتنا نکند و بر عکس آنچه را که فال زده عمل کند و دنبال کار را بگیرد؛ ولى ورود فال بد در دل بدون اختیار و بدون ترتیب اثر، گناه ندارد و مورد مؤاخذه واقع نخواهد شد.

نهم: بعضى از خطوراتى که بر دل او میزند و درباره مبدا آفرینش که خداوند متعال است، شک می کند و مثلا با خود می گوید: این مخلوقات را خدا خلق کرده پس خالق خدا کیست؟ و نظیر این قسم تفکراتى که خلاف واقع و راجع به ارتباط عالم خلق با عالم ربوبى است.

این خطورات اگر که بدون اختیار گاهى عارض شود و انسان به زبان نیاورد و بازگو نکند مواخذه و گناه نخواهد داشت.^[۱]

دانشمندان و زمامداران امت اسلامی

قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): ‏«صِنْفَانِ مِنْ أُمَّتِی إِذَا صَلَحَا صَلَحَتْ أُمَّتِی وَ إِذَا فَسَدَا فَسَدَتْ أُمَّتِی قِیلَ یا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَنْ هُمْ قَالَ الْفُقَهَاءُ وَ الْأُمَرَاءُ»؛

دو گروه از امت من هستند که اگر خوب باشند، امت من نیز خوب خواهند بود و اگر بد باشند امت من بد خواهند شد. گفتند: اى پیامبر خدا! آن دو گروه چه کسانى ‏اند؟ فرمود: دانشمندان و زمام داران.

نشانه های غضب الهی بر یک امت

قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم):‏« إِذَا غَضِبَ اللَّهُ عَلَى أُمَّهٍ وَ لَمْ ینْزِلِ الْعَذَابَ عَلَیهِمْ غَلَتْ أَسْعَارُهَا وَ قَصُرَتْ أَعْمَارُهَا وَ لَمْ تَرْبَحْ تُجَّارُهَا  وَ لَمْ تَزْکُ ثِمَارُهَا وَ لَمْ تَغْزُرْ أَنْهَارُهَا  وَ حُبِسَ عَنْهَا أَمْطَارُهَا وَ سُلِّطَ عَلَیهَا أَشْرَارُهَا»؛

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود هر گاه خداوند بر امتى خشم کند ولى عذابى بر آنان فرو نفرستد، نرخ های شان گران شود و عمرهای شان کوتاه گردد، و بازرگانانشان سود نکنند و میوه‏ های شان مرغوب نشود و رودهای شان پر آب نباشد و بارانشان نبارد و اشرار شان بر آنان مسلط شوند.

پانزده خصلت بلا آور در امت اسلامی

قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)‏: «إِذَا فَعَلَتْ أُمَّتِی خَمْسَ عَشْرَهَ خَصْلَهً حَلَّ بِهَا الْبَلَاءُ قِیلَ یا رَسُولَ اللَّهِ مَا هُنَّ قَالَ إِذَا أَخَذُوا الْمَغْنَمَ دُوَلًا  وَ الْأَمَانَهَ مَغْنَماً وَ الزَّکَاهَ مَغْرَماً وَ أَطَاعَ الرَّجُلُ زَوْجَتَهُ وَ عَقَّ أُمَّهُ وَ بَرَّ صَدِیقَهُ وَ جَفَا أَبَاهُ وَ ارْتَفَعَتِ الْأَصْوَاتُ فِی الْمَسَاجِدِ وَ أُکْرِمَ الرَّجُلُ مَخَافَهَ شَرِّهِ وَ کَانَ زَعِیمُ الْقَوْمِ أَرْذَلَهُمْ وَ إِذَا لُبِسَ الْحَرِیرُ وَ شُرِبَتِ الْخَمْرُ وَ اتُّخِذَ الْقِیانُ وَ الْمَعَازِفُ‏  وَ لَعَنَ آخِرُ هَذِهِ الْأُمَّهِ أَوَّلَهَا فَلْیتَرَقَّبُوا بَعْدَ ذَلِکَ ثَلَاثَ خِصَالَ رِیحاً حَمْرَاءَ وَ مَسْخاً وَ فَسْخاً»؛

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: هر گاه امت من پانزده خصلت را دارا شوند به بلا دچار مى ‏شوند. عرض شد: اى پیامبر خدا! آن خصلت ‏ها چیست؟ فرمود: هر گاه درآمدها در دست عده مخصوصى باشد؛ امانت را غنیمت شمارند؛ پرداخت زکات را خسارت پندارند، مرد به فرمان همسرش باشد ولى با مادرش نافرمانى کند؛ نسبت به دوست خود نیکوکار باشد ولى نسبت به پدر خود جفاکار؛ آوازهاى نامشروع در مسجدها بلند شود، مرد را از ترس گزندش گرامى دارند؛ پیشواى قوم، پست‏ ترین فرد جامعه باشد، هر گاه ابریشم پوشند، مى بنوشد کنیزان آوازه خوان استخدام نمایند؛ ساز بنوازند و آیندگان این امّت، پیشینیان خود را لعنت کنند، در چنین شرائطى مى ‏بایست در انتظار این سه پیشامد باشند: باد سرخ، مسخ شدن مردم و از هم پاشیدگى نظم جامعه.

سه امر نگران کننده در امت اسلامی

قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم):‏ «إِنَّمَا أَخَافُ عَلَى أُمَّتِی ثَلَاثاً شُحّاً مُطَاعاً وَ هَوًى مُتَّبَعاً وَ إِمَاماً ضَلَالًا  [ضَالًّا]»؛

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: بر امتم از سه چیز نگرانم: بخل غالب، هواى نفسى که پیروى شود و پیشواى گمراه و گمراه کننده.

بدترین افراد امت اسلامی

قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم):‏ «أَلَا إِنَّ شَرَّ أُمَّتِی الَّذِینَ یکْرَمُونَ مَخَافَهَ شَرِّهِمْ أَلَا وَ مَنْ أَکْرَمَهُ النَّاسُ اتِّقَاءَ شَرِّهِ فَلَیسَ مِنِّی»؛

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: هلا! بدترین افراد امت من کسانى‏ اند که از ترس گزندشان مورد احترام قرار مى ‏گیرند. هان! هر کس را مردم به خاطر در امان بودن از گزندش مورد احترام قرار دهند، از من نیست.

بهترین جهاد امت اسلامی

 قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم):‏ «أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ»‏؛^[۲]

بهترین جهاد امت من، انتظار فرج است.[۳]

امت اسلامی باید منتظر فرج باشد که در دین اسلام در حوزه مهدویت مطرح است. این امید و آرزوى تحقق نوید کلى جهان انسانى، در زبان روایات اسلامى «انتظار فرج» خوانده شده و عبادت، بلکه افضل عبادات شمرده شده است. اصل «انتظار فرج» از یک اصل کلى اسلامى و قرآنى دیگر استنتاج مى ‏شود و آن اصل «حرمت یاس از روح اللّه» است.

مردم مومن به عنایات الهى، هرگز و در هیچ شرایطى امید خویش را از دست نمى ‏دهند و تسلیم یاس و ناامیدى و بیهوده ‏گرایى نمى‏ گردند. چیزى که هست این «انتظار فرج» و این «عدم یأس از روح اللّه» در مورد یک عنایت عمومى و بشرى است نه شخصى یا گروهى، و به علاوه توام است با نویدهاى خاص و مشخص که به آن قطعیت داده است.

انتظار فرج و آرزو و امید و دل بستن به آینده دو گونه است: انتظارى که سازنده و نگهدارنده است، تعهدآور است، نیرو آفرین و تحرک ‏بخش است، به گونه ‏اى است که مى ‏تواند نوعى عبادت و حق ‏پرستى شمرده شود؛ و انتظارى که گناه است، ویرانگر است، اسارت بخش است، فلج ‏کننده است و نوعى «اباحی گرى» باید محسوب گردد.

این دو نوع انتظار فرج، معلول دو نوع برداشت از ظهور عظیم مهدى موعود است؛ و این دو نوع برداشت به نوبه خود از دو نوع بینش درباره تحولات و انقلابات تاریخى ناشى مى ‏شود.[۴]

نتیجه گیری

آنچه از این احادیث به دست می آید این است که رستگاری امت اسلامی، در پیروی از دستورات رسول گرامی اسلام و قرآن است. در میان امت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) باید نشانه هایی از خصلت های آن حضرت هرچند به صورت کم رنگ وجود داشته باشد. امروز کاستی های که در کشورهای اسلامی به چشم می خورد ناشی از عمل نکردن آنان به دستورات قرآن و احادیث پیامبر و دیگر معصومان (علیهم السلام) است و  چه بسا اطلاق عنوان امت اسلامی بر برخی از آنان درست نباشد.

تهیه کننده: حمیدالله رفیعی

پی نوشت ها

[۱] . معادشناسی، ج۳، ص ۵۰ – ۵۲.

[۲] . تحف العقول‏، ص ۳۵ و صفحات دیگر.

[۳] . ترجمه تحف العقول ، ص۶۳ به بعد.

[۴] . مجموعه آثار، ج۲۴، ص۴۰۶.

منابع

۱. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، قم، جامعه مدرسین، چ۲، ۱۴۱۴ق.

۲. ابن شعبه حرانى، حسن بن على، ترجمه تحف العقول ، ترجمه احمد جنتی، تهران، موسسه امی کبیر، چ۱، ۱۳۸۲ش.

۳. حسینی تهرانی، سید محمد حسین، معادشناسی، مشهد، نور ملکوت قرآن، چ۱، ۱۴۲۳ق.

۴. مطهری، مرتضی،  مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، بی تا.