دلالت آیه تطهیر بر عصمت پنج تن آل عبا

اشاره:

آیه تطهیر  از آیاتی است که  بر عصمت و پنج تن آل عبا دلالت دارد. در این آیه با توجه به اینکه کلمه انما دلالت بر حصر دارد اراده قطعی خداوند فقط بر پاکی و عصمت اهل بیت تعلق گرفته است و به کسی دیگری سرایت نمی کند. و ایاتی که درباره زنان پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) قبل و بعد از آن ذکر شده دلیل بر این نمی شود که اهل بیت زنان پیامبر هستند. زیرا دلایلی زیادی وجود دارد که مراد از اهل بیت در این ایه شریفه پنج تن آل عبا است.

دلالت آیه تطهیر

خداوند در بخشی از آیه ۳۳ سوره احزاب می‌فرماید: «خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهلبیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد.»(۱) این آیه هر چند در ردیف و میان آیاتی ذکر شده که در ارتباط با زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) است لکن قطعاً ارتباطی به آن‌ها ندارد و مربوط به گروه دیگری است. شاهدش این است که ضمایر استعمال شده در مورد زنان همه به صورت مؤنث (بُیوتکن ـ اطعن…) آمده است ولی ضمایر در ذیل آیه، همه به صورت مذکر (عنکم، یطهّرکم) به کار رفته است و شاهد دیگر روایات است. جواب را در سه مرحله بیان می‌کنیم:

الف) توضیح مفردات آیه

۱ـ کلمه «انمّا» دلالت بر حصر دارد یعنی فقط.(۲) ۲ـ «یرید الله»، مراد، اراده خاص است. یعنی: اراده تکوینی خداوند است. و گرنه اراده‌تشریعی، انحصاری به خاندان پیامبر ندارد و همه مردم بدون استثناء به حکم شرع موظفند از هرگونه گناه و پلیدی پاک باشند.(۳) البته اراده تکوینی، منافات با اختیار آن‌ها ندارد. ۳ـ «اذهاب»: از بین بردن به این معنی که از اوّل نگذارد راه پیدا کند یعنی، دفع است نه رفع. ۴ـ «رجس»: هرچیزی ناپاک از نظر طبع آدمی یا به حکم عقل و یا شرع(۴). ۵ـ «اهل‌بیت»: اهل‌بیت از نظر لغت کسانی که در یک خانه زندگی می‌کنند (اولاد، همسر و…) را گویند و مجازاً کسانی را می‌گویند که با همدیگر نسبتی دارند.(۵) و امّا معنای اصطلاحی معروف همان اهل‌بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) (علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام) ) می‌باشند.(۶) ۶ـ «تطهیر»: به معنای پاک ساختن و در حقیقت تأکیدی است بر مسأله نفی پلیدی‌ها و ذکر آن به صورت مفعول مطلق تأکید دیگری بر این معنی محسوب می‌شود.(۷)

ب) تفسیرمفاد این آیه

این آیه دلیل بر اراده قطعی خداوند است بر این‌که اهل‌بیت از هرگونه رجس و پلیدی و گناه پاک باشند و این همان مقام عصمت است. این نکته قابل ذکر است که منظور از اراده الهی احکام حلال و حرام نیست چون احکام شامل همگان می‌شود، پس اراده مستمر، اشاره به یک نوع امداد الهی است که اهل‌بیت را بر عصمت و ادامه آن یاری می‌دهد و در عین حال منافات با آزادی و اراده و اختیار ندارد. علامه طباطبائی معتقد است مراد از اذهاب رجس در آیه، عصمت است. پس تطهیر ائمه (علیهم السلام) یعنی مجهز نمودن آن‌ها به ادراک حق در اعتقاد و عمل است. و مراد از اراده، اراده تکوینی است و معنای آیه این می‌شود:

خداوند اراده ابدی نموده است که شما اهل‌بیت را از همه نوع پلیدی (اعتقاد باطل، آثار گناه و…) با دادن موهبت الهی عصمت پاک گرداند.(۸) زمخشری می‌گوید: خداوند از گناهان، کنایه به رجس تعبیر نموده و از تقوی به طهر، چنان که بدن با نجاسات آلوده می‌شود، درون با گناهان بعد می‌گوید آیه شامل زن‌های پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌شود!!!(۹) ابن حجر هیثمی می‌گوید: این آیه منبع فضائل اهل‌بیت نبوی است برای این‌که حاوی درخشان‌ترین مناقب ایشان و شامل توجّه به شأن (رفیع) آنان است چرا که با لفظ «انّما» آغاز می‌گردد و «انّما» افاده حصر می‌کند درباره اراده خدای متعال در منزه نمودن آنان از رجس و رجس نیز همان گناه است. این آیه همچنین بیانگر اراده خداوند در تطهیر اهل‌بیت از جمیع خصوصیات اخلاقی و احوال مذموم است و این‌که در بعضی از طرق روایات نقل شده که آتش و جهنم بر آنان حرام است همانا فائده این تطهیر می‌باشد.(۱۰)

ج) روایات

۱. از طریق شیعه:

 علامه امینی نقل فرموده است که: پیامبر هرروز تا زمان وفاتش (تقریباً) هنگام خروج از منزل که برای اقامه نماز صبح به مسجد می‌رفت در خانه حضرت فاطمه (علیها السلام) می‌آمد و می‌فرمود: سلام بر شما ای اهل‌البیت، بدرستی که خدا اراده فرموده است که هر ناپاکی را از شما خاندان نبوت دور گرداند و شما را پاک و منزه نماید، راوی می‌گوید: شش ماه یا نه ماه من ناظر این قضیه بودم.(۱۱) حدود ۳۰۰ نفر از صحابه نقل کرده‌اند که این آیه مربوط به پنج تن آل عبا می‌باشد و زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) در آن داخل نیست.(۱۲)

۲. از طریق اهل سنّت:

«ترمذی و حاکم در روایت صحیحه، و ابن جریر و ابن منذر و ابن مردویه و بیهقی در سنن خود از ام سلمه نقل کرده‌اند که گفت: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فاطمه علی، حسن و حسین (علیهم السلام) در خانه من بودند که آیه تطهیر نازل شد. حضرت آنان را داخل عبایی که بر دوشش بود قرار داد و فرمود: «بار خدایا این جمع، اهل‌بیت من می‌باشند. پس آلودگی را از آن‌ها دور بدار.»(۱۳) در ادامه آلوسی می‌گوید: در بعضی از روایات دارد که ام سلمه گفت آیا من جزء اهل‌بیت شما می‌باشم حضرت فرمود: تو بر خیری ولی جزء اهل‌بیت من نیستی.)(۱۴) آنگاه آلوسی می‌گوید: «سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله) که فرمود اینها (چهارنفر) اهل‌بیت من می‌باشند و در حق آن‌ها دعا فرمود و این‌که ام سلمه را داخل عبا (کسا) راه نداد آنقدر از طرق مختلف نقل شده است که قابل شمارش نیست.(۱۵) و این روایات عمومیت اهل‌بیت در آیه را به هر معنایی که باشد تخصیص می‌زند. پس مراد کسانی است که زیر عبا (کسا) قرار داشتند، لذا شامل همسران نمی‌شود.(۱۶)

نتیجه این شد که با توجّه به مفردات آیه، و با توجّه به تفاسیر شیعه و سنّی و روایات، آیه تطهیر دلالت بر عصمت پنج تن آل عبا دارد.

پی نوشت:

1. احزاب: ۳۳.
2. راغب اصفهانی، مفردات راغب، نشر اکتاب، چاپ دوم، ۱۴۰۴ هـ ، ص ۲۳ و لسان العرب، ج ۱۳، ص ۳۱.
3. همان، ص ۱۸۸.
4. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ هشتم، ۱۳۷۰ ش، ج ۱۷، ص ۳۱.
5. مفردات راغب، همان، ص ۲۹.
6. همان، ص ۲۹.
7. تفسیر نمونه، همان، ج ۱۷، ص ۲۹۳ و ر. ک: طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۶۲، ج ۱۶، ص ۳۳۱.
8. تفسیر المیزان، همان، ج ۱۶، ص ۳۳۱. و مطهری، مرتضی، امامت و رهبری، قم، انتشارات صدرا، چاپ سوّم، ۱۳۶۴، ص ۱۵۳.
9. زمخشری، محمود، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوّم، ۱۴۰۷ هـ ، ج ۳، ص ۵۳۸.
10. احمد بن حجر هیثمی، الصواعق المحرقه فی الرد علی اهل البدع و الزندقه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ هـ ، ۱۹۹۳ م، ص ۲۲۳.
11. امینی، عبدالحسین، فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ ، با تعلیقات محمد امینی نجفی، تهران، انتشارات استقلال، چاپ اوّل، ۱۳۷۶، ص ۵۶.
12. همان، ص ۵۴، و ص ۳۸۷ تا ۵۱۱، اسامی تمام ۳۰۰ نفر با مدارک ذکر شده است.
13. آلوسی، روح المعانی، ج ۲۲، ص ۱۴.
14. همان.
15. همان.
16. همان، ص ۱۵.

منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه.